Thạc Sĩ Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ học của bệnh mủ gan ở cá tra (Pangasius hypophalmusSauvage, 1878) nuôi t

Luận văn thạc sĩ
Đề tài: Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ học của bệnh mủ gan ở cá tra (Pangasius hypophalmusSauvage, 1878) nuôi thương phẩm trong ao đất tại huyện Châu Thành, Giồng Trôm và Bình Đại tỉnh Bến Tre

MỤC LỤC
Trang
LỜI CAM ĐOAN i
LỜI CẢM ƠN ii
DANH SÁCH CÁC BẢNG iii
DANH SÁCH CÁC HÌNH ẢNH v
MỤC LỤC vi
MỞ ĐẦU 1
PHẦN I: TỔNG QUAN 3
1.1.Sơ lược đặc điểm điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội tỉnh Bến Tre 3
1.2. Tình hình nuôi Cá Tra ở Bến Tre 4
1.3. Tình hình nghiên cứu bệnh cá da trơn trên thế giới 5
1.4. Tình hình nghiên cứu bệnh mủ gan trên Cá Tra ở Việt Nam 9
PHẦN 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 16
2.1.Đối tượng, thời gian và địa điểm nghiên cứu 16
2.2.Phương phápnghiên cứu 17
2.2.1. Sơ đồ khối của đề tài 17
2.2.2. Phương pháp nghiên cứu đặc điểm dịch tễ học 18
2.2.2.1. Dịch tễ học mô tả 18
2.2.2.2. Dịch tễ học phân tích 18
2.2.2.3. Các dữ liệu điều tra 19
2.2.3. Phương pháp thu thập mẫu vật cá bệnh và mô tả bệnh lý 20
2.3.Phương pháp phân tích số liệu 20
PHẦN 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN 21
3.1. Hiện trạng kỹ thuật nuôi Cá Tra thương phẩm trong ao đất 21
3.1.1.Diện tích và sản lượng nuôi Cá Tra tại 3 huyện 21
điều tra và tại Bến Tre
3.1.2.Trình độ học vấn và chuyên môn nuôi trồng thủy sản 23
của các nông hộ nuôi cá tra ở vùng điều tra
3.1.3.Hiện trạng kỹ thuật nuôi cá tra 24
3.1.3.1. Diện tích và độ sâu của các ao nuôi cá tra 24
3.1.3.2. Kỹ thuật cải tạo ao trước mỗi vụ nuôi 25
3.1.3.3. Mật độ thả, nguồn, kích cỡ và chất lượng giống 27
3.1.3.4. Mùa vụ thả nuôi cá tra 29
3.1.3.5. Thức ăn và chế độ chăm sóc 29
3.1.4. Các loại bệnh thường gặp ở cá tra nuôi tại Bến Tre 32
3.2. Một số đặc điểm dịch tễ của bệnh mủ gan ở cá tranuôi tại Bến Tre 33
3.2.1. Tần xuất gặp bệnh mủ gan trong các ao nuôi cá tra 33
tại vùng điều tra
3.2.2.Các dấu hiệu chínhcủa bệnhđượcmô tả bởi người nuôi 34
3.2.3. Kết quả phân tích nhanh một số mẫu cá tra bị bệnh 36
mủ gan tại Bến Tre
3.2.4. Tác hại của bệnh và số lần phát bệnh trong một vụ nuôi 38
3.2.5. Tần xuất gặp bệnh mủ gan ở các mùa vụ trong năm 39
3.2.6. Tần xuất gặp bệnh mủ gan ở các cỡ cá khác nhau 40
3.2.7. Tần xuất gặp bệnh mủ gan ở các mật độ nuôi khác nhau 41
3.2.8. Tần xuất gặp bệnh mủ gan ở các nhóm kích thước 42
giống thả ban đầu
3.2.9. Tần xuất gặp bệnh mủ gan với kỹ thuật tẩy dọn ao 43
3.2.10. Tần xuất gặp bệnh mủ gan ở các độ sâu khác nhau 44
3.2.11. Tần xuất gặp bệnh mủ gan ở số lần hút bùn đáy ao 45
3.2.12.Tìm hiểu về vấn đề dùng thuốc để trị bệnh mủ gan 46
3.3. Phân tích các y ếu tố nguy cơ liên quan tới bệnh mủ gan ở cá tra 49
3.4. Một sốgiải pháp phòng trị bệnh mủ gan cho cá tra 50
3.4.1.Phòng bệnh 50
3.4.2 Trị bệnh 51
PHẦN 4: KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT 52
4.1. Kết luận 52
4.2. Đề xuất 52
TÀI LIỆU THAM KHẢO 54
PHỤ LỤC

MỞ ĐẦU
Ở Đồng Bằng Sông Cửu Long, Cá Tra (Pangasius hypophthalmusSauvage,
1878) là loài cá nước ngọt được nuôi phổ biến, năng suất cao, là một trong những
đối tượng nuôi chủ lực cho xuất khẩu, đứng thứ hàng thứ 2 sau con tôm. Kim
ngạch xuất khẩu Cá Tra ở Đồng Bằng Sông Cửu Long năm 2008 đạt 1,4 tỉ USD,
chiếm 31,1% tổng kim ngạch xuất khẩu thủy sản của cả nước (4,51 tỉ USD), tăng
43,72% so với năm 2007 [42]
Trước đây, Cá Tra được nuôi chủ yếu theo qui mô gia đình, mật độ thấp và
nguồn giống chủ yếu dựa vào tự nhiên. Việc sinh sản nhân tạo thành công vào năm
1980 cùng với thị trường xuất khẩu mở rộng, sức tiêu thụ lớn làm cho quá trình
đầu tư nuôi phát triển mạnh, mô hình nuôi thâm canh mật độ cao được áp dụng
rộng rãi. Tuy nhiên, nuôi cá thâm canh với mật độ cao đã phải đối đầu với vấn đề
suy thoái môi trường và dịch bệnh, gây tổn thất lớn về kinh tế. Tại Bến Tre, trong
năm 2008 có 130 hộ nuôi Cá Tra, với 650 ha diện tích mặt nước nuôi, sản lượng
đạt 100.223 tấn. Tuy nhiên, việc phát triển tự phát chưa có qui hoạch, mức độ thâm
canh cao, trong khi kiến thức về quản lý chăm sóc aonuôi, ý thức về bảo vệ môi
trường nuôi, kinh nghiệm và kiến thức về quản lý dịch bệnh của người nuôi còn
hạn chế, tình trạng sử dụng thuốc và hóa chất tràn lan đã làm cho môi trường ngày
càng xấu đi, dịch bệnh xảy ra ngày càng nhiều[10], [11].
Ở Bến Tre, mặc dù nghề nuôi Cá Tra thâm canh bắt đầu từ năm 2003 và
mới phát triển nhanh từ năm 2006 đến nay nhưng dịch bệnh trên Cá Tra cũng đã
xuất hiện. gây thiệt hại lớn đối với nghề nuôi Cá Tra thâm canh trong ao. Bệnh xảy
ra khá thường xuyên ở hầu hết các ao nuôi, đặc biệt là bệnh mủ gan, bệnh này có
thể gây chết cá từ rải rác đến hàng loạt dẫn đến việc dùng kháng sinh và hóa chất
rất phổ biến trong suốt quá trình nuôi. Tình trạng bệnh và dùng kháng sinh để
phòng trị bệnh đã ảnh hưởng không nhỏ tới năng suất,sản lượng và chất lượng cá
tra nuôi tại Bến Tre. Do vậy, một đề tài nghiên cứu về dịch tễ của bệnh mủ gan ở
cá tra trong các ao nuôi thương phẩm là rất cần thiết đối với địa phương để có thể
đưa ra các biện pháp quản lý bệnh và phòng bệnh hợp lý nhằm gópphần duy trì và
phát triển bền vững nghề nuôi cá Tra thâm canh tại Bến Tre.
Được sự đồng ý của Trường Đại Học Nha Trang, Hội đồng xét duyệt đề
cương luận văn cao học ngành Nuôi trồng thủy sản năm 2008, tôi đã được phép
thực hiện đề tài luận văn thạc sỹ với tiêu đề:
“Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ học của bệnh mủ gan ở cá tra (Pangasius
hypophalmusSauvage, 1878) nuôi thương phẩm trong ao đất tại huyện Châu
Thành, Giồng Trôm và Bình Đại -tỉnh Bến Tre”
Mục tiêu đề tài: Xác định hiện trạng và mối liên quan của bệnh mủ gan ở cá tra
nuôi trong ao đất ở Bến Tre với một số yếu tố môi trường ( khí hậu, thời tiết), yếu
tố kỹ thuật nuôi (kỹ thuật tẩy dọn ao, mật độ nuôi, độ sâu của ao, thức ăn) và bản
thân cá nuôi đ ể có thể đưa ra được các biện pháp quản lý bệnh hợplý và có hiệu
quả.
Nội dung đề tài:
1. Điều tra về hiện trạng kỹ thuật nuôi ở cá tra nuôi thương phẩm trong các
ao nuôi tại 3 huyện Châu Thành, Giồng Trôm và Bình Đại, tỉnh Bến Tre.
2. Hiện trạng về bệnh mủ gan ở cá tra nuôi thương phẩm tại vùng điều tra ở
tỉnh Bến Tre
3. Phân tích các yếu tố nguy cơ liên quan tới sự bùng phát của bệnh mủ gan
ở cá tra, làm cơ sở để đưa ra các biện pháp phòng bệnh mủ gan trong nuôi thương
phẩm
Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài:
-Kết quả nghiên cứu cung cấp các thông tin khoa học góp phần xây dựng
hệ thống quản lý bệnh cho cá tra nuôi tại Bến Tre.
-Các biện pháp phòng ngừa bệnh mủ gan bằng giải pháp môi trường và kỹ
thu ật sẽ góp phần nâng cao hiệu quả kinh tế cho mô hình nuôi cá tra thâm canh.
Do kinh nghiệm của bản thân về lĩnh vực đang nghiên cứu còn nhiều hạn
chế, nên bản luận văn này sẽ không tránh khỏi những sai sót. Kính mong nhận
được sự đóng góp ý kiến và lượng thứ của quí Thầy Cô, các anh chị và bạn bè
đồng nghiệp.

PHẦN 1
TỔNG QUAN
1.1 Sơ lược đặc điểm điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội tỉnh Bến Tre
Tỉnh Bến Tre nằm ở hạ lưu châu thổ Sông Mekong, về phía tây Nam bộ,
thuộc vùng đồng bằng Sông Cửu Long. Địa hình tương đối bằng phẳng, thuận lợi
cho canh tác nông nghiệp và nuôi trồng thủy sản. Giới hạn bởi 9
o
48’ –10
o
20’ độ vĩ
Bắc, 105
o
57’ –106
o
48’ độ kinh đông. Phía bắc giáp tỉnh Tiền Giang, có ranh giới
chung là sông Tiền, phía tây giáp tỉnh Vĩnh Long, phía nam giáp tỉnh Trà Vinh, có
ranh giới chung là sông Cổ Chiên, phía đông giáp biển Đông với chiều dài bờ biển
65 km. Những con sông lớn nối từ biển Đông qua các cửa sông chính (Cửa Đại,
Cửa Ba Lai, Cửa Hàm Luông, cửa Cổ Chiên), ngược về phía thượng nguồn đến tận
Campuchia . Những con sông này bao bọc và chia Bến Tre thành ba phần: cù lao
An Hóa, cùlao Bảo và cù lao Minh [43] .
Khí hậu ở Bến Tre mang tính chất nhiệt đới gió mùa cận xích đạo, có 2 mùa
khá rõ rệt là mùa mưa và mùa khô. Mùa mưa (mùa của gió Tây nam) từ cuối tháng
tư đến đầu tháng mười một hàng năm, mùa khô (mùa của gió Đông bắc) từ tháng
mười một đến tháng tư năm sau. Lượng mưa trung bình hàng năm từ 1.250 -1.500
mm/năm. Hơn 90% lượng mưa tập trung trong mùa mưa. Lượng mưa lớn thường
xảy ra vào mùa gió Tây nam, nên tháng 5 cũng có mưa, nhưng tháng 9 - 10 là
những tháng có mưa lớn, trong năm có khoảng 100 -130 ngày có mưa. [11].
Nhiệt độ không khí trung bình từ 26 - 28
o
C. Nhiệt độ tuyệt đối thấp nhất
trong ngày là 18,1
o
C và cao nhất là 36
o
C. Tuy nhiên, biên độ nhiệt dao động ngày
đêm khá rõ 11,4
o
C vào mùa mưa, 14
o
C vào mùa khô. Độ ẩm không khí tương đối
cao vì Bến Tre có mật độ sông ngòi và kênh rạch cao, chênh lệch độ ẩm trung bình
tháng ẩm nhất và khô nhất là 15%. Độ bốc hơi cao trong mùa khô, trung bình đạt 6
mm/ngày đêm. Vào mùa mưa, độ bốc hơi trung bình đạt 3,5 mm/ngày đêm [11].
Diện tích đất tự nhiên toàn tỉnh Bến Tre là 2.315 km
2
trong đó bao gồm
1.812 km
2
đất nông nghiệp. Dân số Bến Tre khoảng 1.369.358 người. Hệ thống
sông ngòi, kênh rạch chằn chịt khoảng 6.000 km (các sông lớn: sông Cổ Chiên 82
km, sông Hàm Luông 71 km, sông Ba Lai 59 km, sông Cửa Đại 83 km) chở phù sa
chảy khắp ba dải cù lao là một lợi thế của Bến Tre trong phát triển giao thông thủy,
hệ thống thủy lợi, phát triển kinh tế biển, kinh tế vườn, trao đổi hàng hóa với các
tỉnh lân cận. Vào mùa khô, gió chướng mạnh đưa nước biển vào sâu trong nội
đồng, dẫn đến tình trạng xâm nhập mặn xảy ra vào khoảng 2 tháng cuối mùa khô,
gây trở ngại cho hoạt động nông nghiệp và ảnh hưởng đến nguồn nước ngọt cho
sinh hoạt. Vào giữa đến cuối mùa mưa (từ tháng 9 đến tháng 11) nước lũtừ thượng
nguồn Sông MeKong tràn về, theo dòng nước lũ, tôm cá trên sông MeKong di trú
về làm cho nguồn lợi thủy sản khá dồi dào. Là tỉnh gần biển nên lũ không ảnh
hưởng nhiều đến các công trình giao thông thủy lợi, cây trồng, . nhưng nó lại ảnh
hưởng đến dịch bệnh trên Cá Tra nuôi thâm canh như bệnh mủ gan thường xuất
hiện vào mùa lũ [2].
Về hành chính, tỉnh Bến Tre có một th ành phố và tám huy ện, trong đó có ba
huyện ven biển Đông có ưu thế về khai thác thủy sản, nuôi tôm Sú, Nghêu và Sò
Huyết, đó là cáchuyện Bình Đại, Ba Tri và Thạnh Phú. Các huyện còn lại là Châu
Thành, Giồng Trôm, Chợ Lách, Mỏ Cày Nam, Mỏ Cày Bắc có ưu thế về sản xuất
nông nghiệp và nuôi thủy sản nước ngọt như Cá Tra, Tôm Càng Xanh Tổng
diện tích nuôi thủy sản năm 2008 của Bến Tre là42.106 ha, tăng 6% so với cùng
kỳ năm 2007. Sản lượng nuôi đạt 158.995 tấn, tăng 60,8% so với cùng kỳ năm
2007. Tổng kim ngạch xuất khẩu của thủy sản năm 2008 đạt 70,098 triệu USD
chiếm khoảng 38,1% kim ngạch xuất khẩu của tỉnh. Trong đó sản lượng cá Tra
xuất khẩu là 22.442 tấn, kim ngạch xuất khẩu đạt 53,111 triệu USD [10].
1.2. Tình hình nuôi Cá Tra ở Bến Tre
Phong trào nuôi Cá Tra thâm canh trong ao đất ở Bến Tre lúc đầu (năm
2003) chỉ tập trung ở vài hộ nuôi, nhưng đến năm 2006 thị trường cá da trơn
thương phẩm hút giá, nên nghề nuôi cá tra thâm canh đã phát triển rất nhanh ở các
tỉnh đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), trong đó có Bến tre. Tại Bến Tre, cá tra
được nuôi chủ yếu trong ao đất và đến năm 2008, toàn tỉnh đ ã có 130 hộ nuôi Cá
Tra, với diện tích mặt nước nuôi là 650 ha, sản lượng đạt 100.223 tấn. Mặc dù diện
tích nuôi và sản lượng cá tra tại Bến Tre thấp hơn nhiều so với các vùng trọng
điểm nuôi cá Tra tại ĐBSCL như tỉnh An Giang, nhưng do phát triển nuôi tự phát
thiếu qui hoạch của các nhà quản lý ở địa phương, nên khó kiểm soát nguồn giống,
thuốc và hóa chất phòng trị bệnh, nguồn n ước thải chủ yếu từ các ao nuôi cá tra
được thải trực tiếp ra sông làm ô nhiễm môi trường, cho nên trong quá trình nuôi,

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Nguyễn Chính (2005), Đánh giá tình hình sử dụng thuốc kháng sinh trong
nuôi cá tra (Pangasius hypophthalmus) thâm canh tại An Giang và Cần
Thơ. Luận văn tốt nghiệp cao học khoa thủy sản, Đại học Cần Thơ.
2. Từ Thanh Dung và ctv (2004), Xác định vi khuẩn gây bệnh đốm trắng trên
gan cá tra (Pangasius hypophthalmus). Tạp chí khoa học Đại học Cần Thơ
2004: 137-142.
3. Trần Anh Dũng (2005), Khảo sát các tác nhân gây bệnh trong nuôi cá tra
(Pangasius hypophthalmus) thâm canh ở tỉnh An Giang. Luận văn tốt
nghiệp cao học. Khoa thủy sản, Đại học Cần Thơ.
4. Đỗ Thị Hòa, Bùi Quang Tề, Nguyễn Hữu Dũng, Nguyễn Thị Muội (2004),
Giáo trình bệnh học thủy sản. Nhà xuất bản Nông Nghiệp 2004.
5. Hà Ký, Bùi Quang Tề (2007), Ký sinh trùng cá nước ngọt Việt Nam. Nhà
xuất bản khoa học và kỹ thuật.
6. Hứa Thị Phương Liên (1998), Nghiên cứu bệnh xuất huyết trên vi, xoang
miệng cá basa (Pangasius bocourti) nuôi bè tại An Giang. LAThS. ĐHTS.
7. Lý Thị Thanh Loan và ctv (2007), Bước đầu phát hiện Clostridium spcảm
nhiễm trên cá tra (Pangasius hypophthalmus) nuôi ở ĐBSCL Việt Nam.
Trung tâm quốc gia quan trắc, cảnh báo môi trường và phòng ngừa dịch
bệnh thủy sản khu vực Nam bộ -Viện nghiên cứu NTTS II.
8. Đào Ngọc Phong (2001), Vệ sinh môi trựong và dịch tễ. Trường Đại học Y
Hà Nội. Nhà xuất bản y học.
9. Nguyễn Thanh Phương và ctv (2007), Quan trắc môi trường và xác định tác
nhân gây bệnh trên cá da trơn (Tra - Pangasius hypophthalmus và Basa -Pangasius bocourti) và Tôm càng xanh (Macrobrachium rosenbergii) ở tỉnh
An Giang. Báo cáo tóm tắt tổng kết đề tài. Đại học Cần Thơ.
10. Sở Nông Nghiệp và phát triển nông thôn tỉnh Bến Tre (2007, 2008), Báo
cáo tổng kết nuôi trồng thủy sản năm 2007, 2008.
11. Sở Nông Nghiệp và phát triển nông thôn tỉnh Bến Tre (2008), Báo cáo quy
hoạch chi tiết cá da trơn tỉnh Bến Tre đến năm 2020.
12. Trần Thị Minh Tâm và ctv (2003), Nghiên cứu bệnh đốm trắng trên cá tra
(Pangasius hypophthalmus) nuôi công nghiệp. Báo cáo tổng kết, Viên
nghiên cứu NTTS II.
13. Nguyễn Hữu Thịnh, Từ Thanh Dung, Ferguson H.W (2004), Nghiên cứu
mô bệnh học cá tra (Pangasius hypophthalmus) bị bệnh trắng gan Tạp chí
khoa học Đại học Cần Thơ 2004: 120-125.
14. Nguyễn Hữu Thịnh và ctv (2007), Phân lập và khảo sát đặc điểm kháng
kháng sinh của Edwardsiella ictaluri gây bệnh gan thận mủ trên cá tra
(Pangasius hypophthalmus) nuôi thâm canh. Tạp chí KHKT Nông Lâm
nghiệp số 1&2/2007.
15. Crumlish.M, T. T. Dung, J. F. Turnbull, N. T. N Ngoc and H. W. Ferguson
(2002), Identification of Edwardsiella ictaluri from diseased freshwater
catfish Pangasius hypophthalmus cultured in Mekong delta, Viet Nam.
Journal of fish diseases, 25, 733-736.
16. Edward J. Noga, M.S., D.V.M Fish disease (diagnosis and treatmet).
17. Ewing, W.H., McWhorter, A,C., Escobar, M.R, and Lubin, A.H. (1965),
Edwardsiella, a new genus of Enterobacteriaceae based on a new species,
Edwardsiella tarda. Internationnal Bulletin of Bacteriological
Nomenclature and Taxonomy. 15:33-38.
18. Ferguson, H.W (1990), Systemic pathology of fish. Reprinted Taiwan
Edition by Iowa State University Press, USA, 230.
19. Ferguson H.W, Turbull J.F, Shinn A.P, Thompson K, Dung T T and
Crumlish M, (2001), Bacillary necrosis in farmed Pangasius
hypophthalmus from the Mekong delta, Viet Nam. Journal of fish disease
24, 509-513.
20. Francis-Floyd, R., Beleau, M.H., Waterstrat, P.R, and Bowser, P.R. (1987),
Effect of water temperature on the clinical outcome of infection with
Edwardsiella ictaluri in channel catfish. Jourmal oj the American Veterinary
Medical Association. 191: 1413-1416.
21. Hawker, J.P (1979), A bacterium associated with disease of pond cultured
channel catfish. Journal of the Fisheries Research Board of Canada,
36:1508-1512.
22. Hawke, J.P at el. (1981), Edwardsiella ictaluri sp. nov., the causative agent
of enteric septicemia of catfish. International Journal of Systematic
bacteriology, oct 1981, p 396-400. Vol 31, No4.
23. Hawke, J.P, Durborow, R.M, Thune, R.L and Camus, A.C (1998), ESCEnteric Septicemia of catfish. SRAC publication No. 477.
24. Hawke, J.P Management of disease in commercial aquaculture. Dept of
pathobiological Sciences. www.google.com keyword: Edwardsiella
ictaluri.
25. Hoshinae, T. (1962), On a new bacterium, Paracolobactrum
anguillimortiferum sp. Nov. Bulletin of the Japanese Society of Scientific
Fisheries. 28: 162-164.
26. Kei Yuasa, Edy Barkat Kholidin, Novita Panigoro, Kishio Hatai (2003),
First isolation of Edwardsiella ictaluri from cultured striped catfish
Pangasius hypophthalmus in Indonesia. Fish pathology, 38 (4), 181-183,
2003.12
27. Meyer, F.P, and Bullock, G.L. (1973), Edwardsiella tarda, a new pathogen
of channel catfish (Ictalurus punctatus). Applied Microbiology. 25: 155-156.
28. Mgolomba, T.N, and Plumb, J.A. (1992), Longevity of Edwardsiella
ictaluri in the organs of experimentally infected channel catfish Ictalurus
punctatus, Aquaculture. 100:1-6.
29. Miyashito, T and Egusa, S (1976), Histopathological studies of
Edwarsiellosis of the Japanese eel (Anguilla japonica) I. Suppurative
interstitial nephritis form. Fish pathology, 11, 33 - 43.
30. Nakatsugawa, T (1983), Edwardsiella tarda isolated from cultured young
flound Fish Pathology. 18: 99-101.
31. OIE (2000), Bacterial kidney disease (Renibacterium salmoninarum). OIE
aquatic animal disease card, september 2000.
32. Pat Gaunt. Florfenicol antibiotic studies conducted. NWAC NEWS volume
5, number 2 december 2002.