Thạc Sĩ Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng và một số chỉ tiêu miễn dịch ở bệnh nhân tràn dịch màng phổi do lao

LUẬN VĂN THẠC SĨ Y HỌC
NĂM 2011

MỤC LỤC

ĐẶT VẤN ĐỀ 1
Chương 1: TỔNG QUAN . 3
1.1. Tình hình bệnh lao và lao màng phổi 3
1.1.1. Tình hình bệnh lao và lao màng phổi trên thế giới . 3
1.1.2. Tình hình bệnh lao và lao màng phổi tại Việt Nam 4
1.2. Giải phẫu sinh lý màng phổi . 5
1.2.1. Giải phẫu màng phổi 5
1.2.2. Sinh lý học màng phổi 6
1.3. Sinh bệnh học đáp ứng miễn dịch lao màng phổi 9
1.3.1. Sinh bệnh học lao màng phổi . 9
1.3.2. Đáp ứng miễn dịch trong lao màng phổi 10
1.3.3. Sự tham gia của các cytokine trong lao màng phổi 17
1.4. Chẩn đoán tràn dịch màng phổi do lao . 22
1.4.1 Hình ảnh lâm sàng . 22
1.4.2. Dịch màng phổi 23
1.4.3. Các phương pháp chẩn đoán xâm nhập . 29
1.4.4. Chẩn đoán hình ảnh . 31
1.4.5. Các xét nghiệm khác 32

CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 34
2.1. Đối tượng nghiên cứu . 34
2.1.1. Tiêu chuẩn lựa chọn bệnh nhân 34
2.1.2. Tiêu chuẩn loại trừ . 35
2.2. Nội dung nghiên cứu 35
2.2.1. Nghiên cứu lâm sàng 35
2.2.2. Nghiên cứu cận lâm sàng . 36
2.2.3. Nghiên cứu miễn dịch . 36
2.3. Phương pháp nghiên cứu . 37
2.3.1. Thiết kế nghiên cứu: . 37
2.3.2. Các chỉ tiêu nghiên cứu: 38
2.4. Phương pháp xử lý số liệu: 48
2.5. Địa điểm nghiên cứu 50
2.6. Đạo đức nghiên cứu: 50
Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU . 52
3.1. Nghiên cứu lâm sàng của tràn dịch màng phổi do lao 52
3.1.1. Tuổi và giới 52
3.1.2. Cách khởi bệnh . 54
3.1.3. Các triệu chứng lâm sàng 55
3.1.4. Xét nghiệm cận lâm sàng 56
3.2. Xét nghiệm miễn dịch 59
3.2.1. Xét nghiệm miễn dịch dịch thể 59
3.2.2. Xét nghiệm miễn dịch qua trung gian tế bào . 66

Chương 4: BÀN LUẬN . 80
4.1. Lâm sàng và cận lâm sàng của tràn dịch màng phổi do lao . 80
4.1.1. Tuổi, giới 80
4.1.2. Cách khởi bệnh 81
4.1.3. Biểu hiện lâm sàng 82
4.1.4. Triệu chứng thực thể 85
4.1.5. Xét nghiệm dịch màng phổi . 86
4.1.6. Phản ứng mantoux 89
4.1.7. Hình ảnh Xquang ngực 91
4.2. Một số chỉ tiêu miễn dịch . 93
4.2.1. Miễn dịch dịch thể 93
4.2.2. Đáp ứng miễn dịch qua trung gian tế bào . 101
4.2.3. Cytokine trong DMP bệnh nhân lao và ung thư . 108
4.2.4. Cân bằng Th1/Th2 . 115
4.2.5. Các nghiên cứu về thăng bằng Th1 /Th2 trong bệnh lao . 116
KẾT LUẬN 119
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC


DANH MỤC BẢNG


Bảng 3.1: . Giới và nhóm tuổi . 52
Bảng 3.2: . Ngày mắc bệnh trung bình theo nhóm tuổi và giới 53
Bảng 3.3: . Khởi bệnh theo nhóm tuổi . 54
Bảng 3.4: . Sinh hoá, tế bào dịch màng phổi của tràn dịch màng phổi do lao 56
Bảng 3.5: . Phản ứng Mantoux theo nhóm tuổi . 57
Bảng 3.6: . Tổn thương Xquang ngực của tràn dịch màng phổi do lao 58
Bảng 3.7: . Nồng độ các Ig trong huyết thanh và dịch màng phổi ở bệnh nhân tràn dịch màng phổi do lao 59
Bảng 3.8: . Tỷ lệ nồng độ các Ig trong huyết thanh và dịch màng phổi ở bệnh nhân tràn dịch màng phổi do lao 59
Bảng 3.9: . Nồng độ các Ig trong dịch màng phổi theo thời gian mắc bệnh 60
Bảng 3.10: Nồng độ Ig trong dịch màng phổi và tổn thương Xquang ở bệnh nhân tràn dịch màng phổi do lao 61
Bảng 3.11: Nồng độ các Ig trong dịch màng phổi và kết quả nuôi cấy MGIT trong dịch màng phổi ở bệnh nhân tràn dịch màng phổi do lao . 61
Bảng 3.12: Nồng độ các Ig trong dịch màng phổi ở bệnh nhân tràn dịch màng phổi do lao và tràn dịch màng phổi do ung thư 62
Bảng 3.13: Giá trị của IgA_hsp70 trong chẩn đoán tràn dịch màng phổi do lao và ung thư 63
Bảng 3.14: Giá trị của IgA_sonic trong chẩn đoán tràn dịch màng phổi do lao và ung thư 63
Bảng 3.15: Giá trị của IgG_hsp70 trong chẩn đoán tràn dịch màng phổi do lao và ung thư 64
Bảng 3.16: Giá trị của IgG_soni trong chẩn đoán tràn dịch màng phổi do lao và ung thư 64
Bảng 3.17: Giá trị của IgM_hsp70 trong chẩn đoán tràn dịch màng phổi do lao và ung thư 65
Bảng 3.18: Nồng độ cytokine trong dịch màng phổi và huyết thanh ở bệnh nhân tràn dịch màng phổi do lao . 66
Bảng 3.19: Tỷ lệ nồng độ cytokine trong dịch màng phổi/ huyết thanh ở bệnh nhân tràn dịch màng phổi do lao 67
Bảng 3.20: Nồng độ cytokine trong dịch màng phổi bệnh nhân lao theo thời gian mắc bệnh 68
Bảng 3.21: Đối chiếu nồng độ cytokine trong DMP và phản ứng Mantoux . 69
Bảng 3.22: Liên quan giữa nồng độ cytokine trong dịch màng phổi và tổn thương Xquang 70
Bảng 3.23: Liên quan giữa nồng độ cytokine trong dịch màng phổi và kết quả nuôi cấy MGIT trong dịch màng phổi 71
Bảng 3.24: Liên quan giữa nồng độ cytokine trong dịch màng phổi và tổn thương mô bệnh 72
Bảng 3.25: So sánh nồng độ cytokine trong dịch màng phổi do lao và ung thư 73
Bảng 3.26 Giá trị chẩn đoán của các cytokine trong chẩn đoán TDMP do lao . 74
Bảng 3.27: Giá trị của IFNγ trong dịch màng phổi trong chẩn đoán tràn dịch màng phổi do lao với ung thư 75
Bảng 3.28: Giá trị của TNFα trong dịch màng phổi trong chẩn đoán tràn dịch màng phổi do lao với ung thư 77
Bảng 3.29: Tương quan của các cytokine trong dịch màng phổi ở bệnh nhân tràn dịch màng phổi do lao 78
Bảng 3.30: Cân bằng các cytokine Th1/Th2 trong dịch màng phổi lao và ung thư 79
Bảng 4.1 . Nồng độ các cytokine trong các nghiên cứu TDMP do lao 103


ĐẶT VẤN ĐỀ

Lao màng phổi là một trong các thể lao ngoài phổi hay gặp. Ở Việt Nam, tràn dịch màng phổi do lao chiếm tỷ lệ 39,3% trong các thể lao ngoài phổi. Theo báo cáo của chương trình chống lao quốc gia, hàng năm nước ta có khoảng 13.600 trường hợp lao ngoài phổi và lao màng phổi chiếm phần lớn. Số liệu thu thập tại các bệnh viện lao và bệnh phổi cho thấy tràn dịch màng phổi do lao chiếm trên một nửa số bệnh nhân tràn dịch màng phổi nhập viện, đứng hàng đầu trong các nguyên nhân gây bệnh [4], [30].
Khi các kháng nguyên lao vào khoang màng phổi, đáp ứng viêm của cơ thể với vi khuẩn lao gây nên tình trạng tăng tiết, ứ đọng và tích tụ dịch trong khoang màng phổi [22], [124],[136].

Chẩn đoán tràn dịch màng phổi do lao ở nước ta hiện nay chủ yếu dựa vào các xét nghiệm vi sinh và mô bệnh. Các kết quả này có độ đặc hiệu cao nhưng độ nhậy thấp. Tại các nước phát triển, áp dụng khoa học kỹ thuật trong lĩnh vực hoá sinh, miễn dịch, vi sinh học đang được nghiên cứu và phát triển mạnh mẽ giúp chẩn đoán bệnh lao được nhanh và chính xác [64], [68], [94],[101],[108]. Các báo cáo về giá trị chẩn đoán của xét nghiệm miễn dịch trong lao màng phổi cho các kết quả khả quan với độ nhậy và độ đặc hiệu cao, vả lại những xét nghiệm này là ít xâm nhập. Với mong muốn tìm hiểu và đánh giá hiệu quả của các xét nghiệm miễn dịch ít xâm nhập nhất là trong thời đại của HIV/AIDS chúng tôi tiến hành đề tài “Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng và một số chỉ tiêu miễn dịch ở bệnh nhân tràn dịch màng phổi do lao” nhằm các mục tiêu sau:

1. Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng ở bệnh nhân tràn dịch màng phổi do lao.
2. Xác định một số chỉ tiêu miễn dịch và giá trị chẩn đoán trong tràn dịch màng phổi do lao.