Tiến Sĩ Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ học, lâm sàng và vi rút học của cúm A/H1N1/09 đại dịch ở các tỉnh miền B

ĐỀ TÀI ĐỘC LẬP CẤP NHÀ NƯỚC
BÁO CÁO TỔNG HỢP
KẾT QUẢ KHOA HỌC CÔNG NGHỆ ĐỀ TÀI
MỤC LỤC
CÁC CHỮ VIẾT TẮT . V
DANH MỤC CÁC BẢNG . VIII
DANH MỤC CÁC HÌNH . XII
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ XIV
MỞ ĐẦU 17
CHƯƠNG 1 - TỔNG QUAN . 19
1.1. Lịch sử nghiên cứu về bệnh cúm 19
1.2. Đặc điểm vi rút học của tác nhân gây bệnh 20
1.2.1. Cấu trúc của vi rút cúm 20
1.2.2. Tính chất của vi rút cúm . 21
1.2.3. Sự lưu hành các loại vi rút cúm 28
1.3. Đặc điểm dịch tễ học của bệnh cúm và đại dịch cúm . 31
1.3.1. Nguồn bệnh và phương thức lây truyền 31
1.3.2. Tính cảm nhiễm, đáp ứng miễn dịch và sức đề kháng 33
1.3.3. Mô hình bệnh tật và tử vong trong bệnh cúm mùa . 34
1.3.4. Đặc điểm dịch tễ học các đại dịch cúm 40
1.4. Đặc điểm lâm sàng của bệnh cúm và các đại dịch cúm . 48
1.4.1. Đặc điểm lâm sàng của bệnh cúm mùa 48
1.4.2. Đặc điểm lâm sàng bệnh cúm trong các đại dịch cúm . 50
1.5. Phòng chống bệnh cúm và các đại dịch cúm 50
1.5.1. Tăng cường giám sát bệnh cúm trước và trong đại dịch cúm 51
1.5.2. Các biện pháp dự phòng không đặc hiệu 52
1.5.3. Các biện pháp dự phòng đặc hiệu 55
1.6. Tình hình đại dịch cúm A/H1N1/09 trên thế giới 57
1.7. Mô hình toán học trong dự báo dịch . 69
CHƯƠNG 2 - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU . 74
2.1. Đối với mục tiêu 1 74
2.1.2. Nghiên cứu mô tả đặc điểm dịch tễ học các trường hợp bệnh và tử vong do cúm A/H1N1/09 đại dịch 74
2.1.2. Nghiên cứu mô tả một số vụ dịch cúm A/H1N1/09 đại dịch 78
2.1.3. Nghiên cứu bệnh - chứng xác định yếu tố nguy cơ của bệnh cúm A/H1N1/09 đại dịch . 84
2.1.4. Xu hướng dịch của HCC và ước tính khả năng gây dịch của cúm A/H1N1/09 đại dịch . 86
2.2. Đối với mục tiêu 2 . 89
2.3. Đối với mục tiêu 3 . 95
2.4. Đối với mục tiêu 4 . 117
2.5. Quản lý và xử lý số liệu . 120
2.6. Vấn đề đạo đức trong nghiên cứu . 121
CHƯƠNG 3 - KẾT QUẢ 122
3.1. Đặc điểm dịch tễ học cúm A/H1N1/09 đại dịch tại khu vực miền Bắc- Trung và Tây Nguyên 2009-2011 . 122
3.1.1. Diễn biến và đặc điểm dịch tễ học các ca bệnh và tử vong do cúm A/H1N1/09 đại dịch . 122
3.1.2. Tỷ lệ tấn công và hình thái lây truyền các vụ dịch cúm A/H1N1/09 đại dịch . 154
3.1.3. Xác định yếu tố nguy cơ của cúm A/H1N1/09 đại dịch . 172
3.1.4. Xu hướng dịch và ước tính khả năng gây dịch của cúm A/H1N1/09 đại dịch 181
3.1.5. Xu hướng dịch cúm từ năm 1996-2009 186
3.1.6. Mô hình dịch cúm H1N1 09 đại dịch trong thời gian đầu của vụ dịch. 188
3.1.7. Mô hình dịch cúm H1N1 09 đại dịch trong điều kiện có can thiệp. 192
3.2. Đặc điểm lâm sàng các ca bệnh cúm A/H1N1/09 đại dịch nhập viện tại khu vực miền Bắc, Trung và Tây Nguyên 2009-2011. . 194
3.2.1. Một số đặc điểm dịch tễ học của các ca bệnh cúm A/H1N1/09 đại dịch nhập viện 194
3.2.2. Đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng của các ca bệnh cúm A/H1N1/09 đại dịch nhập viện 200
3.2.3. Các yếu tố liên quan đến tình trạng nặng của bệnh 208
3.2.4. Hiệu quả điều trị 210
3.2.5. Tác dụng phụ của thuốc . 215
3.3. Đặc điểm vi rút học cúm A/H1N1/09 đại dịch tại miền Bắc, Trung và Tây Nguyên, 2009-2011 . 215
3.3.1. Đặc điểm phân tử học của vi rút cúm A/H1N1/09 đại dịch .215
3.3.2. Đặc tính kháng nguyên của vi rút cúm A/H1N1/09 đại dịch 243
3.3.3. Đề xuất chủng dự tuyển cho vắc xin phòng bệnh cúm đại dịch cúm A/H1N1/09 ở Việt Nam . 247
3.4. Hoạt động phòng chống dịch cúm A/H1N1/09 đại dịch 251
3.4.1. Số liệu nghiên cứu chung 251
3.4.2. Hoạt động t chức, ch đạo và lập ế hoạch phòng chống đại dịch cúm 252
3.4.3. Nhân lực và hậu cần . 259
3.4.4. Hoạt động chuyên môn . 262
3.4.5. Một số thuận lợi và h hăn trong phòng chống dịch 270
CHƯƠNG 4 - BÀN LUẬN . 279
4.1. Đặc điểm dịch tễ học cúm A/H1N1/09 đại dịch tại khu vực miền Bắc-Trung và Tây Nguyên 279
4.1.1. Đặc điểm dịch tễ học cúm A/H1N1/09 đại dịch 279
4.1.2. Tỷ lệ tấn công và hình thái lây truyền các vụ dịch cúm A/H1N1/09 đại dịch . 303
4.1.3. Yếu tố nguy cơ . 314
4.1.4. Xu hướng dịch của HCC và ước tính khả năng gây dịch của cúm A/H1N1/09 đại dịch . 318
4.2. Đặc điểm lâm sàng cúm A/H1N1/09 đại dịch tại khu vưc miền Bắc, Trung và Tây Nguyên, 2009- 2011 321
4.2.1. Đặc điểm địch tễ học của các ca bệnh nhập viện . 321
4.2.2. Đặc điểm về lâm sàng và cận lâm sàng của các ca bệnh cúm A/H1N1/09 đại dịch nhập viện . 323
4.2.3. Các yếu tố nguy cơ liên quan đến tình trạng nặng của bệnh . 326
4.2.4. Điều trị 328
4.2.5. Tác dụng phụ của Oseltamivir 331
4.3. Đặc điểm vi rút học của cúm A/H1N1/09 đại dịch tại miền Bắc, Trung và Tây Nguyên, 2009- 2011 . 331
4.3.1. Đặc điểm phân tử của vi rút cúm A/H1N1/09 đại dịch tại Việt Nam . 331
4.3.2. Đặc tính kháng nguyên của vi rút cúm A/H1N1/09 đại dịch lưu hành tại Việt Nam. . 335
4.3.3. Lựa chọn vi rút dự tuyển cho phát triển vắc xin cúm A/H1N1/09 đại dịch tại Việt Nam. 337
4.3.4. Phát hiện yếu tố tiềm tàng của sự trao đ i và tích hợp của vi rút cúm A/H1N1/09 đại dịch và các chủng vi rút đang lưu hành ở người và động vật 340
4.4. Công tác phòng chống dịch . 341
4.4.1. Thực trạng hoạt động phòng chống đại dịch cúm A/H1N1 . 341
4.4.2. Công tác t chức, ch đạo và lập kế hoạch 341
4.4.3. Nhân lực và hậu cần 344
4.4.4. Hoạt động chuyên môn 345
4.4.5. Thuận lợi và h hăn 351
KẾT LUẬN 352
KHUYẾN NGHỊ 357
TÀI LIỆU THAM KHẢO 359
PHỤ LỤC . 377
MỞ ĐẦU
Cúm là bệnh do vi rút cúm gây ra với biểu hiện của viêm đường hô hấp, có thể dẫn đến viêm phổi nặng và tử vong nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời Bệnh cúm có nguy cơ đe dọa sức khỏe cộng đồng vì lây lan nhanh và có nguy cơ gây thành đại dịch làm số lượng lớn dân cư bị nhiễm bệnh [3], [12], [42], [170], [176], [178]. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (TCYTTG), một đại dịch xảy ra khi có sự lan truyền của một bệnh truyền nhiễm trên phạm vi rộng lớn bao gồm nhiều quốc gia tại nhiều châu lục và có thể lây lan ra toàn cầu [164]. Các đại dịch cúm thường xuất hiện bất ngờ và gây ra những tổn thất nặng nề đối với con người và toàn xã hội, cụ thể: i) số mắc và tử vong do bệnh cúm tăng cao; ii) hệ thống y tế quá tải với các hoạt động dự ph ng và điều trị; iii) các hoạt động kinh tế suy giảm và; iv) hoạt động giáo dục bị ngừng trệ
Trong khi toàn thế giới lo lắng về khả năng b ng nổ đại dịch cúm gia cầm A/H N1 có nguồn gốc từ Châu , m a xuân năm 2009 một chủng vi rút cúm A/H1N1 mới xuất hiện với đầy đủ tính chất để có thể gây thành đại dịch[111] Ngày 11 tháng năm 2009, lần đầu tiên sau 41 năm kể từ đại dịch cúm Hồng ông năm 19 8, TCYTTG đã chính thức công bố đại dịch cúm đầu tiên trong thế kỷ XXI với tên gọi là cúm A/H1N1/09 đại dịch [166]. Sáu tuần sau, vào ngày 1 tháng 7 năm 2009, dịch đã lan rộng ra 1 8 nước và v ng lãnh thổ ở cả châu lục với khoảng 1 2 80 ca bệnh và 1 1 ca tử vong [163]. Do số ca bệnh tăng quá nhanh ở nhiều quốc gia trên thế giới, TCYTTG đã thay đổi chiến lược giám sát vì việc giám sát và xét nghiệm tất cả các ca bệnh không cần thiết và không khả thi nữa Do đó số ca bệnh cúm A/H1N1/09 đại dịch ghi nhận được chỉ là phần trên của tảng băng nổi nên không phản ánh được thực trạng gánh nặng bệnh tật của đại dịch cúm này
Việt Nam là nước thứ 4 thông báo xuất hiện dịch cúm A/H1N/09 đại dịch [163] Ngày 1 tháng năm 2009, ca bệnh cúm A/H1N1/09 đại dịch đầu tiên được ghi nhận ở thành phố Hồ Chí inh [9] Đến trung tuần tháng 7 năm 2009 dịch bắt đầu có dấu hiệu lan ra cộng đồng, tăng số mắc tại các nơi tập trung đông người như trường học, cơ quan, công sở và ở cộng đồng [8]. Tính đến ngày 7 tháng 8 năm 2009, Việt Nam đã ghi nhận 1078 trường hợp dương tính ở tỉnh, thành phố trong đó có 01 ca tử vong [7] Theo ước tính, nếu tỷ lệ tấn công của cúm A/H1N1/09 đại dịch là 22- % dân số và tỷ lệ chết/mắc là 0,2% thì Việt Nam sẽ có khoảng trên 2 triệu nguời mắc trong đó có khoảng trên 4000 người tử vong do căn bệnh này [155].
Đại dịch cúm tại một khu vực hay một quốc gia nào đó cũng chính là một phần của đại dịch trên toàn cầu Ngay sau khi cúm A/H1N/09 đại dịch bùng phát, toàn thế giới đã dành rất nhiều nỗ lực trong nghiên cứu để hiểu biết một cách đầy đủ hơn về đại dịch mới này vì thiếu những bằng chứng khoa học sẽ làm công tác ph ng chống dịch trở nên khó khăn hơn Để cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng một chiến lược ph ng chống dịch hiệu quả không những cho đại dịch cúm đang diễn ra mà cho các đại dịch cúm sau này mà chắc chắn loài người sẽ phải đón nhận, đề tài “Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ học, lâm sàng và vi rút học của cúm A/H1N1/09 đại dịch ở các tỉnh miền Bắc – Trung – Tây nguyên, đề xuất các giải pháp phòng chống dịch ” được thực hiện với các mục tiêu sau:
1. Xác định đặc điểm dịch tễ học của cúm A/H1N1/09 đại dịch tại miền Bắc -Trung - Tây Nguyên năm 2009-2011.
2. Xác định đặc điểm lâm sàng của cúm A/H1N1/09 đại dịch tại miền Bắc -Trung - Tây Nguyên năm 2009-2011.
3. Xác định đặc điểm vi rút học của cúm A/H1N1/09 đại dịch tại miền Bắc -Trung - Tây Nguyên năm 2009-2011.
4. Kiến nghị các giải pháp phòng chống dịch cúm A/H1N1/09 đại dịch.