Tiến Sĩ Nghiên cứu đặc điểm hình ảnh và giá trị chẩn đoán của cộng hưởng từ u màng não vùng củ yên

MỤC LỤC

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .
DANH MỤC CÁC BẢNG .
DANH MỤC CÁC HÌNH
ĐẶT VẤN ĐỀ . 1
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU . 3
1.1. ĐẠI CƯƠNG U MÀNG NÃO 3
1.1.1.Định nghĩa . 3
1.1.2.Dịch tễ học 3
1.1.3.Các yếu tố nguy cơ 4
1.1.4.Giải phẫu bệnh 5
1.1.5. Các vị trí thường gặp và triệu chứng lâm sàng 8
1.1.6.Chẩn đoán hình ảnh u màng não 9
1.2.U MÀNG NÃO VÙNG CỦ YÊN . 12
1.2.1. Định nghĩa 12
1.2.2. Một số mốc giải phẫu quan trọng trong u màng não vùng củ yên . 13
1.2.3. Triệu chứng lâm sàng . 17
1.2.4. Xét nghiệm cận lâm sàng 20
1.2.5. Điều trị u màng não củ yên . 22
1.3. VAI TRÒ CÁC KỸ THUẬT CHẨN ĐOÁN HÌNH ẢNH TRONG U
MÀNG NÃO VÙNG CỦ YÊN 24

1.3.1. Xquang quy ước và chụp ma ̣ch . 24
1.3.2. Chụp cắt lớp vi tính 26
1.3.3. Chụp cộng hưởng từ . 27
1.3.4. Một số chẩn đoán phân biê ̣t thường gă ̣p: 29
1.4. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU TRONG VÀ NGOÀI NƯỚC 33
1.4.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới 33
1.4.2. Tình hình nghiên cứu tại Việt Nam . 34
CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU . 36
2.1. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU . 36
2.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 36
2.3. CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH NGHIÊN CỨU . 37
2.4. CÁC CHỈ TIÊU NGHIÊN CỨU . 37
2.4.1. Đặc điểm lâm sàng . 37
2.4.2. Đặc điểm cận lâm sàng . 38
2.4.3. Đặc điểm liên quan tới phẫu thuật 40
2.4.4. Đặc điểm giải phẫu bệnh 41
2.4.5. Đặc điểm hình ảnh khối u trên cộng hưởng từ 42
2.4.6. Phân loại u màng não vùng củ yên trên hình ảnh cộng hưởng từ 49
2.4.7. Đánh giá giá trị chẩn đoán xâm lấn của u vào mạch máu, hố yên . 49
2.5. XỬ LÝ SỐ LIỆU . 50
2.6. ĐẠO ĐỨC NGHIÊN CỨU . 51
CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU . 52
3.1. ĐẶC ĐIỂM CHUNG 52

3.2. ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG – CẬN LÂM SÀNG . 54
3.2.1. Triệu chứng cơ năng . 54
3.2.2. Triệu chứng thị lực – thị trường 56
3.3. KẾT QUẢ PHẪU THUẬT – MÔ BỆNH HỌC . 59
3.3.1. Các đường mổ trong nghiên cứu . 59
3.3.2. Mức độ lấy u 60
3.3.3. Liên quan của u với cấu trúc lân cận trong phẫu thuật 61
3.3.4. Kết quả giải phẫu bệnh . 63
3.4. ĐẶC ĐIỂM HÌNH ẢNH U MÀNG NÃO VÙNG CỦ YÊN TRÊN CỘNG
HƯỞNG TỪ 65
3.4.1. Kích thước u . 65
3.4.2. Đặc điểm tín hiệu trên các chuỗi xung 66
3.4.3. Cấu trúc u và hướng lan 67
3.4.4. Các dấu hiệu hình ảnh 68
3.4.5. Liên quan u với cấu trúc lân cận trên CHT . 69
3.4.6. Giá trị chẩn đoán tình trạng xâm lấn lân cận . 70
3.5. PHÂN LOẠI HÌNH ẢNH U MÀNG NÃO VÙNG CỦ YÊN TRÊN CỘNG
HƯỞNG TỪ 74
3.5.1. Phân nhóm UMNVCY trên cộng hưởng từ . 74
3.5.2. Liên quan giữa nhóm hình ảnh u và kích thước u . 75
3.5.3. Liên quan giữa nhóm hình ảnh UMNVCY với tình trạng thị lực – thị
trường . 76
3.5.4. Liên quan giữa nhóm hình ảnh UMNVCY với tình trạng nội tiết . 79

3.5.5. Liên quan giữa các nhóm hình ảnh UMNVCY với tình trạng xâm lấn các
cấu trúc lân cận trong phẫu thuâ ̣t 81
3.5.6. Liên quan với các yếu tố liên quan tới phẫu thuật . 85
CHƯƠNG 4. BÀN LUẬN . 87
4.1. MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM DI ̣CH TỄ HỌC . 87
4.1.1. Tỉ lê ̣ mắc bê ̣nh 87
4.1.2. Tuổi 87
4.1.3. Giới 89
4.2. ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG VÀ CẬN LÂM SÀNG . 90
4.2.1. Đă ̣c điểm lâm sàng . 90
4.2.3. Đă ̣c điểm xét nghiê ̣m thi ̣ lực, thi ̣ trường . 92
4.2.4. Đă ̣c điểm xét nghiê ̣m nội tiết 94
4.3. ĐẶC ĐIỂM PHẪU THUẬT VÀ MÔ BỆNH HỌC . 94
4.3.1. Đă ̣c điểm phẫu thuâ ̣t . 94
4.3.2. Đă ̣c điểm mô bê ̣nh học . 97
4.4. ĐẶC ĐIỂM HÌNH ẢNH CỘNG HƯỞNG TỪ . 100
4.4.1. Kích thước u . 100
4.4.2. Đặc điểm tín hiệu . 101
4.4.3. Cấu trúc u và hướng lan 103
4.4.4. Các dấu hiệu hình ảnh 105
4.4.5. Giá trị chẩn đoán xâm lấn cấu trúc lân cận . 107

4.5. LIÊN QUAN GIỮA PHÂN LOẠI HÌNH ẢNH U MÀNG NÃO VÙNG
CỦ YÊN TRÊN CỘNG HƯỞNG TỪ VÀ CÁC YẾU TỐ LÂM SÀNG, CẬN
LÂM SÀNG, KẾT QUẢ PHẪU THUẬT 112
4.5.1. Phân loại hình ảnh u màng não vùng củ yên trên cộng hưởng từ 112
4.5.2. Liên quan giữa phân loại hình ảnh với lâm sàng – cận lâm sàng . 115
4.5.3. Liên quan giữa phân loại hình ảnh và các đường mở sọ 118
4.5.4. Liên quan giữa phân loại hình ảnh với tình trạng xâm lấn các cấu trúc lân
cận trong phẫu thuật . 119
KẾT LUẬN 122
KIẾN NGHI ̣ .
DANH MỤC CÁC BÀI BÁO LIÊN QUAN TỚI LUẬN ÁN
TÀI LIỆU THAM KHẢO
DANH SÁCH BỆNH NHÂN NGHIÊN CỨU .



DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

TT Phần viết tắt Phần viết đầy đủ
1 BN Bệnh nhân
2 BV Bệnh viện
3 CĐHA Chẩn đoán hình ảnh
4 CLVT Cắt lớp vi tính
5 CHT Cộng hưởng từ
6 ĐM Động mạch
7 PT Phẫu thuật
8 SNV Số nhập viện
9 UMN U màng não
10 UMNVCY U màng não vùng củ yên
11 WHO World Health Organization
Tổ chức y tế thế giới




DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1: Tri ̣ số bình thường của các nội tiết tố . 39
Bảng 3.1. Độ tuổi trung bình 52
Bảng 3.2. Triệu chứng cơ năng . 54
Bảng 3.3. Thời gian xuất hiện triệu chứng cơ năng 55
Bảng 3.4. Đă ̣c điểm tổn thương mắt trên lâm sàng . 56
Bảng 3.5. Tổn thương gai thị trên soi đáy mắt 57
Bảng 3.6. Kết quả đo thị trường . 57
Bảng 3.7. Các rối loạn nột tiết tố trong nghiên cứu . 58
Bảng 3.8. Tỉ lệ BN có biến đổi trên xét nghiệm nội tiết 59
Bảng 3.9. Các đường mổ trong nghiên cứu . 59
Bảng 3.10. Mức độ lấy hết u trong mổ . 60
Bảng 3.11. Liên quan tuyến yên – cuống tuyến yên 61
Bảng 3.12. Liên quan giao thoa thị giác và thần kinh thị 61
Bảng 3.13. Liên quan ĐM lân cận 62
Bảng 3.14. Các nhóm mô bệnh học UMN trong nghiên cứu . 63
Bảng 3.15. Kích thước u theo các hướng 65
Bảng 3.16. Đặc điểm tín hiệu . 66
Bảng 3.17. Đặc điểm về cấu trúc u . 67
Bảng 3.18. Các dấu hiệu hình ảnh 68
Bảng 3.19. Phân biê ̣t giữa UMNVCY với tuyến yên trên T1W 69
Bảng 3.20. Liên quan của u với các ĐM lân cận trên CHT . 69
Bảng 3.21. Chẩn đoán xâm lấn hố yên đối chiếu PT . 70
Bảng 3.22. Giá tri ̣ chẩn đoán có xâm lấn mạch máu trên CHT đối chiếu PT 71
Bảng 3.23. Giá tri ̣ chẩn đoán có xâm lấn phức hợp não trước – thông trước trên
CHT đối chiếu PT 72

Bảng 3.24. Giá tri ̣ chẩn đoán có xâm lấn động ma ̣ch cảnh trong trên CHT đối
chiếu PT . 73
Bảng 3.25. Tỉ lệ phân nhóm UMNVCY trên cộng hưởng từ 74
Bảng 3 26. Tỉ lệ các nhóm hình ảnh UMNVCY và kích thước trung bình u . 75
Bảng 3.27. Liên quan giữa nhóm hình ảnh UMNVCY với triê ̣u chứng cơ năng
về mắt 76
Bảng 3.28. Liên quan giữa nhóm hình ảnh UMNVCY với tình trạng tổn thương
gai thị trên soi đáy mắt . 77
Bảng 3.29. Liên quan giữa nhóm hình ảnh UMNVCY với mức độ tổn thương
thị trường . 78
Bảng 3.30. Liên quan giữa nhóm hình ảnh CHTUMNVCY với tình tra ̣ng rối
loa ̣n nội tiết 79
Bảng 3.31. Liên quan giữa nhóm hình ảnh CHT UMNVCY với các da ̣ng rối
loa ̣n nội tiết 80
Bảng 3.32. Liên quan giữa các nhóm hình ảnh CHTUMNVCY với tình trạng
xâm lấn hố yên trên phẫu thuâ ̣t . 81
Bảng 3.33. Liên quan giữa các nhóm hình ảnh CHT UMNVCY với tình trạng
xâm lấn ma ̣ch máu trên phẫu thuâ ̣t . 82
Bảng 3.34. Liên quan giữa các nhóm hình ảnh CHT UMNVCY với tình trạng
xâm lấn động ma ̣ch cảnh trong trên phẫu thuâ ̣t . 83
Bảng 3.35. Liên quan giữa nhóm hình ảnh CHT UMNVCY với tình trạng xâm
lấn phức hợp ĐM não trước – thông trước trên phẫu thuâ ̣t . 84
Bảng 3.36. Liên quan giữa nhóm hình ảnh UMNVCY và kết quả PT lấy u 86
Bảng 4.1. Thống kê về tuổi so sánh với các nghiên cứu khác . 88
Bảng 4.2. Tỉ lệ nữ / nam so sánh với các kết quả nghiên cứu khác . 90
Bảng 4.3. Tỉ lệ nhâ ̣p viê ̣n muộn (>12 tháng sau khởi phát) so sánh với các kết
quả nghiên cứu khác . 92

Bảng 4.4. Kết quả lấy toàn bộ u theo một số tác giả . 96
Bảng 4.5. So sánh đặc điểm giải phẫu bệnh với các nghiên cứu khác về
UMNVCY 98
Bảng 4.6. So sánh tỉ lê ̣ u màng não WHO-độ II và III giữa UMNVCY với các
vị trí khác . 99
Bảng 4.7. Phân nhóm kích thước u đo trên mặt phẳng ngang trong nghiên cứu
so sánh với một số tác giả khác 101
Bảng 4.8. So sánh độ đồng nhất của UMN với một số tác giả khác 104



DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 3.1. Phân bố bệnh nhân theo nhóm tuổi . 52
Biểu đồ 3.2. Phân bố bệnh nhân theo giới 53
Biểu đồ 3.3. Phân bố giới theo nhóm tuổi . 53
Biểu đồ 3.4. Phân độ mô bệnh học UMN trong nghiên cứu 64
Biểu đồ 3.5. Phân bố đường mổ giữa các nhóm hình ảnh CHT UMNVCY 85




DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 1.1. U màng não WHO-độ I . 6
Hình 1.2. U màng não WHO-độ II . 7
Hình 1.3. U màng não WHO-độ III 8
Hình 1.4. Các vị trí thường gặp của UMN: vòm sọ, liềm đại não, rìa xương
bướm, rãnh khứu, quanh yên 8
Hình 1.5. UMN cạnh đường giữa trên ảnh chụp mạch máu thì mao mạch và
tĩnh mạch . 10
Hình 1.6. Một số dấu hiệu hình ảnh trong UMN . 11
Hình 1.7. Biến đổi xương dạng mọt gặm trong UMN . 11
Hình 1.8. Thiết đồ dọc qua rãnh giao thoa, rìa xương bướm và củ yên. 12
Hình 1.9. Giải phẫu khu vực hố yên và quanh yên trên CHT 13
Hình 1.10. Liên quan màng não vùng yên và trên yên 14
Hình 1.11. Sơ đồ màng não vùng củ yên trên ảnh CHT trước và sau tiêm thuốc
đối quang từ . 16
Hình 1.12. Đường thi ̣ giác 17
Hình 1.13. Sơ đồ minh họa khả năng xâm lấn của UMNVCY 18
Hình 1.14. Một số dạng tổn thương thị trường trong UMNVCY 20
Hình 1.15. Các đường mở sọ trong phẫu thuâ ̣t u màng não nền sọ trước 23
Hình 1.16. Dấu hiê ̣u giãn rộng hố yên và tiêu xương bướm trên Xquang của
khối u vùng yên 24
Hình 1.17. UMNVCY trên ảnh chụp mạch máu . 25
Hình 1.18. UMNVCY trên CLVT có tiêm thuốc cản quang. 26
Hình 1.19. UMNVCY trên CHT có tiêm thuốc đối quang từ 28
Hình 1.20. Macroadenoma tuyến yên trên CHT . 30
Hình 1.21. U sọ hầu điển hình trên CHT 32


Hình 2.1. Dấu hiệu hoành yên trên CHT trong UMNVCY . 43
Hình 2.2. UMNVCY chưa xâm lấn hố yên . 44
Hình 2.3. UMNVCY xâm lấn hố yên . 44
Hình 2.4. U màng não vùng củ yên có dấu hiê ̣u xâm lấn bao bọc ĐM cảnh trong
phải (A) và ĐM não trước trái (B) 45
Hình 2.5. U màng não củ yên có dấu hiê ̣u bao bọc phức hợp ĐM não trước -
thông trước (mũi tên trắng) trên ảnh T1W sau tiêm thuốc đối quang và ảnh
dựng hình ĐM não. 45
Hình 2.6. Dấu hiệu đuôi màng cứng trên CHT trong UMNVCY 46
Hình 2.7. Dấu hiệu khe dịch não tủy của UMN trên CHT 47
Hình 2.8. UMNVCY có dấu hiệu dày bản xương lân cận ở vùng rãnh giao thoa
thị giác – củ yên trên CHT . 47
Hình 2.9. UMNVCY có dấu hiệu bó mạch trong u trên CHT . 48
Hình 2.10. U màng não có phù não xung quanh trên CHT . 48
Hình 2.11. Phân loại UMNVCY trên CHT theo Liu và cs (2014) . 49
Hình 4.1. U màng não vùng củ yên trên CHT . 102
Hình 4.2. UMNVCY phát triển lê ̣ch trái, có phù não lân câ ̣n tăng tín hiê ̣u trên
xung T2W và T2-FLAIR, giảm tín hiê ̣u trên T1W, ngấm thuốc đối quang từ
không đồng nhất trên T1W sau tiêm (SNV: 213112635) 105
Hình 4.3. U màng não vùng củ yên chưa xâm lấn hố yên . 108
Hình 4.4. U màng não vùng củ yên xâm lấn hố yên 109
Hình 4.5. U màng não vùng củ yên phát triển lê ̣ch trái, có dấu hiê ̣u xâm lấn bao
bọc ĐM cảnh trong trái (SNV: 10048315) 110
Hình 4.6. U màng não vùng củ yên có dấu hiê ̣u bao bọc phức hợp ĐM não
trước - thông trước (SNV: 12039505). . 112
Hình 4.7. U màng não vùng củ yên nhóm I (SNV: 13080713). 114
Hình 4.8. U màng não vùng củ yên nhóm II . 114

Hình 4.9. U màng não vùng củ yên nhóm III 115
1

ĐẶT VẤN ĐỀ
U màng não (UMN) là khối u có nguồn gốc từ các tế bào màng nhện. Đa
số u màng não thường lành tính, phát triển chậm và ít khi xâm lấn vào nhu mô não
[90].
U màng não vùng củ yên (UMNVCY ) bao gồm các u màng não phát
triển ở củ yên, hoành yên, rãnh giao thoa thị giác (chiasmatic sulcus) và rìa
xương bướm (limbus sphenodale). Loại u này chiếm tỉ lệ khoảng 5-10% trong
số các u màng não nội sọ [17],[ 56]. Vì nằm ở vị trí giữa sàn sọ, bên cạnh dây
thần kinh thị giác và giao thoa thị giác u màng não vùng củ yên có thể phát triển
chèn ép vào các cấu trúc này gây giảm thị lực, dẫn tới mù một mắt hoặc hai
mắt. Triệu chứng lâm sàng điển hình của u màng não vùng củ yên được nêu
trong y văn là hội chứng tổn thương giao thoa thị giác trên yên (suprasellar
chiasmal syndrome) với các đặc điểm: teo gai thị, bán manh thị trường thái
dương hai bên nhưng hình ảnh hố yên trên phim Xquang vẫn bình thường [56].
U màng não vùng củ yên nếu không được điều trị sẽ dẫn tới mù hoàn toàn do
tổn thương thần kinh thị không hồi phục.
Với những tiến bộ hiện nay trong lĩnh vực chẩn đoán hình ảnh (CĐHA)
nói chung và chẩn đoán hình ảnh thần kinh nói riêng, ngày càng nhiều UMN
được phát hiện tình cờ, khiến cho tỉ lệ thực của căn bệnh này cao hơn nhiều so
với các báo cáo trước kia. Các nghiên cứu gần đây tại cả Châu Âu, Châu Á,
Hoa Kỳ cho thấy u màng não hiện đã trở thành loại u nội sọ phổ biến nhất, với
tỉ lệ trên 30% tổng số u nội sọ [33],[ 53],[ 76],[ 85].
Cho tới nay phương pháp điều trị chính của u màng não vùng củ yên vẫn
là phẫu thuật (PT) cắt bỏ u, giải phóng chèn ép thần kinh thị nhằm mục đích
phục hồi thị lực cho người bệnh. Tuy nhiên do vị trí của u nằm ở vị trí có giải
phẫu phức tạp, xung quanh có rất nhiều thành phần quan trọng như mạch máu, 2

thần kinh, tuyến yên và cuống tuyến yên nên đây là một phẫu thuật khó và nhiều
tai biến. Vấn đề chỉ định phẫu thuật cũng như lựa chọn đường mổ phụ thuộc
vào đặc điểm hình ảnh của khối u cũng như mức độ liên quan với các cấu trúc
lân cận. Nhận biết trước được các yếu tố nói trên sẽ giúp cho phẫu thuật viên
hoạch định chiến lược phẫu thuật, làm tăng tỉ lệ thành công và giảm tỉ lệ tai
biến trong mổ.
Hiện nay, kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh được sử dụng nhiều nhất trong u
màng não vùng củ yên là chụp cộng hưởng từ (CHT) do độ phân giải mô mềm
cao, sử dụng nhiều chuỗi xung giúp hiện ảnh chi tiết các cấu trúc mạch máu,
thần kinh khu vực yên và quanh yên trên nhiều bình diện.
Trung tâm phẫu thuật thần kinh bệnh viện Chợ Rẫy là cơ sở ngoại khoa
có tỉ lệ mổ u màng não vùng củ yên cao nhất cả nước. Một số báo cáo của các
tác giả như Võ Văn Nho, Nguyễn Phong, Nguyễn Ngọc Khang đã cho thấy
những tiến bộ của phẫu thuật thần kinh đối với điều trị u màng não vùng củ yên
đồng thời đặt ra nhưng yêu cầu của nhà phẫu thuật với nhà chẩn đoán hình ảnh
trong vấn đề chẩn đoán, đánh giá xâm lấn để hoạch định chiến lược và tiên
lượng kết quả phẫu thuật [7], [8], [9], [10]. Xuất phát từ thực trạng này chúng
tôi tiến hành nghiên cứu đề tài “Nghiên cứu đặc điểm hình ảnh và giá trị
của cộng hưởng từ trong chẩn đoán u màng não vùng củ yên” với các mục
tiêu sau:
1. Mô tả đặc điểm hình ảnh của u màng não vùng củ yên trên cộng
hưởng từ
2. Giá tri ̣ của cô ̣ng hưởng từ trong chẩn đoán u màng não vùng củ
yên đối chiếu với lâm sàng, cận lâm sàng và kết quả phẫu thuật.
3

CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU

1.1. ĐẠI CƯƠNG U MÀNG NÃO
1.1.1.Định nghĩa
U màng não (UMN) là khối u có nguồn gốc từ tế bào màng nhện
(arachnoidal cells) [90].
1.1.2.Dịch tễ học
U màng não là một trong những loại u nội sọ thường gặp nhất.
Tại Mỹ, tỉ lệ UMN có triệu chứng trong dân số là 2/100.000, tỉ lệ không
có triệu chứng là 5,7/100.000 với tổng tỉ lệ là 7,7/100.000 dân. Mặc dù vậy tỉ
lệ này có thể còn cao hơn, bởi tỉ lệ UMN phát hiện tình cờ trên mổ tử thi lên tới
2,3% [62],[ 94]. Trong nghiên cứu dịch tễ của Radhakrishnan và cs (1995),
UMN chiếm tới 40% tổng số các u nội sọ [94].
Theo thống kê mới đây tại Mỹ năm 2014, tỉ lê ̣ mắc UMN đứng hàng đầu
trong số các BN có u não nội sọ nguyên phát chiếm 36,1%, tiếp đến là u nguyên
bào thần kinh đê ̣m (glioblastoma) với tỉ lê ̣ 15,4%, u tuyến yên với tỉ lê ̣ 15,1%,
u bao dây thần kinh với tỉ lê ̣ 8%, u sao bào với tỉ lê ̣ 6%còn các loa ̣i u não nguyên
phát khác đều chiếm tỉ lê ̣ rất thấp [85].
Với những tiến bộ hiện nay trong lĩnh vực chẩn đoán hình ảnh (CĐHA)
nói chung và CĐHA thần kinh nói riêng, ngày càng nhiều UMN được phát hiện
tình cờ, khiến cho tỉ lệ thực của căn bệnh này cao hơn nhiều so với các báo cáo
trước kia. Người ta ước tính rằng sau khi máy cắt lớp vi tính (CLVT) ra đời, tỉ
lệ của UMN đã tăng lên gấp 3-3,9 lần so với thời kỳ trước đó [28],[ 49].
Các nghiên cứu gần đây tại Nam Phi, Nhật Bản, Singapore cho thấy
UMN hiện đã trở thành loại u nội sọ phổ biến nhất, với tỉ lệ trên 30% tổng số u
nội sọ [33],[ 53],[ 76]. 4

Tại Mỹ, theo thống kê của CBTRUS (Central Brain Tumor Registry of
the Unites States) có 24.980 trường hợp UMN được phát hiện mới vào năm
2014 và sẽ có thêm khoảng 25.190 ca mới sẽ được phát hiện thêm vào năm
2015 [85].
Preston-Martin (1989) nghiên cứu về tỉ lệ mắc u não giữa các nhóm dân
cư khác nhau thấy rằng tỉ lệ mắc UMN cao nhất ở người gốc Phi trong khi
người gốc Á thì có tỉ lệ mắc thấp nhất. Nghiên cứu này cũng cho thấy UMN
gặp ở nữ giới nhiều hơn so với nam giới ở hầu hết các nhóm sắc tộc, với tỉ lệ
nam : nữ là 1: 2,8.[91]
Tỉ lệ mắc UMN tăng theo tuổi, với nhóm bệnh nhân (BN) có u nội sọ
tuổi trên 70, có tới 50,6% mắc UMN. Tỉ lệ này cao hơn gấp 3,5 lần so với nhóm
BN có tuổi dưới 70 [61],[ 94]. Theo thống kê mới đây của CBTRUS tại Mỹ, độ
tuổi trung bình của BN UMN là 65, cũng theo báo cáo này thì tỉ lê ̣ mắc UMN
ở nhóm dân số trên 85 tuổi là 49,48 ca/100.000 dân, ở nhóm dân số 75-84 tuổi
là 37.49 ca /100.000 dân, ở nhóm dân số 65-74 tuổi là 25,08 ca/100.000 dân
trong khi tỉ lê ̣ này chỉ là 14,4 ca/100.000 dân ở nhóm 55-64 tuổi, thâ ̣m chí chỉ
<5ca/100.000 dân ở nhóm dân số 35-44 tuổi [85].
1.1.3.Các yếu tố nguy cơ
Các đột biến liên quan tới nhiễm sắc thể 22 giữ vai trò quan trọng trong
nguyên nhân dẫn tới UMN, trong đó được nhắc tới nhiều là đột biến ở cánh dài
nhiễm sắc thể 22 gây ra NF2 (neurofibromatosis 2) [83].
Một yếu tố nguy cơ khác cũng không kém phần quan trọng, đó là chiếu
xạ liều cao. Các nghiên cứu cho thấy chiếu xạ liều cao là một trong các nguyên
nhân gây ra UMN, nguyên nhân của liều xạ cao có thể do phóng xạ từ môi
trường (như trong trường hợp các BN là nạn nhân sống sót sau thảm họa bom
nguyên tử ở Hiroshima) hoặc do sau xạ phẫu điều trị các khối u nội sọ [106]. 5

Chiếu xạ liều thấp (như trong chụp răng) cũng có thể gây ra UMN song nguy
cơ thấp hơn nhiều [18].
Một số nghiên cứu khác cũng cho thấy liên quan giữa UMN với hormon
sinh dục. Bệnh gặp phổ biến hơn ở nữ, thường liên quan tới ung thư vú và kích
thước u hay tăng trong thai kỳ [18],[ 30],[ 112].
1.1.4.Giải phẫu bệnh
Có nhiều cách phân loại giải phẫu bệnh lý của u màng não, tuy nhiên
ngày nay, các nhà lâm sàng sử dụng phân loại của Tổ chức Y tế thế giới (WHO)
năm 2007 do có ý nghĩa thực hành hơn cả. Theo đó, UMN được phân loại thành
3 nhóm [68],[ 73]:
U màng não với mức độ tái phát chậm: WHO – độ I
- U màng não dạng thượng mô (Meningothelial Meningioma)
- U màng não dạng sợi (Fibrous Meningioma)
- U màng não dạng chuyển tiếp (Transitional Meningioma)
- U màng não dạng thể cát (Psammomatous Meningioma)
- U màng não dạng tăng sinh mạch (Angiomatous Meningioma)
- U màng não dạng thoái hóa vi nang (Microcystic Meningioma)
- U màng não dạng chế tiết (Secretory Meningioma)
- U màng não giàu tương bào lympho (Lymphoplasmacyterich)
- U màng não dạng chuyển sản (Metaplastic Meningioma)
U màng não với mức độ tái phát cao hơn: WHO – độ II
- U màng não không điển hình (Atypical Meningioma)
- U màng não dạng tế bào sáng (Clear cell Meningioma)
- U màng não xâm lấn nhu mô não (Brain invasive Meningioma)
- U màng não dạng nguyên sống (Chordoid Meningioma)