Luận Văn Một vài kinh nghiệm của nhật bản và con đường hiện đại hóa của việt nam

TÓM TẮT: Công cuộc hiện đại hoá nước Nhật từ Minh Trị Duy Tân trở đi đã được
thực hiện thành công và để lại nhiều bài học kinh nghiệm quý báu cho các nước đang trong
quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá như nước ta. Bài nghiên cứu này đã phân tích ba kinh
nghiệm lớn : thiết lập mô hình văn minh mới kết hợp “ Đông- Tây”, xây dựng một nhà nước
mạnh, ngang tầm thời đại trong đó đảm bảo những người tài giỏi nhất phải thực sự là hạt
nhân quản lý nhà nước; chủ động tiến công với một “phương án tác chiến” để giành thắng
lợi, chú ý đến giáo dục và khoa học công nghệ.
Một trong những vấn đề quan trọng
hàng đầu trong sự nghiệp công nghiệp hóa
hiện đại hóa ở nước ta ngày nay là giải
quyết vấn đề kết hợp giữa hiện đại và
truyền thống, tiếp thu cái gì từ mô hình bên
ngoài và giữ lại cái gì từ truyền thống dân
tộc như là tiền đề cho sự phát triển hiện tại.
Quá trình thực hiện hiện đại hóa thành
công theo mô hình riêng của Nhật Bản đã
đặt ra nhiều kinh nghiệm quý báu có giá trị
phổ biến, nhất là đối với nước ta, một nước
có nhiều tương đồng với Nhật Bản. Đó là
những kinh nghiệm khá toàn diện, từ
những vấn đề chiến lược đến những nội
dung, bước đi, biện pháp cụ thể trong từng
lĩnh vực khác nhau.
1. THIẾT LẬP MÔ HÌNH VĂN MINH
MỚI, KẾT HỢP HÀI HÒA “ĐÔNG –
TÂY”
Đối đầu với sự xâm lược và “thực dân
hóa”(“colonialization”) của chủ nghĩa tư
bản phương Tây và làn sóng “Tây hóa” (“
Westernization”), ở các nước Á châu, hầu
hết các quốc gia đều thất bại, bị biến thành
thuộc địa, ở đó qúa trình Tây phương hóa
diễn ra đồng thời và trong những điều kiện
của “thực dân hóa” như Việt Nam, Trung
Quốc chẳng hạn. Chỉ có Nhật Bản là
trường hợp hiếm hoi đã chẳng những thoát
khỏi ách thực dân mà còn chủ động “Giải
Tây hóa” (“De-Westernization”) một cách
thông minh nhất để tiến lên con đường
hiện đại hóa thành công.
Điểm khác biệt căn bản của nhiều
nước Á châu với Nhật bản là cách đánh giá
về văn minh Phương Tây. Trung Quốc và
Việt Nam đều không nhận thức rõ rằng
điểm mạnh của văn minh phương Tây
Science & Technology Development, Vol 12, No.15 - 2009
Trang 6 Bản quyền thuộc ĐHQG-HCM
không chỉ là vũ khí, kỹ thuật, mà còn là
khá toàn diện bao hàm cả về văn hóa-văn
minh tinh thần; không nhận ra rằng con
đường đúng đắn nhất là phải kết hợp
những ưu điểm của cả Đông và Tây, chứ
không phải là “gió đông thổi bạt gió tây”.
Con đường cứu nước chủ yếu ở Việt Nam
và Trung Hoa vẫn là khuynh hướng bạo
động truyền thống, khuynh hướng “phi
truyền thống”: duy tân, cải cách không
phải là dòng chủ lưu. Nhật Bản, do nhiều
lý do khác nhau, đã sớm nhận ra cách hóa
giải “Tây hóa” bằng cách phải học tập, tiếp
cận toàn diện văn minh phương Tây,
không chỉ về vật chất-kỹ thuật mà cả tư
tưởng, tinh thần. Fukuzawa Yukichi (Phúc
Trạch Dụ Cát) là đại biểu điển hình cho
Nhật Bản về dòng chủ lưu này trong cuộc
Minh Trị duy tân. Với hai tác phẩm tiêu
biểu là Khái lược văn minh (Bunmeiron no
gairyuku) và Khuyến học luận (Gakumon
no susume), Fukuzawa đã khẳng định:
“Phương cách giữ gìn độc lập không thể
tìm đâu ngoài văn minh Độc lập quốc gia
là mục tiêu và nền văn minh của quốc dân
là phương tiện để đạt mục tiêu đó”(1). Ông
ta cũng cho rằng cái khó khăn nhất khi học
tập phương Tây chính là học cho được
“tinh thần khoa học” và “tinh thần độc lập
cá nhân”. Người Nhật đã hiểu và xây dựng
mô hình văn minh mới của Nhật trên cơ sở
kết hợp hài hòa Đông-Tây:bắt chước,học
tập phương Tây một cách triệt để và sáng
tạo trên những cơ sở văn hóa truyền thống
của mình. (Dĩ nhiên cũng có lúc và trong
nhiều vấn đề cụ thể, Nhật Bản cũng có
những lệch lạc nhất định mà tiêu biểu là
khuynh hướng “Thoát Á” đã từng tồn tại
trong một thời gian nhất định trong quá
trình duy tân đất nước (2) ).