Tiến Sĩ Nghiên cứu các hình thức tổ chức lãnh thổ sản xuất chè ở vùng Đông bắc Bắc Bộ theo hướng phát triển

Luận án tiến sĩ năm 2011
Đề tài: Nghiên cứu các hình thức tổ chức lãnh thổ sản xuất chè ở vùng Đông bắc Bắc Bộ theo hướng phát triển bền vững

Lời cam đoan i
Lời cẩm ơn ii
Mục lục iii
Danh mục chữ viêt tăt vii
Danh mục bàng viii
Danh mục biểu đô ix
Danh mục sơ đo ix
Danh mục bản đo ix
MOĐÀU+` 1
1. Tính cảp thièt của luận án 1
2. Mục ti cu nghiên cứu 3
3. Đòi tượng và phạm vi nghi én cứu 3
31 Đòi tượng nghiẻn cứu cùa đè tài 3
32 Giới hạn phạm vi nghiên cứu. 3
4. Những đóng góp mói cùa luận án 4
41 Những đóng góp mới vê mặt học thuật, lý luận 4
42 Những kèt luận, đè xuât mới rút ra tù kêt quà ngliièn cihi 5
5. Cảu trúc của luận án 6
Cliương 1 MỘT SÓ VẮN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIẺN VỀ CÁC
HÌNH THỨC TỎ CHỨC LÃNH THỎ SẢN XUẲT CHÈ THE o HƯỚNG PHÁT TRIỂN BÈN VỮNG 7
11 Cơ sờ lý luận về các hình thúc tồ chức lãnh thồ sản xuất chè theo hướng phát triền bền vững 7
11.1 Quan niệm vè phát triền bèn vững các hình thúc tổ chức lãnh
thồ sàn xuất chè 7
11.2 Vai tĩo cùa nghiên cứu các hình thức tồ chúc lãnh thồ sàn xuất
chè theo hướng phát triển bèn vững 12
11.3 Nội dung nghiên cứu các luiilì thúc tể chức lãnh tliẩ sản xuàt
chè theo hướng phát triền bén vững 13
11.4 Kèt quà và hiệu quả của các hình thúc tồ chức lãnh tho sản xuảt chè 19
11.5 Các nhân tô ánh hường tới hình thúc tổ chức lãnh tliẩ sản xuàt
chè theo hướng PTBV 20
12 Kinh nghiệm phát triển các hình thúc tể chức lãnh thổ sàn xuât chè theo hướng phát triển bèn vững trèn thể giới và ờ Việt Nam 25
12.1 Các hình thức tể chức lãnh tho sản xuãt chè một Sỡ 11ƯỚC trên
thể giới 25
12.2 Các hình thức tổ chức lãnh thổ sản xuât chè ờ Việt Nam 33
12.3 Đài học kinh nghiệm tù nghiên cứu các hình thức tẳ chức lãnh
thổ sản xuàt chè 37
Tiều kết chương ỉ 38
Chương 2 ĐẶC ĐIẺM ĐỊA BÀN NGHEÊN cứu VÀ PHƯỠNG
PHÁP NGHEÊN CỨU 40
21 Đặc điểm vùng đông Bãc Bãc bộ 40
21.1 Đặc điểm điêu kiện tư nhièn 40
21.2 Điêu kiện kinh tê - xã hội cùa Vùng 44
21.3 Tinlì hỉnh phát hiển sản xuàt chè vùng Đông Bãc Băc bộ 50
21.4 Đanlí giá (tièu kiện tu nhièn, kinli tê xã hội vừng Đông Băc Bãc bộ 53
22 Pliương pháp nghiên cihi . 55
22.1 Phương pháp tiêp cận và killing phân tích . 55
22.2 Chọn (tiềm nghiẻn cứu 60
22.3 Thu thập tài liệu 62
22.4 Hệ thòng chỉ tiêu ngliièn cứu 63
22.5 Tong hợp, phàn tích thòng tin 65
Tiều kết chương 2 67
ChuOIIg+ 3 THỰC TRẠNG CÁC HÌNH THỨC TỎ CHỨC LÃNH
THỎ SẢN XUẤT CHÈ VÙNG ĐÔNG BẮC BẲC Bộ 68
31 Hiện trạng phát triền các hình thúc chức lãnh thổ sản xuât chè ờ
vùng Đòng bãc Bãc bộ 68
31.1 Các hình thức tồ chúc lãnh thồ theo chiêu ngang 68
31.2 Hình thúc to chức lãnh thồ sàn xuàt chè theo chiẻu dọc 81
31.3 Kêt quả và hiệu quả của các hình thức tổ chúc lãnh thồ sàn xuàt
chè vùng Đòng Băc Băc bộ 95
32 Phân tích các nhàn tò ánh hường đèn tổ chúc các hình thúc sàn xnàt
chè theo lãnh thồ ờ vùng ĐBBB 109
32.1 Ảnh hường cùa điên kiện tự nhiẻn 109
32.2 Kiên thức và kinh nghiệm sàn xuàt 113
32.3 Kỹ thuật và công nghệ trong sàn xuàt và chè biên 115
32.4 Đâu tu cong, dịch vụ còng góp phân tạo ra vùng sàn xuàt chè 120
32.5 Thị trường tiêu thụ sản phẩm 122
32.6 Cơ chê chính sách đòi với phát triền ngành chè 124
33 Một sô vàn đê đật ra đôi với các hình thúc tổ chúc lẫnh thồ sàn xnàt
chè vuiìg ĐBBB 126
33.1 Những vàn dè vè kinh tè, xã hội và môi trường 126
33.2 Nlnmg vàn đè đặt ra đòi với các hinh thúc tổ chúc sản xuât chè
vùng ĐBBB 130
Tiều kết chương 3 132
Chương 4 MỘT SÓ GIẢI PHÁP NHẰM PHÁT TRIÉN CÁC HÌNH THỨC TỎ CHỨC LÃNH THỎ SÀN XUẤT CHÈ Ờ VÙNG ĐÔNG
BẲC BẲC Bộ THEO HƯỚNG PHÁT TRIÉN BÈN VỮNG 136
41 Quan điềm phát triền các hình thúc tồ chức lãnh thổ sàn xuàt vùng ĐBBB theo hướng bèn vững 136
41.1 Phát triển sản xuẳt chè luôn bám sát nhu cảu thị trường 136
41.2 Quan điềm dựa vào lợi thể so sánh của vùng 137
41.3 Coi trọng công tác đàu tu công của Chính phù 138
41.4 Quan điềm phát triển bèn vững 138
42 Phương hướng phát triền và hoàn thiện các hỉnh thúc tồ chúc lãnh
thồ sàn xuất chè Wing ĐBBB 139
42.1 Định hướng phát triển kiiứi tè - xã hội vùng ĐBBB 139
42.2 Phương hướng quy hoạch, phát hiền bền vuiig+~ các hình thúc tồ
chúc sàn xuảt chè vùng ĐBBB 140
43 Một sổ giải pháp nhăm phát triền các hình thúc tẩ chúc lãnh thồ sản
xuảt chè ờ vùng đông bãc bãc bộ theo hướng phát triển bèn vững 143
43.1 Giài pháp phát triền các hình thức tồ chúc lãnh thồ sản xuất chè
theo chiều ngang 144
43.2 Giài pháp phát triền các hình thức tồ chúc lãnh thồ sản xuất chè
theo chiều dọc 153
43.3 Hoàn thiện một sổ chính sách kinh tể vĩ mò nhằm phát triền bèn
vững các hinh thức to chúc lanlĩ thổ sàn xuàt chè 158
43.4 Hoàn thiện chính sách đâu tư công, dịch vụ công đề góp phân
tạo ra vùng sản xnàt chè . 164
43.5 Nàng cao năng ịửc cho các hình thúc tồ chúc lãnh thồ sản xuàt
chè cùa vùng 166
Tiéit^? kết chương 4 1O7^'
KÉT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 170
1. Kct luận 170
2. Ki én nghị 172
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ 17Ố
TÀI LIÊU THAM KHẢO 177
PHẦN PHỤ LỤC 185
MỜ ĐÀU
1. TÍNH CÁP THIÉT CỦA LUẬN ÁN
Vùng Đông Băc Bãc bộ có vai trò quan trọng hong cluẽn lược phát triển kinh tè xã hội của Việt Nam. Đây là vùng có nhièu tièm nắng trong đó nổi bật là nhung tiêm năng vê rùng, khoáng sản và đât trông cây còng nghiệp. Trong tập đoàn cây còng nghiệp cùa vùng, cây chè cliièm vị trí hàng đàu vói tổng diện tích chè là 76574. ha, chièm 58,85% so với tong diện tích chè cùa cả nước. Bời vậy, sàn xuàt chè ờ vùng Đông Bãc Băc bộ có ý nghĩa quyct điiilị đồi với chiên lược phát triển sàn xuẩi chè của cà nước.
Đe phát triền sàn xuât chè nhanh và bèn vững, tương xướng với ti cm năng của vùng và đạt hiệu quà cao, đòi hỏi phải giải quyèt Iilueu` vân đê cả vê lý luận và thực tiễn, hong đó, một trong nlnmg vân đè có ý nghĩa quan họng đó là nghiên cihi phát triền và hoẵn thiện các hình thúc tổ chúc lãnh thổ sàn xuàt chè cùa vùng.
Quá trình phát triển các hình thúc tẳ chúc lãnh tho sàn xuàt chè ò vùng Đòng Băc Đãc bộ đã trải qua nliièu giai đoạn. Trong những năm gàn đây, Chính phủ đã ban hành nliiẻu chủ trương và biện pháp thúc đẩy phái triền sản xuàt chè. Vùng đã hình thành nhiêu vùng chè tập trung quan trọng thuộc các tỉnh Phú Thọ, Yèn Bái, Thái Nguyên, Tuyên Quang, Hà Giang, . Nlnmg thực tê việc tổ chúc lãnh thể các hình thức sản xuàt chè tại các vùng chè này còn nhiêu vân đè phải bàn và càn được giải quyèt: sản xuàt phân tán; hiệu quà sản xuàt chua cao; chưa kiềm soát được chát lượng sản phẩm; giá tịi gia tăng trong khâu sản xuât chè nguyèn liệu cìiiem? tỷ lệ lát thàp trong toàn chuẫi giá tịi; mẳt cân đòi giữa sản xuàt chè nguyèn liệu và các cơ sờ chẻ bièn; chua giải quyẻt được môi quan hệ găn kct giữa vìmg chè tập trung vói các klni vuc và điểm tròng chè phân tán. Hay vàn đè lựa chọn các vùng im tiên phát triền sản xuàt chè nhu thê nằo đề vùa khai thác hiệu quả các vùng (tàt dòc, phủ xanh đảt tròng đòi núi trọc góp phàn cài tạo mòi trường sinh thái và vừa đạt hiệu quà kinh tê - xã hội cao.
Đôi với cày chè, đã có rẩi nhiêu nghiên cứu đê cặp (tên tùng kíủa cạnh sản xuàt, chẻ biền, tièu thụ và quàn lý ngành chè, cụ thề nhu luận án tiên sĩ cùa Nguyln Kim Trọng, (1992) [48] đè cạp đèn vàn đe xày dựng cơ sờ vặt ckât kỹ thuật của ngành chè Việt Nam đên năm 2010, của Nguyen Hữu Tài, (1993) [30], bàn vê vàn đè giao đảt và tu liệu sàn xuât cho hộ gia đinh trồng chè, hay Iilnmg giài pháp tăng cường mòi quan hệ hợp tác trong sản xuẳt và tiêu thụ chè ờ vùng chè trọng điềm tỉnh Thái Nguycn cùa Tràn Quang Huy, (2010) [13]; Những vân đê kinh tè phát triền cây chè ờ Thái Nguyên cùa Phạm Thị Lý, (2001) [18], . và ràt nhièu các dụ án hỗ tịo+~, các còng trình nghiẻn cứu vê sàn xuằt kinh doanh chè, của các tồ chúc plù chính phủ cùa một sò 11ƯỚC nhu: Hà Lan, Tliuỵ Điền, Nliật Bản, Táy Ban Nha, đã và đang thực hiện tiẽn địa bàn vùng Đòng Bãc Băc bộ.
Tuy nhiên cho đên nay, việc nghiên cứu các vân đê vè to chúc sàn xuàt, phàn bô sản xuât chè trên phạm vi cà nước, cũng như ờ vùng Đông Băc Băc Độ chua ditợc đê cập mội cách thoẵ đáng. Các công trình nghiên cứu vẻ lĩnh vuc này còn ít và mới đè cập đên tùng kíủa cạnh cùa vàn đè, chưa Cỡ nghiên cửu nằo đè cặp tới vân đè phát triền các hình thức to chúc lanlĩ thể sản xuât chè theo hướng phát triền bền vững ờ vùng Đông Băc Băc bộ.
Đúng trước tình hình này, một sô cân hòi đặt ra càn ngluèn cửu là:
ã Dựa uên+` những căn cứ klioa học gì để phát triền bên vũng các hình thức tổ chúc lãnh thổ sàn xuât chè?
ã Sự phát triển các hi nil thức tổ chức lãnh thồ sản xuàt chè ờ vùng Đông Băc Băc bộ hiện nay nhu thè nào?
ã Những giải pháp nào cho vân đè phát triển bên vững các hình thúc tổ
chức lãnh thồ sàn xuất chè ờ vùng Đòng Bắc Bắc Bộ?
Xuât phát tù nhận thúc này, tác giả đã lựa chọn đê tài: “Nghiên cthi các hình thức tổ chức lãnh thồ sàn xiiất chè ỡ twig Đông Bắc Bắc bộ theo huoTỉtg+? phát triển bèn vtatg”.
2. MỤC TIÊU NGHIÊN cứu
- Mục tiêu chung: Luận chứng cơ sờ khoa học và thục tiễn vè các hình thúc tổ chúc lãnh tho sàn xuât chè theo hướng phát triển bèn vững. Nghiên cứu và đè xuất giải pháp phát triển bền vững các hình thúc tổ chức lãnh thồ sản xnàt chè ò vùng Đòng Bãc Bãc bộ.
- Mục tiêu cụ thể:
ã Góp phản hệ thông hoá được cơ sờ lý luận và thục tiễn vê các hình thúc tổ chúc lãnh thồ sản xuất chè theo hướng phát triền bèn vững.
ã Phân tích, đanlí giá được thực trạng các hình thức tồ chúc lãnh thể sán
xuẩi chè ờ Đòng Đãc Đãc bộ.
ã Đẻ xuất một sổ giải pháp nhằm phát triền và hoàn thiện các hình thúc to chúc lãnh tho sản xuât chè theo hướng bên vững ờ vùng Đòng Bãc Bắc bộ.
3. ĐÓI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN cứu
31 Đối tượng ngliiên CU11' của để tài
Đỗi tượng cơ bán luận án nghiên cứu là các hình thúc tồ chúc lãnh thồ sàn xuất chè. Trong đó, luận án chủ yếu (1è cặp đền các chù thề tham gia vào quá trình sản xuàt chè ò vùng Đông Bãc Bãc bộ là I1Ổ gia (tình, trang trại, các hợp tác xã, các doanh nghiệp.
32 Giói hạn phạm vi nghiên cứu
Giới hạn phạm vi nội đung nghiên cím: luận án tập trung nghiên cứu các hình thúc tả chúc lãnh thồ sàn xuàt chè theo cĩuèỉi dọc và chiều ngang của
lãnh thổ. Nghĩa là, xem xét các hình thúc tổ chúc sản xuât chè trong chuỗi giá tịi ngành chè ciia vùng. Phần tích tác dộng cùa công tác quy hoạch, đàu tu còng cho hạ tảng cơ sờ, thòng tin thị trường, xúc ti én thương mại . (tên sụ phát triển các hình thức tổ chúc sản xnẩi chè.
Sàn xuât chè bao gôm trông chè nguyên liệu và chê biên chè thành phẩm. Đè tài tập trung nghiên cứu lĩnh vuc trông chè nguyên liệu.
Phát hiển bền vững các hình thúc tổ chúc sàn xuât chè được xem xét trên hai klúa cạnh chính: bèn vững h en phạm vi ngành và bên vững trên phạm vi lãnh thồ. Đê tài hướng vào nghiên cihi khí a cạnh bên vững trên phạm vi lãnh thổ.
Giói hạn phạm vi latèh^' thồ nghiên cim: Đê tài nghiên cứu vùng Đông Băc Bãc bộ, bao gôm 10 tinh: Lạng Sơn, Cao Băng, Bãc Kạn, Thái Nguyên, Yen Bái, Lào Cai, Hà Giang, Tuyên Quang, Phú Thọ và Bắc Giang [39].
Giói hạn về nguồn cơ sỡ ãu( Iiẹtí^': Đe tài tập trung nghiên cửu, phân tích thực trạng các hình ihửc tổ chức lãnh thổ sản xuât chè vùng Đông Đãc Băc bộ tù năm 1999 đèn 2009, tập hung phân tích sô liệu năm 2009.
4. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN
41 Những đóng góp mới về mặt học thuật, lý iụẩn
Khác vái nlũmg nghiên cứu vè tổ chức lãnh thổ sàn xuât nông nghiệp trước đày, luận án đua ra cách tièp cặn mới trong nghiên cứu các hình thức tổ chúc lãnh thồ sàn xuât chè trong đỡ xem xét các hình thức tổ chức trong điẻu kiện kinh tè thị trường. Cách tiêp cận này chỡ phép đánh giá sự liên kêt hữu cơ theo chiêu dọc giữa các tác nhàn tham gia vào chuỗi giá trị ngành chè, và sụ liên kêt theo chiêu ngang giữa các khu vuc sàn xuât chè với các khu vưc chê biên, tiêu thụ thông qua việc thục hiện hiệu quà công tác phát triển hạ tảng, cung câp dịch vu công như khuyên còng, khuyên nông, xúc tiên thương mại để hình thành vùng chè theo lợi thê so sánh.
Đã tim được các nhàn tò aiili` hường đèn các hình thức tẳ chức lẵnh thổ sản xuàt chè ờ vùng DDĐB: điêu kiện tụ nhiên; kiên thức và kinh nghiêm sàn xuàt; kỹ thuật và công nghệ trong sàn xuàt và che biên; đâu tư công, (lịch vụ còng góp phàn tạo ra vùng sàn xuât chè; thị trường tièu thụ sàn phẩm; cơ chê cliinh sách đôi với phát hiển ngành chè.
42 Những kêt luận, để xuât mói rút ra tù kêt quà nghiên cứu
Kêt quà phân tích hiện trạng các hình thức tẩ chức lãnh tho sàn xuât chè theo chièu ngang cho thây việc quy hoạch các vùng chuyên canh chè hiện nay chua có sụ găn kèt giữa người sàn xuát với nhà máy chè bièn và với các doanh nghiệp tiêu tlịu sàn phẩm; cơ sờ hạ tâng tại các khu vưc chuyền canh chè cùa vùng còn yêu, thièu và chưa đòng bộ.
Kêt quà phân tích các hình thức to chức lãnh thổ theo chiều dọc chỉ ra việc phân phoi vê tìỉu nhập trong chuỗi giá trị ngành chè của vùng ỉa chua còng băng, các cơ sờ chê biên chiêm tỉ trọng giá trị gia tăng vê thu nhập rẳt cao (55,2%), các I1Ổ sản xuât chè nguyẻn liệu có chi plú cao, nhung giá trị gia tăng vê thu nhập lại iẫt thàp (2,6%) trong tổng thu nhập của clniỗi.
Phát triển bên vững ciìa các hinlì thức tổ chức lãnh tho sản xuàt chè
vùng ĐBBB đã đặt ra một sò vân đè cân giải quyêt nhu: (1) khâu sàn xuât: quy 1110 diện tích sản xuât nhò, giông cũ, phương thức canh tác chua phù hợp, khả năng vè vòn đâu tu hạn che, việc tièp cặn nguôn vòn vay khó khăn; (2) kliàu chè bièn: có quá nhiêu cơ sờ chẻ bièn, nèn tồng còng suát chê biên công nghiệp vượt quả khả năng cung câp của vùng nguyên liệu, dẫn đèn cạnh tranh không lành manlị, lãng phí nguôn lục của vùng; (3) kiìảu tièu thụ: năng lục cạnh tranh tliàp, chua đa dạng hoẵ các loại hình sản phẩm, mẫu mã nèn việc tièu thụ sàn phẩm gặp nhiêu khó khãn, giá xuât khau thâp.
Đe phát triển bên vĩmg các hình thức to chức lãnh thổ sản xuàt chè
vùng ĐBBB, càn tặp trong vằo một sô giài pháp cơ bản sau: (1) cân tập chung