Tài liệu Một số vấn đề về kế toán thương mại điện tử

Một số vấn đề về kế toán thương mại điện tử

Theo “Báo cáo thương mại điện tửVN năm 2005” của B thương mại
thì trong năm 2005 “các điều kiện cần thiết cho sựphát triển mạnh mẽ
của thương mại điện tửVN đã được xác lập”. Thương mại điện tử
phát triển tất yếu dẫn đến những thay đổi nhanh chóng trong cách
thức tổ chức, tiến hành kinh doanh của các doanh nghiệp. Những
thay đổi này cho ra đời các hoạt đ ng sản xuất, kinh doanh phát sinh
làm tăng lợi ích kinh tế của doanh nghiệp, với những đặc điểm mới cả
về hình thức lẫn n i dung nên nếu chỉ căn cứvào các chuẩn mực và
quy định hướng dẫn kếtoán hiện hành thì không đủ cơ sởđểxác định thời điểm ghi
nhận, cũng như giá trị ghi nhận.

1. Vấn đềxác định thời điểm ghi nhận doanh thu

M t trong những yếu tố quan trọng khi kế toán doanh thu là phải xác định đúng thời điểm ghi
nhận, đảm bảo thông tin phản ánh tình hình hoạt đ ng sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp là
trung thực và đầy đủ.

Thông thường, trong nhiều trường hợp, việc xác định thời điểm h i đủ các điều kiện nêu trong
Chuẩn mực kế toán VN số 14 “Doanh thu và thu nhập khác” (VAS 14) khá đơn giản: Kếtoán ghi
nhận doanh thu khi hàng hóa được giao hay dịch vụđược thực hiện. Tuy nhiên, trong lãnh vực
kinh doanh hàng công nghệ cao, với thông lệ bán hàng hóa hay dịch vụ “trọn gói”, thì việc xác
định thời điểm này đôi khi rất phức tạp.

“Trọn gói” ở đây được hiểu là việc m t doanh nghiệp tích hợp nhiều hoạt đ ng tạo doanh thu có
mối quan hệ ràng bu c vào chung m t giao dịch. Ví dụ như bán đầu thu kỹ thuật số kèm dịch vụ
truyền hình, bán phần mềm kèm cập nhật, cung cấp các bản vá lỗi (update patches) Giao dịch
trọn gói này không chỉ làm tăng doanh thu của doanh nghiệp mà còn kéo dài sự ràng bu c giữa
hai bên ra khỏi thời điểm bán hàng thông thường. Sau khi hoàn tất việc lắp đặt đầu thu nhà cung
cấp phải đảm bảo việc phát sóng liên tục; sau khi giao phần mềm, người bán phải đảm bảo việc
cập nhật, cung cấp các bản vá lỗi cho phần mềm. Như vậy, kế toán sẽghi nhận toàn b doanh
thu của “gói” ngay sau thời điểm bán hàng thông thường hay sẽ tách giao dịch thành từng hoạt
đ ng riêng biệt, và ghi nhận doanh thu cho từng hoạt đ ng, biết rằng:

° Việc ghi nhận toàn b doanh thu ngay sau thời điểm bán hàng thông thường là không phù hợp
với VAS 14. Trong các trường hợp bán hàng hoá dịch vụ trọn gói nêu trên, m t phần dịch vụ hay
hàng hóa vẫn chưa được thực hiện nên không thể coi là doanh thu trong kỳ.

° Nếu kế toán tách biệt từng hoạt đ ng để ghi nhận doanh thu thì trong nhiều trường hợp, việc
nhận diện từng phần riêng biệt của giao dịch là không thể. Đối với giao dịch bán đầu thu kỹthuật
số kèm cung cấp dịch vụ phát sóng, trên bảng giá của nhà cung cấp đưa ra thì toàn b sốtiền
nhận từ người mua là giá trị của đầu thu, miễn phí dịch vụ truyền hình. Nhưng chắc rằng, khách
hàng sẽ không mua đầu thu nếu không có dịch vụ truyền hình kèm theo. Đối với giao dịch bán
phần mềm kèm cung cấp cập nhật , có thể khách hàng chỉ trả với giá thấp hơn, thậm chí không
tiến hành giao dịch nếu không được cập nhật và cung cấp các bản vá lỗi. Như vậy, mặc dù thoả
thuận là miễn phí, về bản chất các hàng hoá và dịch vụđi kèm này là phần không thểthiếu của
giao dịch, chiếm m t tỷ lệ nhất định trong tổng giá trịgiao dịch, mà kế toán không thểtách biệt
khi ghi nhận doanh thu.

2. Vấn đềxác định giá trịkhi ghi nhận doanh thu

Yếu tốthứ hai cũng không kém quan trọng là kế toán phải xác định được giá trịđể ghi nhận.
Theo VAS 14, doanh thu được ghi nhận theo giá trị hợp lý, nhưng với m t số giao dịch trên
Internet thì giá trị hợp lý không phải lúc nào cũng xác định được. Thương mại “hàng đổi hàng” đã xuất hiện từ rất lâu. Trong quá trình này, người bán là người
cung cấp hàng hoá, dịch vụ . cho người mua, đổi lại người mua sẽ phải trả cho người bán m t
giá trịhàng hóa, dịch vụ tương đương nào đó. Khi giao dịch diễn ra trong môi trường kinh doanh
thông thường, việc xác định giá trị hợp lý của giao dịch “hàng đổi hàng” tương đối đơn giản.
Chẳng hạn, m t công ty xuất nhập khẩu trong nước thực hiện giao dịch “đổi hải sản lấy thép” với
m t công ty nước ngoài. Mặc dù đây là giao dịch hàng đổi hàng, nhưng giá trị của hải sản đem
trao đổi hay giá trị của thép nhận vềđều đã được ghi nhận trên hợp đồng ký kết giữa hai bên,
nếu không có thỏa thuận thì kế toán vẫn có thể xác định được giá trị hợp lý các hàng hóa này
trên cơ sởgiá trị của các hàng hóa tương tự trên thị trường.

Trong môi trường thương mại điện tử, đôi khi việc xác định này lại trở nên phức tạp. Điển hình là
đối với giao dịch “đổi quảng cáo lấy quảng cáo” trên các trang web, m t công ty (công ty A) cho
m t công ty khác (công ty B) đặt quảng cáo trên trang web của mình không lấy tiền, và đổi lại
công ty B lại cho công ty A đặt quảng cáo của công ty A lên trang web của công ty B cũng miễn
phí. Dưới góc đ kinh doanh, việc trao đổi này càng mở r ng, các công ty càng tận dụng được
nhiều hơn khả năng của Internet trong quá trình thông tin, quảng cáo đến khách hàng. Dưới góc
đ kế toán, giá trị mỗi quảng cáo trên các trang web khác nhau là không đồng nhất, như vậy việc
trao đổi này là trao đổi giữa các hàng hóa không tương tự, nói cách khác đây là m t giao dịch đủ
điều kiện để ghi nhận doanh thu. Nhưng doanh thu sẽ được ghi nhận với giá trị là bao nhiêu ?

Quay lại với việc trao đổi quảng cáo trên trang web giữa hai công ty A và B. Hợp đồng giữa hai
bên chỉ thỏa thuận vềthời hạn mỗi bên được đặt quảng cáo trên trang web của đối tác, không đề
cập đến giá trị bằng tiền của việc đặt quảng cáo đó là bao nhiêu. Trong trường hợp này, để ghi
nhận doanh thu, trên cơ sở chuẩn mực kế toán sẽ phải xác định giá trị hợp lý theo giá cả của
hàng hóa tương đương trên thị trường. Mặt khác, vì giá trịquảng cáo trên các trang web khác
nhau là khác nhau, trong điều kiện chưa có m t tổ chức đủ uy tín đưa ra m t chuẩn chung để
lượng giá mọi trang web, thì giá trịquảng cáo trên mỗi trang web chỉ có thể so sánh với chính nó
hay nói cách khác chỉ có hàng hóa tương đương duy nhất là chính nó.

° Đặt giả thiết rằng đây là lần đầu tiên cả hai công ty đồng ý để m t đối tượng bên ngoài đặt
quảng cáo trên trang web của mình, và đây là m t giao dịch đơn thuần “quảng cáo đổi quảng
cáo”. Như vậy, cả hai công ty đều không thể xác định được giá trị hợp lý của quảng cáo đem trao
đổi.

° Ởđây, bài viết đặt m t giả thiết nữa, đó là mặc dù giá trị của các trang web đến nay vẫn chưa
có tổ chức nào đứng ra định giá, nhưng gần như mọi trang web đều có thống kê về số lượng
người truy cập vào. Như vậy, liệu có thể căn cứ theo số lượng người truy cập đểtính giá trị của
giao dịch được hay không ? Ví dụ, công ty A trước đây đã ký m t hợp đồng quảng cáo thu tiền,
số lần khách truy cập vào trang web của công ty A thời gian đấy là 10.000 lần, sốtiền quảng cáo
công ty thu được là 1 triệu đồng, tính ra mỗi lần khách truy cập trịgiá là 1 triệu/10.000 bằng 100
đ/lần. Sau đấy, khi giao dịch “quảng cáo đổi quảng cáo” diễn ra, đểtính giá trị hợp lý, công ty A
sẽ lấy 100 đ nhân với số lần khách truy cập vào trang web trong thời gian hợp đồng còn hiệu lực.
Nếu trong thời gian này, số lượng khách truy cập là 5.000 lần thì giá trị tương đương để ghi nhận
doanh thu là 100đ x 5.000 lần bằng 500.000 đ. Nhưng việc tính doanh thu đơn thuần theo số lần
truy cập, không có giới hạn, có thể tạo sựthiếu công bằng đối với các doanh nghiệp tham gia
giao dịch theo loại hình này vì thực chất họ không thu được tiền. Thêm vào đấy, mặc dù công ty
A trước đây đã có giao dịch “đổi quảng cáo lấy tiền”, hai quảng cáo ở hai thời điểm khác nhau
này có cùng đ dài thời gian, cùng kích thước, cùng vị trí đặt trên web, nhưng trong thời gian bao
lâu thì giá trịquảng cáo trên cùng m t trang web có thể coi là không đổi, vì chúng ta biết rằng giá
trị của mỗi trang web trong các thời điểm khác nhau cũng là khác nhau.

3. Phương hướng giải quyết

Để giải quyết vấn đề trên, chúng ta có thểtham khảo kinh nghiệm đi trước của các nước. Tại Mỹ,
Ban xử lý các vấn đề phát sinh của H i đồng chuẩn mực kế toán tài chính (EITF) hướng dẫn kế
toán ghi nhận doanh thu với những giao dịch trên nhưsau: