Thạc Sĩ Nghiên cứu đặc điểm sinh học loài cỏ xoan Halophila ovalis (R. Br.) Hook.f. trong đầm nuôi thủy sản

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành chương trình cao học, tôi đã nhận được sự hướng dẫn và
góp ý nhiệt tình của quí thầy cô thuộc Viện Sinh thái và Tài nguyên Sinh vật
(thuộc Viện Hàn Lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) và trường Đại học
Thái Nguyên.
Tôi xin gửi lời biết ơn sâu sắc đến Tiến sĩ Đàm Đức Tiến đã dành rất
nhiều thời gian và tâm huyết hướng dẫn khoa học và giúp tôi hoàn thành luận
văn tốt nghiệp.
Đồng thời, tôi xin cảm ơn quí anh, chị đồng nghiệp và ban lãnh đạo
Viện Tài nguyên và Môi trường biển (thuộc Viện Hàn Lâm Khoa học và
Công nghệ Việt Nam) nơi tôi công tác, đã tạo điều kiện thời gian và cơ sở vật
chất để hoàn thành những nội dung nghiên cứu.
Xin gửi lời cảm ơn đến đề tài cơ sở: “Nghiên cứu khả năng trồng bằng
hạt loài cỏ Xoan (Halophila ovalis (R. Br.) Hooker, 1858) ở phòng thí
nghiệm”; đề tài: “Nghiên cứu hiện trạng môi trường, biến động nguồn lợi, đa
dạng sinh học hệ sinh thái vùng triều ven biển miền Bắc Việt Nam (từ Quảng
Bình trở ra), đề xuất mô hình khai thác, nuôi trồng, bảo tồn và quản lý bền
vững” và dự án: “Điều tra các loài thực vật thủy sinh biển có khả năng hấp
thụ CO 2 giảm hiệu ứng nhà kính, chống biến đổi khí hậu” đã tạo điều kiện
công tác và tài trợ kinh phí cho tôi khảo sát để có dữ liệu viết luận văn.
Mặc dù tôi đã có nhiều cố gắng hoàn thiện luận văn bằng tất cả sự nhiệt
tình và năng lực của mình, tuy nhiên không thể tránh khỏi những thiếu sót, rất
mong nhận được những đóng góp quí báu của quí thầy cô và các bạn.
Hà Nội, tháng 12 năm 2013
Học viên
LỜI CAM KẾT Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

Tôi xin cam kết đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu,
kết quả nêu trong Luận văn là trung thực và chưa được các tác giả khác công
bố trong bất kỳ công trình nào.
Tôi xin cam kết mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện Luận văn này đã
được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong Luận văn đã được chỉ rõ nguồn
gốc.
Học viên thực hiện Luận văn


























Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

MỤC LỤC
trang
Trang phụ bìa
Lời cảm ơn
Lời cam kết
Mục lục
Danh mục các bảng
Danh mục các hình
MỞ ĐẦU 1
Chương I – TỔNG QUAN 4
1.1. Tình hình nghiên cứu cỏ biển trên thế giới 4
1.2. Tình hình nghiên cứu cỏ biển ở Việt Nam 13
1.3. Khái niệm và đặc điểm hình thái của cỏ biển 16
1.4. Vai trò của cỏ biển 18
1.5. Tổng quan về điều kiện tự nhiên, môi trường sống của Cỏ biển 18
1.5.1. Chất đáy 18
1.5.2. Độ muối 20
1.5.3. Nhiệt độ 20
1.5.4. Độ đục 20
1.5.5. Ánh sáng 21
1.6. Một số đặc điểm tự nhiên vùng nghiên cứu 21
Chương II – ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 23
2.1. Đối tượng nghiên cứu 23
2.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu 24
2.3. Tài liệu nghiên cứu 25
2.4. Phương pháp nghiên cứu 25
2.4.1. Nghiên cứu thực địa 25 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

2.4.1.1. Thu mẫu sinh học cỏ biển 25
2.4.1.2. Thu hạt cỏ biển 26
2.4.2. Nghiên cứu trong phòng thí nghiệm 27
2.4.2.1. Phương pháp định loại 27
2.4.2.2. Ươm hạt cỏ biển 27
2.4.2.3. Trồng cỏ biển 28
2.4.2.4. Phân tích trầm tích 29
2.4.2.5. Quan trắc một số yếu tố môi trường 29
2.4.2.6. Xử lý số liệu 29
Chương III – KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN 30
3.1. Đặc điểm hình thái của loài cỏ Xoan trong đầm nuôi thủy sản 30
3.1.1. Thân 30
3.1.2. Rễ 30
3.1.3. Lá, phiến lá 31
3.1.4. Vảy lá 31
3.1.5. Hoa 32
3.1.6. Quả và hạt 32
3.2. Một số đặc điểm sinh thái của loài cỏ Xoan 33
3.2.1. Một số thông số môi trường trong đầm nuôi 33
3.2.1.1. Nhiệt độ nước 34
3.2.1.2. Cường độ ánh sáng 34
3.2.1.3. Nồng độ muối 34
3.2.1.4. Nền đáy 35
3.2.2. Sự biến động theo mùa của cỏ biển trong đầm nuôi 36
3.2.2.1. Phân bố và diện tích 36
3.2.2.2. Biến động các chỉ tiêu sinh lượng 37
3.2.3. Mùa ra hoa của cỏ Xoan 42 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

3.3. Khả năng nảy mầm của hạt cỏ Xoan 43
3.3.1 Kết quả thu hạt 43
3.3.1.1. Thu trực tiếp trên cây 43
3.3.1.2. Thu trong trầm tích 43
3.3.2. Kết quả ươm hạt 44
3.3.3. Kết quả gieo trồng 45
3.3.3.1. Hình thái 45
3.3.3.2. Tỷ lệ sống 46
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ 47
DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ 49
TÀI LIỆU THAM KHẢO 50
PHỤ LỤC 57












MỞ ĐẦU
Cỏ biển (Seagrass) là nhóm thực vật bậc cao (ngành Anthophyta, lớp
Monocotyledons, bộ Helobiae), sống trong môi trường nước mặn và lợ. Hệ
sinh thái cỏ biển (Seagrass ecosystem) là một trong những hệ sinh thái
điển hình của vùng biển nhiệt đới (cùng với san hô và rừng ngập mặn), có
năng suất sơ cấp cao, khả năng ổn định nền đáy, tổng hợp các chất hữu cơ
từ vô cơ, tham gia vào chuỗi thức ăn, chu trình dinh dưỡng và là nơi sống Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

cho nhiều loài sinh vật có giá trị kinh tế cao. Ngoài ra, trên các thảm cỏ
biển, con người thu được nhiều lợi ích trực tiếp và gián tiếp khác nữa [6].
Cho đến nay, tại các vùng ven biển Việt Nam đã phát hiện được khoảng
14 loài cỏ biển, trong đó có loài cỏ Xoan - Halophila ovalis (R. Br) Hook. f.
(thuộc chi Halophila, họ Hydrocharitaceae). Về hình thái, loài cỏ Xoan tương
đối giống rong biển (các loài thuộc chi Caulerpa) nhưng thực chất lại hoàn
toàn khác ở chỗ cỏ biển là thực vật bậc cao có thân, rễ, lá, hoa và quả [8], [9],
[11].
Chi Halophila là một trong số ít các chi có liên quan tới nguồn gốc xuất
hiện sớm nhất của cỏ biển trong quá trình tiến hóa [19]. Halophila có khả
năng tồn tại ở những vùng luôn bị tác động, ánh sáng yếu và độ đục cao.
Halophila có vùng phân bố rộng và giữ vai trò “tiên phong” trong khả năng
mở rộng những vùng biển sâu hơn với các loài khác [62]. Ở Việt Nam, chi
Halophila có 4 loài, phân bố tương đối rộng và cỏ Xoan Halophila ovalis là
một loài cỏ biển nhiệt đới phân bố ở các vùng triều và cả vùng nước sâu [19],
[38], [62] có sinh khối thấp so với các loài khác [17], nhưng lại có chu kỳ sinh
trưởng nhanh hơn các loài các bởi kích thước nhỏ bé của chúng [22], [62].
Chịu nhiều tác động (nơi có nhiều hoạt động của con người (như đổ thải, khai
hoang lấn biển, xây dựng, v.v) và các tác động bất lợi từ thiên nhiên (như
sóng, dòng chảy, phù sa, v.v) nên diện tích phân bố ngày càng bị thu hẹp. Tại
một số vùng trước kia có cỏ Xoan thì đến nay hầu như không còn nữa [9].
Ở các vùng ven biển Đông Nam Á, các nghiên cứu cho thấy các thảm cỏ
biển đang dần biến mất. Ở Indonesia khoảng 30 - 40% các thảm cỏ biển bị
mất trong khoảng 50 năm qua, trong đó riêng ở Java bị mất khoảng 60% [58].
Ở Philippin các thảm cỏ biển bị mất khoảng 30 – 50%, còn ở Thái Lan, con số
này khoảng 20 – 30%. Việt Nam cũng không nằm ngoài tình trạng trên với
50% tổng diện tích cỏ biển đã biến mất trên khắp các vùng ven biển cả nước
[6]. Cát Hải là một huyện đảo thuộc thành phố Hải Phòng. Trong những
năm trước đây (trước 1995), có thể thu được mẫu cỏ Xoan tại nhiều nơi (trong
và ngoài đầm nuôi trồng hải sản) nhưng đến nay, cỏ Xoan chỉ còn thấy trong
một số đầm nuôi. Kết quả nghiên cứu về cỏ biển (nói chung) và cỏ Xoan (nói
riêng) ở nước ta chưa nhiều và tại Cát Hải thì hầu như chưa có. Một vài công
trình về cỏ biển tại Cát Hải chủ yếu nghiên cứu về thành phần loài, phân bố
chưa nghiên cứu về đặc điểm sinh học, mùa vụ, sinh sản, .[1], [10].
Việc phục hồi các hệ sinh thái trên cạn đã được nghiên cứu từ lâu và
đang có một số kết quả khá tốt, nhưng phục hồi các hệ sinh thái dưới nước,
nhất là ở biển mới chỉ được bắt đầu trong vài thập niên gần đây. Phục hồi hệ
sinh thái cỏ biển còn gặp khó khăn hơn nhiều do cỏ biển thường phân bố tại
các vùng nước nông ven bờ, nơi có nhiều hoạt động của con người (như đổ
thải, khai hoang lấn biển, xây dựng, v.v) và các tác động bất lợi từ thiên nhiên
(như sóng, dòng chảy, phù sa, v.v). Một khó khăn nữa khi trồng phục hồi cỏ
biển bằng chồi là kinh phí rất tốn kém, khó thực hiện trên diện rộng vì không
đủ nguồn giống cung cấp và hiệu quả thấp. Hơn nữa, phương pháp trên còn
làm ảnh hưởng không nhỏ tới bãi cỏ biển hiện có. Việc trồng bằng hạt các
loài cỏ biển có rất nhiều ưu thế và có thể trồng được trên diện tích rộng,
nhưng việc trồng phục hồi các thảm cỏ biển bằng hạt chưa được nghiên cứu
nhiều hoặc mới ở mức ý tưởng.
Kết quả nghiên cứu về một số đặc điểm sinh học, sinh thái, biến động
theo mùa, khả năng cho nảy mầm hạt loài cỏ Xoan sẽ góp phần quan trọng
không những trong việc bổ sung những hiểu biết chung về hệ sinh thái cỏ biển
mà còn có ý nghĩa rất lớn trong việc trồng phục hồi loài này ngoài tự nhiên.
Chính vì thế, chúng tôi đã chọn đề tài: “Đặc điểm sinh học loài cỏ Xoan -
Halophila ovalis (R.Br.) Hook. f. trong đầm nuôi thủy sản huyện Cát Hải -
Hải Phòng và khả năng nảy mầm của hạt trong phòng thí nghiệm” làm báo
cáo cho luận văn tốt nghiệp cao học