Luận Văn Nghệ thuật xây dựng kết cấu và tổ chức trần thuật

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài
1.1. Có thể nói, nỗ lực đổi mới không ngừng là hướng đi chủ yếu của văn học Việt Nam sau 1975 và đó chính là một trong những nguyên nhân cơ bản tạo nên tính đa dạng và phong phú của giai đoạn văn học này. Đặc biệt, đối với các nhà văn “hậu đổi mới” (từ giữa những năm 90 của thế kỷ XX đến nay), vấn đề quan tâm lớn nhất “không còn là viết về cái gì mà viết như thế nào”. Có thể thấy điều đó qua một loạt sáng tác của các tác giả tiêu biểu như: Nguyễn Huy Thiệp, Nguyễn Việt Hà, Nguyễn Bình Phương, Hồ Anh Thái, .Cùng với những thay đổi về tình hình văn hoá – xã hội và xu thế cách tân mạnh mẽ của văn học trong nước và thế giới, dòng văn học ngoài nước cũng có những bước bứt phá, đổi mới về nhiều mặt. Trong số những cây bút tiêu biểu ấy, Thuận là một gương mặt nổi bật với những trăn trở, thể nghiệm mới trong sáng tác.
1.2. Cho dù không ít người tỏ ra hoài nghi về số phận của tiểu thuyết thì đến nay, tiểu thuyết vẫn tiếp tục phát triển và thực sự vẫn là “thể loại cái”, đóng vai trò quyết định đối với sự phát triển và quy mô của bất cứ một nền văn học văn học nào. Một mặt, tiểu thuyết xâm thực vào các thể loại, mặt khác, dung nạp vào nó ưu thế của nhiều thể loại để tạo nên “dưỡng chất” cho mình. Ngay cả cây bút xuất sắc trong lĩnh vực truyện ngắn như Nguyễn Huy Thiệp cũng từng khẳng định: thời nay là thời của tiểu thuyết! Với Thuận, sau một số truyện ngắn, tiểu thuyết thực sự là “cuộc phiêu lưu nguy hiểm” nhằm đi tìm và khẳng định những giá trị mới của chị.
1.3. Những nỗ lực của Thuận đã được ghi nhận bằng sự chào đón nồng nhiệt của độc giả và Tặng thưởng của Hội nhà văn Việt Nam năm 2005 cho cuốn Paris, 11 tháng 8 (2005). Chính vì vậy, nghiên cứu những cách tân trong tiểu thuyết của Thuận là một hướng đi triển vọng trong việc nhìn nhận, khám phá tài năng của nhà văn cũng như những hướng cách tân của tiểu thuyết Việt Nam sau đổi mới. Đây cũng chính là lựa chọn của chúng tôi trong quá trình thực hiện luận văn này.

2. Lịch sử vấn đề
2.1. Thuận mới chỉ xuất hiện trên văn đàn Việt Nam dăm năm trở lại đây, nhưng những tác phẩm của chị đã gây “sốt” với độc giả và giới phê bình. Luôn có ý thức cách tân văn học, nghiêm túc với công việc của mình, bạo dạn và thậm chí khiêu khích với thẩm mỹ truyền thống, Thuận nhận được không ít sự ủng hộ cũng như bài xích, chê bai.
Tuy nhiên, cho đến nay những ý kiến về Thuận chỉ là những bài báo, phỏng vấn, điểm sách, những bài phê bình nhỏ lẻ, chưa có công trình nào đáng kể. Trong những tài liệu mà chúng tôi bao quát được, có thể tập hợp thành một số ý kiến tiêu biểu sau:

2.1.1. Trong bài viết Suy nghĩ về dịch thuật và ngôn ngữ văn chương, Cao Việt Dũng khẳng định: “Thuận đã tạo ra một thế giới khác, một thế giới mong manh nằm trên biên giới các nền văn hóa, nhưng cùng lúc cũng là một thế giới vững chắc với các nền móng chung, với những lối liên thông, với những động hướng gần gũi nhau.” Thuận có “một thứ can đảm phi thường trong một khí hậu văn chương đậm màu tầm thường đang vây bủa: can đảm bịa đặt”. Cũng là dịch giả này, trong lời giới thiệu cuốn T mất tích, đã nhận xét: “T mất tích đẩy xa hơn một bước rất dài ngưỡng cửa bất an và hoang vắng của con người hiện đại trong các xã hội hiện đại. Con người trong T mất tích không còn mang thân phận của kẻ tha hương bơ vơ trong một bối cảnh xa lạ, mà lâm vào một tình thế khác không kém phần tuyệt vọng .Thuận tiếp tục khẳng định sức viết dồi dào và khả năng chạm đến những ngõ ngách đặc biệt trong cuộc sống thời đại chúng ta”.

2.1.2. Trong lời bạt cho Made in vietnam, Đoàn Cầm Thi cho rằng: Thuận đã phản ảnh được “cái nhàn nhạt của xã hội Việt Nam hôm nay”, đã viết một cuốn đặc biệt “không chương đoạn, không kết, không mở, không cao trào xung đột”, “tạo cho tiểu thuyết một nhịp điệu ghồ ghề”. Trong bàiI’m yellow:Khoái cảm văn bản – đọc Chinatown của Thuận, Đoàn Cầm Thi đã có nhiều phát hiện sâu sắc về lối viết, về những cách tân của Thuận. Bài viết nhấn mạnh: Thuận đã đi tìm “một bình diện mới của thế giới”, đặt những di dân nhỏ bé trong các chiều kích thời gian: quá khứ - hiện tại – tương lai để thấy rõ hơn thân phận của họ. Đặc biệt Thuận đã tạo “phong cách thơ trong tiểu thuyết”. Phong cách ấy được tạo nên bởi “nhiều câu mang tiết tấu lạ, nhưng cách đổi nhịp vô cùng linh động ”, “bằng cách nói song hành khi tương phản khi hô ứng”, “bằng cách luôn lạc đề, mải cuốn theo cuộc chạy đua với chữ”

2.1.3. Trong một số công trình nghiên cứu khoa học, chúng tôi thấy có nhiều ý kiến phân tích về những cách tân trên nhiều phương diện trong tiểu thuyết của Thuận. Luận văn Ý thức về nhịp điệu trong một số tiểu thuyết ViệtNam thời đổi mới của Lê Thị Thanh Huyền đề cập đến tính nhịp điệu được ý thức rõ rệt trong tiểu thuyết của Thuận, đặc biệt từ các phép lặp ở nhiều cấp độ. Trong luận văn Những cách tân nghệ thuật theo hướng hiện đại của tiểuthuyếtViệt Nam thời kì đổi mới, tác giả Nguyễn Thị Thanh Nga cũng đề cập, phân tích về những cách tân của Thuận ở phương diện nhân vật, tổ chức điểm nhìn trần thuật và giọng điệu mang tính chất uymua đen. Nhịp điệu tiểu thuyết Chinatown ở hai cấp độ cơ bản: lớp cấu trúc hình tượng và lớp cấu trúc hình thức cũng đã được tìm hiểu trong báo cáo khoa học Nhịp điệu tự sự trongChinatown của Thuậncủa sinh viên Đỗ Thị Thoan (04/2006)

2.1.4. Những tiểu thuyết của Thuận đã gây sự chú ý đối với dư luận. Điều đó thể hiện ở rất nhiều ý kiến đánh giá, phân tích phê bình, nhiều bài giới thiệu sách, phỏng vấn được đăng trên các báo mạng hoặc website cá nhân:
- Ngôn ngữ Việt thừa tinh tế để sáng tạo [40]
- Phỏng vấn tác giả Made in vietnam [73]
- Khi nhà văn yên vị tức là lúc ngòi bút bất lực [51]
- Các bài phỏng vấn trên website Phongdiep.net [74]
- Với tôi mỗi tác phẩm như một chuyến đi xa. [32]
- Đôi nét về thi pháp và kết cấu của [I]Chinatown [22]
- Thuận và Phố Tàu: dùng nghịch lí để kể những nghịch lí[23]

Nhìn chung các ý kiến đều cho rằng Thuận đã có nhiều nỗ lực đổi mới và là một gương mặt trẻ độc đáo, đầy triển vọng của văn học Việt Nam đương đại với một lối viết hiện đại, tinh thần cách tân mãnh liệt và kiên quyết chối từ truyền thống. Sáng tác của Thuận hàm chứa chất hài hước sâu thăm thẳm, không lẫn với bất cứ ai, không lấp đi được cái bi kịch lớn lao của cuộc sống, đó là một giọng văn luôn hàm ý giễu cợt, là nhịp điệu lạ lùng xuyên suốt cuốn sách và xuyên suốt cả một cuốn tiểu thuyết dang dở nội tiếp trong đó . Lời giới thiệu của dịch giả Dương Tường như một nhận định tiêu biểu: “Ngổn ngang và tung tóe những mảnh của một trò chơi ghép hình không chương hồi liền một mạch suốt hơn 200 trang sách, bề bộn những suy ngẫm, hình tượng, chi tiết nhấn đi nhấn lại bất tận đến thành ám ảnh, như lưỡi dao cùn nhay mãi không dứt, như cái đĩa hát cũ bị vấp rãnh, cuốn sách đậm đặc một thứ humour xót xa và không thiếu những yếu tố mà giờ đây người ta gọi là hậu hiện đại này nhiều lúc làm tôi như nhập đồng”. Nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên cũng đánh giá cao sức lao động văn chương của Thuận, cho rằng “các tác phẩm của Thuận có những tìm tòi về nội dung và nghệ thuật, rõ nhất là về cách viết” [37].
[B][I]2.2.[/I] Trong các tài liệu mà chúng tôi bao quát được, những cách tân trong tiểu thuyết của Thuận chỉ mới được đề cập qua một số bài viết nhỏ lẻ, trong từng tác phẩm cụ thể, chưa có một công trình nghiên cứu toàn diện. Tuy nhiên, đó cũng là những gợi ý quý báu cho chúng tôi thực hiện luận văn này.
[B]3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.
[B][I]3.1 Đối tượng[/I]
- Nghiên cứu những nét mới về nghệ thuật tiểu thuyết ở góc độ lí luận và thực tiễn tiểu thuyết ViệtNamtrong nước cũng như văn học ngoài nước sau đổi mới.
- Nghiên cứu những cách tân trong tiểu thuyết của Thuận ở các phương diện: quan niệm nghệ thuật, kết cấu và nhân vật, đi tìm một giọng điệu riêng.
[B][I]3.2. Phạm vi[/I]
Luận văn chủ yếu khảo sát các tiểu thuyết của Thuận đã được xuất bản:
[I]1. [I]Made in Vietnam
[I]2. Chinatown
[I]3. Paris 11 tháng 8
[I]4. T mất tích
Ngoài ra, người viết sẽ tiến hành so sánh, đối chiếu với một số tiểu thuyết, truyện ngắn của một số nhà văn trong và ngoài nước để làm nổi rõ hơn những đóng góp nghệ thuật của Thuận.
[B]4. Phương pháp nghiên cứu
[B][I]4.1. Phương pháp thống kê[/I]
Để khái quát những cách tân của Thuận, chúng tôi sử dụng phương pháp khảo sát thống kê nhằm làm cơ sở cho những khái quát khoa học của mình. Trong luận văn, phương pháp này được vận dụng chủ yếu khi: thống kê tần số xuất hiện của các kiểu loại nhân vật trong tiểu thuyết của Thuận, khảo sát thống kê tỉ lệ sử dụng câu (độ dài ngắn khác nhau), các phép lặp .
[B][I]4.2. Phương pháp phân tích[/I]
Phương pháp này nhằm cụ thể hóa các phương diện cách tân trong tiểu thuyết của Thuận dựa trên những nét khái quát mà phương pháp khảo sát thống kê đã chỉ ra.
[B][I]4.3. Phương pháp so sánh[/I]
Đây là phương pháp nhằm tìm ra những cách tân của tiểu thuyết đương đại, những cách tân của tiểu thuyết Việt Nam (trong nước và ngoài nước) sau 1975 trên cả hai bình diện lý thuyết và thực tiễn, làm rõ những cách tân của Thuận trong tiểu thuyết so với các nhà văn trước đó và cùng thời.
[B]5. Đóng góp mới của luận văn
- Lần đầu tiên luận văn đặt vấn đề nghiên cứu cách tân trong tiểu thuyết của Thuận một cách tương đối hệ thống và toàn diện.
- Người viết sẽ cố gắng sử dụng những tri thức về thi pháp học và tự sự học để đi sâu phân tích sự đổi mới trong quan niệm và kỹ thuật xây dựng tiểu thuyết của Thuận.
Tuy nhiên, chúng tôi cũng xem như đây chỉ là một đề án, một thử nghiệm bước đầu để khám phá cây bút tiểu thuyết nhiều cách tân này.
[B]6. Cấu trúc của luận văn
Tương ứng với nhiệm vụ đặt ra ngoài phần [I]Mở đầu và [I]Kết luận, luận văn gồm 3 chương:
[B][I]Chương 1:[/I] [I]Thuận trong bối cảnh đổi mới tiểu thuyết hiện nay
[B][I]Chương 2:[/I] [I]Thế giới nhân vật trong tiểu thuyết của Thuận
[B][I]Chương 3:[/I] [I]Nghệ thuật xây dựng kết cấu và tổ chức trần thuật

[/I][/B][/I][/B][/I][/B][/I][/I][/B][/B][/B][/B][/B][/B][/I][/I][/I][/I][/I][/B][/B][/B][/B][/I]