Luận Văn Nghệ thuật tập thơ Bài ca trái đất của Định Hải

Mở đầu
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Lý do khách quan
Văn học thiếu nhi Việt Nam là một bộ phận của văn học Việt Nam hiện đại. Trước Cách mạng tháng Tám (1945), văn học thiếu nhi Việt Nam còn nghèo nàn, chưa hình thành nên nền văn học thiếu nhi. Nhưng sau Cách mạng tháng Tám, văn học thiếu nhi có quá trình phát triển của nền văn học thiếu nhi mới. Trải qua các giai đoạn phát triển: giai đoạn kháng chiến chống Pháp (1946 - 1954); giai đoạn xây dựng chủ nghĩa xã hội miền Bắc và đấu tranh thống nhất đất nước (1954 - 1964); giai đoạn cả nước chống Mỹ cứu nước (1965 - 1975); giai đoạn từ khi đất nước thống nhất tới nay ,văn học thiếu nhi ngày càng khẳng định vai trò quan trọng trong đời sống sinh hoạt tinh thần của trẻ em. Các sáng tác ngày càng đa dạng, phong phú, sinh động, phản ánh chính xác, kịp thời tình hình thực tế của đất nước và cuộc sống của trẻ em ở từng vùng, từng miền. Các nhà văn có sự thống nhất về tư tưởng, phương pháp sáng tác nhưng đa dạng về phong cách sáng tác.
Các nhà văn, nhà thơ có nhiều tác phẩm viết cho thiếu nhi: Tô Hoài, Nguyễn Huy Tưởng, Nguyễn Đình Thi, Phạm Hổ, Võ Quảng, Định Hải,
Sáng tác đã mang đến cho thế giới trẻ thơ những ước mơ, khát vọng về cuộc sống tốt đẹp, nhân ái, góp phần tạo dựng và giáo dục những phẩm chất, những đức tính tốt cho các em. Qua các tác phẩm, người đọc cảm nhận được các tác giả đã thật sự hoá thân vào thế giới nội tâm của trẻ em, hiểu được tình cảm của các em. Vì vậy, các sáng tác không chỉ phong phú về đề tài mà còn đa dạng về thể loại. Trong đó, thơ là thể loại được các em yêu thích nhất. Định Hải là nhà thơ chuyên viết cho thiếu nhi. Bạn đọc nhỏ tuổi qua nhiều thế hệ vẫn rất yêu thích tập thơ Bài ca trái đất vì tập thơ đã thể hiện đúng đặc điểm tâm lí của lứa tuổi thiếu nhi.

1.2. Lý do Sư phạm
Cùng với sự phát triển của văn học thiếu nhi thì việc giảng dạy văn học cho học sinh lứa tuổi Tiểu học cũng có nhiều đổi mới theo hướng hoàn thiện hơn. Môn Tiếng Việt là một môn học góp phần mang đến những hiểu biết về sự phong phú, giàu đẹp của ngôn ngữ cho các em học sinh. Đồng thời giáo dục cho các em biết yêu quý, tôn trọng, giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt. Thông qua các phân môn của Tiếng Việt, học sinh bước đầu được làm quen và thực hành về cảm thụ cái hay, cái đẹp của văn bản; biết tạo lập được văn bản; hiểu được các đơn vị của ngôn ngữ.
Các sáng tác của nhà văn, nhà thơ được đưa vào chương trình giảng dạy theo từng chủ đề ở các khối lớp.
Nhà thơ Định Hải là một trong số các tác giả tiêu biểu có những sáng tác cho trẻ em. Thơ của Định Hải được đưa vào giảng dạy trong phân môn Tập đọc ở các khối lớp từ 2 đến 5. Nhắc đến Định Hải là nhớ đến bài thơ được phổ nhạc mà hầu hết trẻ em đều thuộc Bài ca về trái đất. Thơ Định Hải mang đến những cảm xúc chân thành, bình dị, gần gũi, thân quen đối với tâm hồn trẻ thơ. Nhà thơ đã từng nói: “Tôi đã được hàng chục giải thưởng của nhiều cơ quan nhưng có lẽ phần thưởng cao quý nhất là đã được hàng triệu trẻ em Việt Nam rộn ràng cất cao tiếng hát: “Trái đất này là của chúng mình””.
Là một người giáo viên trong tương lai, tôi mong muốn mang đến cho các em học sinh những tiết hoc Tập đọc bổ ích, lý thú, giúp cho các em hiểu được giá trị của các bài thơ và tình cảm, cảm xúc của tác giả qua các bài thơ đó. Vì vậy tôi tập trung nghiên cứu: “Nghệ thuật tập thơ Bài ca trái đất của Định Hải”, để hiểu được giá trị nghệ thuật của các bài thơ mà Định Hải đã sáng tác cho các em. Qua đó, thiết kế bài giảng của tiết học cụ thể giúp các em học sinh cảm nhận được vẻ đẹp ngôn từ mà tác giả sử dụng; góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy thơ cho học sinh Tiểu học.

2. Phạm vi nghiên cứu
Tập thơ Bài ca trái đất, NXB Kim Đồng, năm 2005.
3. Lịch sử vấn đề
Tìm hiểu về nhà thơ Định Hải và một số sáng tác của nhà thơ cho thiếu
nhi, ta có thể thấy các bài viết trong tập Nhà văn hiện đại, Nhà xuất bản Hội Nhà văn 1997; bài viết của Tô Hà trong Báo văn nghệ số 37 (ngày 8-9-1984). Tô Hà đã đưa ra nhận xét, đánh giá về tập thơ Bài ca trái đất của Định Hải. Theo Tô Hà, tập thơ đã khai thác các khía cạnh: hồn nhiên, ngộ nghĩnh, giàu tưởng tượng của trẻ em; nhận thức của các em về mối quan hệ gia đình, ý thức lao động, tình cảm bạn bè.
Đồng thời, Tô Hà đã nhận xét: “Điều đáng ghi nhận, so với các tập thơ trước như: Chồng nụ chồng hoa, én hát - đu quay, Hươu cao cổ, qua tập thơ này, rõ ràng bạn đọc thấy Định Hải thoải mái, phóng khoáng hơn, suy ngẫm, trăn trở hơn, tuy vẫn là anh, với giọng thơ đôn hậu, sơ với cách nhìn tinh tế, với đằng sau những câu thơ đôi khi ánh lên nụ cười hóm hỉnh”.
Tác giả Nguyễn Trọng Hoàn nhận xét khá đầy đủ về Định Hải và quá trình sáng tác thơ cho thiếu nhi qua bài viết Nhà thơ Định Hải (Tạp chí nhà văn, 6 – 2001).
Nguyễn Trọng Hoàn đã nhận xét: “Cảm hứng trùm lên nội dung các tác phẩm viết cho thiếu nhi của nhà thơ Định Hải là tình yêu thương con người, tình yêu thiên nhiên, tình yêu loài vật. Trong thơ ông, khát vọng lớn nhất của tuổi thơ là khát vọng hoà bình, là tình hữu nghị”.
Nguyễn Trọng Hoàn cũng đưa ra nhận định về sự hồn nhiên ngộ nghĩnh mà Định Hải đã thể hiện qua tập thơ Bài ca trái đất.
Ta có thể thấy một số lời bình của các tác giả khác về một số bài thơ tiêu biểu của Định Hải: lời bình của Văn Giá về bài thơ Cái võng (Thơ chọn với lời bình danh cho học sinh Tiểu học); lời bình của Phạm Khải về bài thơ Cần trục và mặt trăng (Bình thơ cho học sinh Tiểu học).
Tuy nhiên, các bài viết và đánh giá trên là những nhận định khái quát về nhà thơ Định Hải và nghệ thuật mà nhà thơ sử dụng ở các bài thơ. Việc tìm hiểu cụ thể nghệ thuật tập thơ Bài ca trái đất chưa ai đề cập đến. Tôi thấy tập thơ Bài ca trái đất là tập thơ phản ánh những khía cạnh của cuộc sống trẻ thơ, những ước m, khát vọng rất hồn nhiên, trong sáng. Đồng thời, tập thơ có giá trị nghệ thuật riêng so với các tập thơ khác. Tập thơ đã lôi cuốn các bạn đọc trong đó có tôi. Vì vậy tôi nghiên cứu đề tài “Nghệ thuật tập thơ Bài ca trái đất của Định Hải” để tìm hiểu cụ thể về thể thơ và các biện pháp tu từ mà tác giả đã sử dụng; từ đó so sánh với các nhà thơ khác để thấy được giá trị độc đáo của tập thơ. Đồng thời tôi soạn giáo án của tiết dạy cụ thể để giúp các em học sinh thấy được vẻ đẹp của ngôn từ mà tác giả sử dụng. Tôi hi vọng rằng mình sẽ có một số đóng góp nhỏ về nghệ thuật tập thơ.
4. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu về giá trị nghệ thuật của tập thơ, thể hiện qua thể thơ và biện pháp tu từ để thấy được điểm chung và riêng về quan điểm sáng tác của nhà thơ Định Hải so với các nhà thơ khác, vẻ đẹp của ngôn từ mà tác giả sử dụng ở một số bài thơ cụ thể, từ đó thiết kế được giáo án của một số tiết học Tập đọc có hiệu quả.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu về tác giả và tập thơ Bài ca trái đất.
- Nghiên cứu về thể thơ, các biện pháp tu từ trong tập thơ.
- Đề xuất một số kiến nghị để góp phần nâng cao hiệu quả giảng dạy trong trường tiểu học.
6. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp thống kê
- Phương pháp phân tích tổng hợp
7. Cấu trúc khoá luận
Mở đầu
Nội dung
Chương 1. Nghệ thuật tập thơ Bài ca trái đất.
Chương 2. Thiết kế giáo án.
Kết luận và kiến nghị
Tài liệu tham khảo