Thạc Sĩ Nghiên cứu các giải pháp quản lý - kỹ thauatj tổng thể nhằm phục vụ công tác cải tạo và phục hồi môi

LUẬN ÁN TIẾN SỸ
NĂM 2014

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của luận án 1
CHƯƠNG I: TỔNG QUAN VỀ CÔNG TÁC CẢI TẠO PHỤC HỒI
MÔI TRƯỜNG CHO CÁC MỎ LỘ THIÊN TRÊN THẾ GIỚI VÀ
Ở VIỆT NAM
1.1. Tổng quan về công tác CTPHMT cho các mỏ lộ thiên trên thế giới15
1.1.1. Khái quát công tác CTPHMT sau khai thác tại một số mỏ lộ thiên ở
khu vực ASEAN
1.1.2. Trồng rừng CTPHMT và cải tạo các khu khai thác khoáng sản
thành các trung tâm du lịch, giải trí, thể thao
1.1.3. CTPHMT khai trường khai thác thành hồ chứa nước: 22
1.1.4. CTPHMT bãi thải để sử dụng cho nông nghiệp hoặc lâm nghiệp 22
1.1.5. Ổn định các sườn dốc 22
16 1.1.6. Hòa nhập khu vực được hoàn thổ với phong cảnh xung quanh 23
1.1.7. CTPHMT khu mỏ thành trung tâm vui chơi giải trí 24
1.2. Tổng quan về công tác CTPHMT tại các mỏ lộ thiên ở Việt Nam25
1. 2. 1. Khái quát về t ì nh hì nh khai t hác khoáng sản ở Vi ệt Nam 25
1. 2. 2. Hi ện t rạng công t ác CTPHMT sau khai t hác ở Vi ệt Nam 28
1.3. Đánh giá chung về công tác CTPHMT tại các mỏ lộ thiên trên thế
giới và ở Việt Nam
1. 3. 1. Công t ác CTPHMT cho các mỏ l ộ t hi ên t rên t hế gi ới 30
1.3.2. Công tác CTPHMT cho các mỏ lộ thiên ở Việt Nam 32
1.4. Kết luận chương 34

CHƯƠNG II: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC CẢI TẠO PHỤC HỒI
MÔI TRƯỜNG TẠI CÁC MỎ KHAI THÁC THAN LỘ THIÊN
VÙNG HÒN GAI - CẨM PHẢ
2.1. Tổng quan về điều kiện tự nhiên vùng Hòn Gai - Cẩm Phả 36
2.2. Tài nguyên đất vùng Hòn Gai - Cẩm Phả37
2.3. Thực trạng khai thác than lộ thiên vùng Hòn Gai - Cẩm Phả39
2.3. 1. Khái quát hoạt động khai t hác t han lộ thiên 39
2.3.2. Đánh gi á chung về những t ác động môi t rường chí nh gây ra
do khai t hác t han l ộ t hi ên t ại vùng Hòn Gai - Cẩm Phả
2.4. Hiện trạng công tác cải tạo, phục hồi môi trường tại các mỏ khai
thác than lộ thiên tại vùng Hòn Gai - Cẩm Phả
2.4.1. Cơ sở pháp l ý và công t ác CTPHMT gi ai đoạn 1993 -2008 44
2.4.2. Cơ sở pháp l ý và công t ác CTPHMT gi ai đoạn 2008 -2013 46
2.4.3. Phương án CTPHMT của các mỏ t han l ộ t hi ên được l ập t heo
quy đị nh t ại Quyết đị nh số 71/ 2008/ QĐ-TTg.
2.4.4. Định hướng giải pháp cải tạo và phục hồi môi trường chung của
ngành than.
2.5. Công tác quản l ý CTPHMT cho các mỏ khai thác than l ộ
thiên vùng Hòn Gai - Cẩm Phả
2.5.1. Công tác quản lý cải tạo và phục hồi môi trường của Vinacomin 52
52 2.5.2. Công tác quản lý nhà nước về cải tạo và phục hồi môi trường 54
2.5.3. Vai trò của các tổ chức chính trị xã hội và cộng đồng đối với công
tác quản lý tài nguyên và môi trường trong hoạt động khoáng sản58
2.5.4. Công tác quản lý kỹ thuật cải tạo và phục hồi môi trường 58
2.6. Kết luận chương65
CHƯƠNG III: NGHIÊN CỨU CÁC GIẢI PHÁP QUẢN LÝ TỔNG
THỂ NÂNG CAO HIỆU QUẢ CẢI TẠO VÀ PHỤC HỒI MÔI
TRƯỜNG CHO CÁC MỎ KHAI THÁC THAN LỘ THIÊN TẠI
VÙNG HÒN GAI – CẨM PHẢ
3.1. Các giải pháp quản lý hành chính68
3.1. 1. Cơ sở t hực t i ễn đị nh hướng công t ác quản l ý hành chí nh
CTPHMT
3.1. 2. Các gi ải pháp về tổ chức bộ máy 69
3.1.3. Các gi ải pháp cơ chế chính sách 69
3.1.4. Các gi ải pháp về khoa học công nghệ 71
3.1.5. Các giải pháp về tuyên truyền, giáo dục, nâng cao nhận thức công đồng 73
3.2. Giải pháp quản lý kỹ thuật73
3.2. 1. Cơ sở t hực t i ễn đị nh hướng quản l ý kỹ t huật CTPHMT 73
3.2. 2. Các gi ải pháp quản l ý kỹ t huật 75
3.3. Giải pháp quản lý nâng cao hiệu quả sử dụng đất của khu vực
CTPHMT cho các mỏ khai thác than lộ thiên vùng Hòn Gai - Cẩm Phả
3.3.1. Gi ải pháp áp dụng hệ số đi ều chỉ nh ki nh phí ký quỹ CTPHMT
theo vị trí khai thác
3.3.2. Gi ải pháp nghi ệm thu công tác CTPHMT theo các tiêu chí
đánh gi á kết quả CTPHMT
3.3.3. Gi ải pháp quản l ý bằng một số nội dung quy đị nh cần t hi ết
khác l i ên quan đến công tác CTPHMT
3.3.4. Giải pháp quản lý CTPHMT cho các mỏ than khai thác than lộ thiên
tại vùng trọng điểm.
3.3.5. Giải pháp quản lý môi trường vùng (trong đó có CTPHMT) bằng
công cụ ”Đánh gi á môi t rường t ổng hợp ”.
3.3.6. Gi ải pháp phân vùng chức năng sử dụng đất phục vụ công t ác 85 quản l ý CTPHMT
3.3.7. Dự ki ến kết quả mô hì nh đị nh hướng vùng chức năng
CTPHMT phục vụ công t ác quản l ý CTPHMT cho một số mỏ t han
KTLT vùng Hòn Gai
3.4. Kết luận chương110


CHƯƠNG IV: NGHIÊN CỨU CÁC GIẢI PHÁP KỸ THUẬT CẢI
TẠO VÀ PHỤC HỒI MÔI TRƯỜNG CHO CÁC MỎ THAN LỘ
THIÊN VÙNG HÒN GAI – CẨM PHẢ, TỈNH QUẢNG NINH
4.1. Định hướng công tác kỹ thuật CTPHMT116
4.2. Các dạng biến đổi địa hình do KTLT gây ra118
4. 2. 1. Các dạng bi ến đổi đị a hì nh khai t rường mỏ lộ thiên 118
4. 2. 2. Các dạng bãi t hải mỏ lộ thiên 119
4.3. Đề xuất các phương án CTPHMT
1224. 3. 1. Phương án cải t ạo, phục hồi môi t rường đối v ới khai t rường 122
4. 3. 2. Phương án cải t ạo phục hồi môi t rường đối với bãi t hải đất đá 125
4. 3. 3. Cải t ạo phục hồi môi t rường đa mục tiêu 125
4.3.4. CTPHMT bờ mỏ, bãi thải . bằng giải pháp lập lại thảm thực vật 126
4.4. Đề xuất các giải pháp kỹ thuật cụ thể cho mỗi mỏ than KTLT lồng
ghép trong quá trình khai thác mỏ
4. 4. 1. Gi ải pháp đổ t hải t r ên một số đị a hì nh đặc t rưng 129
4. 4. 2. Gi ải pháp kỹ t huật cải t ạo hì nh dáng khai t rường 132
4. 4. 3. Gi ải pháp kỹ t huật cải t ạo mặt t ầng (t hực hi ện ngay t rong quá
t rì nh khai t hác t ại gi ai đoạn kết t húc khai t hác)
4.4.4. Gi ải pháp kỹ t huật cải t ạo sườn t ầng khai t hác 135
4. 4. 5. Gi ải pháp kỹ t huật cải t ạo bãi t hải 136
4. 4. 6. Gi ải pháp giảm thiểu nguy cơ tai biến sạt lở đất và nguy cơ lũ
bùn đá tại vùng khai thác than lộ thiên vùng Hòn Gai – Cẩm Phả
4.5. Kết luận chương154
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ156
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ159
TÀI LIỆU THAM KHẢO162
PHỤ LỤC



MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của luận án
Tỉnh Quảng Ninh nằm trong địa bàn động lực của vùng kinh tế trọng điểm Bắc
Bộ, cùng với Hà Nội và Hải Phòng, Quảng Ninh đóng vai trò là một trong những
tỉnh đầu tàu về phát triển kinh tế - xã hội (KT-XH), tạo ra sức lan tỏa trong quá
trình phát triển của cả vùng. Tầm nhìn chiến lược của tỉnh Quảng Ninh là tạo bước
phát triển đột phá, đưa tỉnh Quảng Ninh trở thành tỉnh dịch vụ, công nghiệp hiện đại
vào năm 2020, giữ vai trò là một trong những đầu tàu kinh tế của miền Bắc, là địa
phương đi đầu trong cả nước đổi mới mô hình tăng trưởng, chuyển đổi phương thức
phát triển từ “Nâu” sang “Xanh”, đẩy mạnh phát triển kinh tế biển, tạo nền tảng
vững chắc để Quảng Ninh phát triển nhảy vọt, toàn diện sau năm 2020.
Trong tỉnh Quảng Ninh, có thành phố Hạ Long và Cẩm Phả có sự phát triển
KT-XH rất sôi động, tốc độ phát triển kinh tế luôn đạt trên 10% trong những năm
gần đây, đặc biệt là phát triển công nghiệp (than, xi măng), cảng biển và du lịch.
Hoạt động khai thác than lộ thiên vùng Hòn Gai - Cẩm Phả (HG-CP) (thuộc
địa bàn thành phố Hạ Long và Cẩm Phả), phát triển ở sườn các dãy núi phía Bắc
đường 18A, trên chiều dài khoảng 50 km, chiều rộng khoảng 15 km. Các mỏ than
đều phân bố ở khu vực có địa hình đồi núi thấp (100ư300m), thuộc phạm vi các lưu
vực nước quan trọng; tiếp giáp khu vực đô thị trọng điểm, tập trung dân cư và các
hệ sinh thái cửa sông, ven biển Bái Tử Long và vịnh Hạ Long (di sản - kỳ quan
thiên nhiên thế giới).
Hiện nay, toàn vùng Hòn Gai đã cơ bản kết thúc khai thác lộ thiên (KTLT),
chuyển mạnh sang khai thác hầm lò; tại vùng Cẩm Phả, hầu hết hoạt động KTLT tại
các lộ vỉa đã kết thúc khai thác và trong giai đoạn tới một số mỏ lớn ở vùng này sẽ
chuyển sang giai đoạn chuẩn bị đóng cửa mỏ.
Việc quản lý cải tạo và phục hồi môi trường (CTPHMT) mới được xác lập rõ
ràng cách đây 5 năm, từ khi Quyết định số 71/2008/QĐ-TTg, ngày 29 tháng 5 năm
2008 của Thủ tướng Chính phủ về ký quỹ cải tạo, phục hồi môi trường đối với hoạt
động khai thác khoáng sản than (Quyết định số 71/2008/QĐ-TTg), công tác quản lý
kỹ thuật CTPHMT hiện nay còn nhiều bất cập.
Lịch sử lâu dài của quá trình KTLT các mỏ than đã để lại và tiếp tục để lại
những hậu quả lâu dài, toàn diện về môi trường ngay cả khi kết thúc khai thác thì
các khai trường và bãi thải của vẫn mỏ tiếp tục là nguồn tiềm ẩn gây ô nhiễm môi
trường và các tai biến môi trường như nguy cơ xói mòn đất, trượt lở, lũ quét, bồi
lắng; môi trường không khí, môi trường đất, môi trường nước tiếp tục bị ô nhiễm
trong thời gian chưa CTPHMT và khi việc CTPHMT chưa đạt hiệu quả về môi
trường cảnh quan, chống xói mòn, trượt lở bền vững và chưa mang lại hiệu quả
kinh tế và duy trì hiệu quả CTPHMT bền vững, thì sẽ làm ảnh hưởng đáng kể đến
đời sống của nhân dân và sự phát triển của các ngành kinh tế khác từ thế hệ này
sang thế hệ khác.
Như vậy, việc nghiên cứu, tìm tòi các giải pháp quản lý - kỹ thuật tổng thể
nhằm phục vụ công tác CTPHMT cho các mỏ khai thác than lộ thiên để phục vụ lợi
ích hiện tại, tương lai cho dân cư vùng mỏ Hòn Gai - Cẩm Phả nói riêng và toàn
tỉnh Quảng Ninh nói chung là cần thiết và cấp bách.
Đề tài luận án “Nghiên cứu các giải pháp quản lý - kỹ thuật tổng thể nhằm
phục vụ công tác cải tạo và phục hồi môi trường cho các mỏ khai thác than lộ
thiên vùng Hòn Gai - Cẩm Phả” là vấn đề khoa học có tính cấp thiết và thực tiễn
cao, là cơ sở để quản lý CTPHMT khai thác than lộ thiên vùng phụ cận phát triển
kinh tế với quỹ đất hạn hẹp cho việc phát triển không gian đô thị, du lịch, phù hợp
với sự phát triển kinh tế đa dạng của địa bàn và môi trường tự nhiên, để tiếp tục
phát huy hiệu quả sử dụng đất sau khai thác mỏ nhằm đáp ứng được các mục tiêu về
CTPHMT đối với các hoạt động khai thác than lộ thiên trong khu vực.


2. Mục tiêu, ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án
2.1. Mục tiêu
- CTPHMT và duy trì kết quả CTPHMT bền vững cho mỗi một dạng mỏ
KTLT nhưng vẫn thống nhất trong mỗi cụm mỏ nhằm giảm thiểu tối đa các ảnh
hưởng xấu của hoạt động KTLT trong quá trình khai thác và sau khi dừng khai thác.
- Thực hiện quản lý - kỹ thuật CTPHMT đối với khu vực có các mỏ than tiếp
giáp và lân cận các vùng phát triển kinh tế, đảm bảo việc CTPHMT theo hướng đa
mục tiêu để thuận lợi cho việc sử dụng nguồn tài nguyên đất sau này, nhằm tăng
cường hiệu quả sử dụng đất, tăng quỹ đất sử dụng cho phát triển kinh tế và mang lại
việc làm cho người lao động (khi mỏ dừng khai thác), nhằm tiếp tục phát triển kinh
tế địa phương.
- Sử dụng nguồn tiền ký quỹ và huy động vốn đầu tư hợp lý, phù hợp với khả
năng kinh tế của chủ mỏ hoặc chủ đầu tư của cộng đồng trong và ngoài nước nhằm
từng bước giải quyết ô nhiễm môi trường vùng trọng điểm, cách ly khu vực có hoạt
động khoáng sản than và tạo sự chuyển biến rõ nét về kết quả CTPHMT.