Thạc Sĩ Nghiên cứu cập nhật hệ thống chỉ tiêu phát triển dân cư, xã hội theo vùng và vận dụng trong dạy học

MỞ ĐẦU



1. Lí do chọn đề tài

Vùng là một bộ phận của lãnh thổ quốc gia hoạt động như một hệ thống các mối quan hệ tương tác giữa các thành phần cấu tạo nên trong không gian và thời gian. Với quan niệm đó, vùng là một hệ thống các mối liên hệ của các bộ phận cấu thành với các dạng liên hệ dân cư, xã hội bên trong cũng như bên ngoài hệ thống.
Vùng tồn tại do yêu cầu phát triển của nền kinh tế quốc dân, tính khách quan của bản thân vùng được cụ thể hóa trên cơ sở nhận thức thực tiễn. Và do đó, công việc phân vùng cũng như các tiêu chí phát triển vùng là sản phẩm phát triển trí tuệ, trình độ nhận thức của con người. Để có được năng lực và phẩm chất đó, vai trò của giáo dục hết sức quan thông qua Địa lí Việt Nam trong hệ thống giáo dục quốc dân, mà khâu quan trọng là các chương mục phân hóa vùng trong SGK Địa lí 9.
Sau khi nghiên cứu hệ thống các chỉ tiêu phát triển DCXH trong các phần Địa lí Dân cư và Địa lí kinh tế, đặc biệt là phần Sự phân hóa vùng kinh tế, HS đã thấy được đặc điểm phát triển của các yếu tố sự phát triển dân cư, xã hội ở từng vùng, so sánh với các vùng và cả nước nói chung. Do đó, việc nghiên cứu vùng thông qua hệ thống các chỉ tiêu phát triển DCXH là cần thiết, đặc biệt với HS cuối cấp THCS cần trang bị cho mình những hiểu biết về các vùng của Việt Nam, nhằm chuẩn bị hành trang hiểu biết về đất nước, khi vào cuộc sống cũng như chuyển tiếp lên các bậc học cao hơn.
Tuy nhiên trong quá trình dạy học theo SGK Địa lí 9 lại nảy sinh vấn đề do số liệu biểu đạt các chỉ tiêu phát triển DCXH dựa chủ yếu và kết quả thống kê năm 1999. Đến nay đã 10 năm, nhiều vấn đề và số liệu không phù hợp. GV và HS luôn đặt ra câu hỏi phải cung cấp vấn đề, số liệu và nhận định

mới về tình hình hiện nay của đất nước. Điều đó đòi hỏi GV dạy học Địa lí 9 phải có khả năng cập nhật vấn đề và số liệu trong hệ thống các chỉ tiêu phát triển dân cư, xã hội theo vùng hướng tới mục đích tích cực hóa trong việc dạy học đối với GV và học tập đối với HS. Qua thực tế trực tiếp dạy học Địa lí 9 chúng tôi nhận thức được tầm quan trọng của việc cập nhật hóa hệ thống các chỉ tiêu phát triển DCXH theo vùng.
Với tầm quan trọng nói trên, chúng tôi đã chọn đề tài :

"Nghiên cứu cập nhật hệ thống chỉ tiêu phát triển dân cư, xã hội theo vùng và vận dụng trong dạy học Địa lí 9"
Trong tiến trình triển khai đề tài dưới sự hướng dẫn của TS Vũ Như Vân, chúng tôi nhận được sự quan tâm giúp đỡ của các thầy cô giáo giảng dạy Hệ cao học thạc sĩ, chuyên ngành Lí luận và phương pháp dạy học Địa lí tại Khoa Địa lí Trường ĐHSP Thái Nguyên, đồng thời nhận được sự hỗ trợ có hiệu quả của các đồng nghiệp làm việc tại một số trường THCS ở thành phố Thái Nguyên.


MỤC LỤC

Më ®Çu 8

1. Lí do chọn đề tài . 8

2. Mục đích yêu cầu . 9

3. NhiÖm vô nghiªn cøu . 10

4. Giới hạn phạm vi nghiên cứu . 10

5. Tình hình nghiên cứu đề tài . 11

6. Phương pháp nghiên cứu 14

7. Cấu trúc luận văn . 14

Néi dung vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu

Chương 1 : Cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài 15

1.1. Cơ sở nhận thức luận . 15

1.2.1. Chất và Lượng . 15

1.2.2. Thời gian và Không gian . 16

1.2.3. Vận động và Phát triển . 17

1.2. Chỉ tiêu : Diễn giải, cấu trúc, phương pháp xử lí dữ liệu 19

1.2.1. Nội hàm và ngoại diên khái niệm 19

1.2.2. Diễn giải và cấu trúc . 20

1.2.3. Phương pháp xử lí dữ liệu . 21

1.3. Tiêu chí hóa trong nghiên cứu vùng lãnh thổ dân cư, xã hội 30

1.3.1. Trong nghiên cứu vùng địa lí tự nhiên . 30

1.3.2. Trong nghiên cứu vùng địa lí dân cư, xã hội 33

1.4. Chỉ tiêu hóa trong dạy học Địa lí 9 theo hướng tích cực hóa . 37

1.4.1. Nội dung dạy học phần vùng trong CT & SGK Địa lý 9 37

1.4.2. Nội dung dạy học Mục III : Đặc điểm dân cư, xã hội theo vùng 38
trong SGK Địa lý 9
1.5. Tiêu chí hóa trong nghiên cứu tái định dạng Địa - Kinh tế 41

1.5.1. Nội dung tổng quát 41
1.5.2. Một số khái niệm cơ bản . 43

Tiểu kết chương 1 44

Chương 2 : Cập nhật hệ thống chỉ tiêu phát triển dân cư, xã hội theo vùng lãnh thổ trong Địa lí 9 .
46
2.1. Nhận thức chung về cơ sở vùng của các chỉ tiêu dân cư, xã hội 46
2.1.1. Quan niệm về vùng
46
2.1.2. Phân hóa vùng dưới tác động của quá trình CNH-HĐH .
47
2.2. Quan điểm và nguyên tắc chung .
52
2.2.1.Quan điểm
52
2.2.2. Các nguyên tắc cập nhật
53
2.3. Cập nhật nội dung theo các chỉ tiêu phát triển DCXH . 55

2.3.1. Mật độ dân số 55

2.3.2. Tỉ lệ gia tăng tự nhiên của dân số . 58

2.3.3. Tỉ lệ thất nghiệp ở thành thị / thiếu việc làm ở nông thôn 60

2.3.4. Tỉ lệ hộ nghèo và vấn đề xóa đói giảm nghèo . 62

2.3.5. Đánh giá sự phát triển con người các chỉ số HDI 63
2.3.6. Thu nhập bình quân đầu người
65

2.3.7. Tỉ lệ người lớn biết chữ (%) 67

2.3.8. Tuổi thọ trung bình của người Việt Nam (năm) 68

2.3.9. Tỉ lệ dân thành thị / nông thôn (%) 70

2.4. Cập nhật các chỉ tiêu phát triển dân cư, xã hội theo vùng 71

2.4.1. Vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ 71
2.4.2. Vùng Đồng bằng sông Hồng . 73
2.4.3. Vùng Bắc Trung Bộ 76
2.4.4. Vùng Duyên hải Nam Trung Bộ 78

2.4.5. Vùng Tây Nguyên 80

2.4.6. Vùng Đông Nam Bộ 82

2. 4.7. Vùng Đồng bằng sông Cửu Long . 84

2.4.8. Cập nhật hệ thống chỉ tiêu phát triển DCXH vùng Biển - Đảo
Việt Nam . 86

Tiểu kết Chương 2 91

Chương 3. Thực nghiêm sư phạm . 92

3.1. Các nguyên tắc chung 92

3.1.1. Mục đích và đối tượng thực nghiệm . 92

3.1.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm . 92

3.1.3. Nguyên tắc tiến hành thực nghiệm . 92
3.2. Đối tượng và Phương pháp thực nghiệm . 93

3.2.1. Phương pháp thực nghiệm sư phạm 93

3.2.2. Các bước thực nghiệm sư phạm 94

3.2.2.1. Chọn trường, chọn giáo viên, chọn lớp thực nghiệm . 94

3.2.2.2. Điều tra cơ bản, đánh giá và chiến lược . 94

3.2.2.3. Thiết kế kịch bản tích hợp hệ thống chỉ tiêu 96

3.3. Triển khai và đánh giá 100
3.3.1. Triển khai thực nghiệm 100
3.3.2. Phương pháp đánh giá . 101

3.3.3. Phân tích kết quả thực nghiệm . 101

Tiểu kết Chương 3 104

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 106

Tài liêu tham khảo 109

Phụ lục

DANH MỤC KÊNH SỐ, KÊNH HÌNH

1. KÊNH SỐ


STT
Tên gọi
Trang
1 Bảng 2.1. Một số chỉ tiêu phát triển dân cư, xã hội cả
nước và theo vùng ở Việt Nam 48
2 Bảng 2.2. Một số chỉ tiêu phát triển DCXH
ở vùng Đồng bằng sông Hồng 73
3 Bảng 232. Một số chỉ tiêu phát triển dân cư, xã hội ở
Trung du và miền núi Bắc Bộ (Đông Bắc, Tây Bắc) 75
4 Bảng 2.4. Một số chỉ tiêu phát triển dân cư, xã hội
ở Bắc Trung Bộ 78
5 Bảng 2.5. Một số chỉ tiêu phát triển dân cư, xã hội ở
Duyên hải Nam Trung Bộ 80
6 Bảng 2.6. Một số chỉ tiêu phát triển dân cư, xã hội ở
Tây Nguyên 82
7 Bảng 2.7. Một số chỉ tiêu phát triển dân cư, xã hội ở Đông Nam Bộ 84
8 Bảng 2.8. Một số chỉ tiêu phát triển dân cư, xã hội ở
Đồng bằng sông Cửu Long 86
9 Bảng 2. 9. Diện tích, dân số, chỉ số HDI của 28 tỉnh /
thành phố có biển 88
10 Bảng 2.10 : Các tỉnh / TP ở ĐBSCL có nguy cơ
ngập chìm do biến đổi khí hậu toàn cầu 90
11 Bảng 3.1. Các trường THCS và GV tham gia thực
nghiệm 94
12 Bảng 3.2. Kết quả sau khi thu về phiếu điều tra ở các
cơ sở thực nghiệm 95
13 Bảng 3.3. Tỷ lệ GTTN của DS các vùng năm 2009 97
14 Bảng 3.4. Kết quả thực nghiệm theo kịch bản 1 với
bài 2 102
15 Bảng 3.5. Kết quả thực nghiệm theo kịch bản 2 với
bài 2 102
16 Bảng 3.6. Kết quả thực nghiệm theo kịch bản 1 với
bài 20 102
17 Bảng 3.7. Kết quả thực nghiệm theo kịch bản 2 với
bài 20 102

2. KÊNH HÌNH

1 Hình 2.1 : Theo dự báo, nhiều vùng thuộc ĐBSH
như Hải Phòng, Thái Bình, Nam Định, Ninh Bình sẽ ngập chìm từ 2-4 m trong vòng 100 năm tới (Nguồn: ICEM)


2 Hình 2.2. Theo dự báo, nhiều vùng thuộc ĐBSCL
như An Giang, Đồng Tháp, Tiền Giang, Vĩnh Long, Cà Mau sẽ ngập chìm từ 2-
4m trong vòng 100 năm tới (Nguồn:
ICEM)

3 Hình 3.1. Đánh giá tổng hợp kết quả thực nghiệm
sư phạm 103

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

ADB Ngân hàng Phát triển Châu Á CT&SGK Chương trình và Sch giáo khoa BTB Bắc Trung Bộ
CN Công nghiệp

DCXH Dân cư, xã hội

DHNTB Duyên hải Nam Trung Bộ

ĐBSH Đồng bằng sông Hồng

ĐB Đông Bắc

ĐNB Đông Nam Bộ

ĐBSCL Đồng bằng sông Cửu Long

GV Giáo viên

GDP Thu nhập quốc dân sản xuất

HS Học sinh

HDI Chỉ số phát triển con người

HPI Chỉ số nghèo tổng hợp IMF Quĩ Tiền tệ quốc tề KTXH Kinh tế - xã hội
KTTĐ Kinh tế trọng điểm

LHQ Liên hợp quốc

NLN Nông lâm ngư nghiệp TDMN Trung du và miền núi TB Tây Bắc
TN Tây Nguyên

WB Ngân hàng Thế giới