Thạc Sĩ Một số vấn đề phương pháp luận thống kê

[TABLE="width: 100%"]
[TR]
[TD="class: rows2, bgcolor: #F3F3F3, align: left"]Một số vấn đề phương pháp luận thống kê

[/TD]
[/TR]
[/TABLE]






mục lục






Trang


Lời nói đầu 9




Phần Một: Điều tra chọn mẫu và sai số
trong điều tra thống kê 13




1.1. Điều tra chọn mẫu 13


1.1.1. Điều tra chọn mẫu, ưu điểm, hạn chế và điều kiện vận dụng 14


1.1.2. Một số khái niệm và định nghĩa dùng trong điều tra chọn mẫu 18


1.1.3. Xác định cỡ mẫu, phân bổ mẫu và tính sai số chọn mẫu 26


1.2. Sai số trong điều tra thống kê 43


1.2.1. Sai số trong quá trình chuẩn bị điều tra thống kê 44


1.2.2. Sai số trong quá trình tổ chức điều tra 49


1.2.3. Sai số liên quan đến quá trình xử lý thông tin 52




Phần hai: Biểu hiện các mức độ
của hiện tượng kinh tế - xã hội 54


2.1. Số tuyệt đối (trong thống kê) 54


2.2. Số tương đối (trong thống kê) 55


2.2.1. Số tương đối động thái 57


2.2.2. Số tương đối so sánh 57


2.2.3. Số tương đối kế hoạch 57


2.2.4. Số tương đối kết cấu 58

2.2.5. Số tương đối cường độ 58


2.3. Số bình quân (trong thống kê) 58


2.3.1. Số bình quân số học 60


2.3.2. Số bình quân điều hoà 61


2.3.3. Số bình quân nhân 62


2.3.4. Mốt 64


2.3.5. Số trung vị 66


2.4. Độ biến thiên của tiêu thức 68


2.4.1. Khoảng biến thiên 68


2.4.2. Độ lệch tuyệt đối bình quân 69


2.4.3. Phương sai 71


2.4.4. Độ lệch chuẩn 72


2.4.5. Hệ số biến thiên 74


2.5. Mức đồng đều của phân phối 75


2.5.1. Đường cong Lorenz 75


2.5.2. Hệ số GINI 77




Phần ba: một số phương pháp thường dùng
trong phân tích thống kê 80




3.1. Phương pháp phân tổ thống kê 81


3.1.1. Khái niệm phân tổ thống kê và tiêu thức phân tổ 81


3.1.2. Các loại phân tổ và cách thức tiến hành phân tổ 82


3.2. Phương pháp đồ thị thống kê 85


3.2.1. Biểu đồ hình cột 86

3.2.2. Biểu đồ diện tích 87


3.2.3. Biểu đồ tượng hình 89


3.2.4. Đồ thị đường gấp khúc 90


3.2.5. Biểu đồ hình màng nhện 92


3.3. Phương pháp phân tích d∙y số biến động theo thời gian 94


3.3.1. Khái niệm và đặc điểm của dãy số biến động theo thời gian 94


3.3.2. Các chỉ tiêu phân tích dãy số biến động theo thời gian 95


3.3.3. Một số phương pháp biểu hiện xu hướng biến động cơ bản
của hiện tượng 101


3.4. Phương pháp phân tích tương quan 110


3.4.1. Liên hệ tương quan và phương pháp phân tích tương quan 110


3.4.2. Phân tích mối liên hệ tương quan giữa các tiêu thức biến đổi
theo không gian 111


3.4.3. Phân tích mối liên hệ tương quan giữa hai chỉ tiêu biến động
theo thời gian 123


3.5. Phương pháp chỉ số 130


3.5.1. Một số vấn đề chung về phương pháp chỉ số 130


3.5.2. Chỉ số cá thể và chỉ số tổng hợp 133


3.5.3. Chỉ số bình quân 139


3.5.4. Chỉ số liên hoàn và chỉ số định gốc 142


3.5.5. Chỉ số sản phẩm so sánh được và sản phẩm không so sánh
được 144


3.5.6. Hệ thống chỉ số 148


3.6. Phương pháp cân đối 152


3.6.1. Bảng cân đối "đơn" 153

3.6.2. Bảng cân đối "kép" 154




Phần bốn: Một số chỉ tiêu chủ yếu
trong thống kê tài khoản quốc gia 156


4.1. Một số khái niệm cơ bản 156


4.1.1. Sản xuất 156


4.1.2. Đơn vị thường trú 157


4.1.3. Đơn vị thể chế 158


4.1.4. Giá cơ bản, giá sản xuất và giá sử dụng 159


4.1.5. Thu nhập sở hữu 162


4.1.6. Chuyển nhượng 162


4.1.7. Biến điểm và biến kỳ 163


4.1.8. Tích sản và tiêu sản 163


4.1.9. Chỉ tiêu cân đối 165


4.2. Một số chỉ tiêu chủ yếu trong thống kê tài khoản quốc gia 165


4.2.1. Giá trị sản xuất 166


4.2.2. Giá trị tăng thêm 168


4.2.3. Tổng sản phẩm trong nước (GDP) 169


4.2.4. Tiêu dùng cuối cùng 171


4.2.5. Tích lũy tài sản 171


4.2.6. Xuất, nhập khẩu hàng hóa và dịch vụ 172


4.2.7. Thu nhập của người lao động từ sản xuất 173


4.2.8. Thuế sản xuất, trợ cấp sản xuất 173


4.2.9. Khấu hao tài sản cố định 174


4.2.10. Thặng dư 175

4.2.11. Tổng thu nhập quốc gia 179


4.2.12. Thu nhập quốc gia thuần 180


4.2.13. Thu nhập quốc gia khả dụng 181


4.2.14. Để dành 182


4.2.15. Thay đổi của cải thuần do thay đổi để dành và chuyển
nhượng tài sản 183


4.2.16. Cho vay thuần hay đi vay thuần 184


4.2.17. Bảng tổng kết tài sản 185


4.2.18. Của cải thuần 185


4.2.19. Của cải thuần đầu kỳ 186


4.2.20. Tích sản phi tài chính cuối kỳ 186


4.2.21. Tích sản tài chính cuối kỳ 187


4.2.22. Tiêu sản cuối kỳ 187


4.2.23. Của cải thuần cuối kỳ 188


4.2.24. Thay đổi của cải thuần 188




Phần Năm: Một số chỉ tiêu thống kê
kinh tế - xã hội tổng hợp 191




5.1. Hệ số ICOR 191




5.2. Chỉ số phát triển con người 193




5.3. Chỉ số phát triển giới 196




5.4. Chỉ số biến động về giới 200




5.5. Tốc độ tăng năng suất các nhân tố tổng hợp 204



5.6. Hiệu quả quá trình 209




5.7. Chỉ số thành tựu công nghệ 210




5.8. Chỉ số nghèo tổng hợp 214




Tài liệu tham khảo 217









lời nói đầu






Để phục vụ cho yêu cầu nghiên cứu, đào tạo cũng như triển khai thực tế về công tác thống kê trong thời kỳ đổi mới, Viện Khoa học Thống kê biên soạn và xuất bản cuốn sách: "Một số vấn đề phương pháp luận thống kê".
Cuốn sách được biên soạn trên cơ sở kế thừa có chọn lọc những vấn đề về phương pháp thống kê truyền thống đã được công bố hoặc đã từng ứng dụng triển thực tế; đồng thời được nghiên cứu cải tiến bổ sung kiến thức thống kê mới trong nước và quốc tế; kết hợp chặt chẽ giữa phương pháp thống kê với phương pháp toán học, giữa nghiên cứu lý luận với tổng kết và ứng dụng thực tiễn; chuẩn hoá khái niệm, định nghĩa, phương pháp tính các chỉ tiêu thống kê, đáp ứng yêu cầu quản lý trong nước và phù hợp với các chuẩn mực thống kê quốc tế, phục vụ việc so sánh trong xu thế đổi mới và hội nhập.
Mặt khác, trong quá trình biên soạn, các tác giả có sử dụng lại một số ví dụ của một số tài liệu đã tính toán để minh chứng cho nội dung và điều kiện áp dụng các phương pháp đã trình bày.
Cuốn sách gồm 5 phần, mỗi phần giới thiệu từng vấn đề về phương pháp luận thống kê riêng biệt, nhưng chúng lại bổ sung cho nhau tạo thành thể thống nhất các phương pháp thống kê.
Phần một với tiêu đề: "Điều tra chọn mẫu và sai số trong điều tra thống kê" giới thiệu một cách khái quát có

hệ thống những vấn đề cơ bản về lý thuyết chọn mẫu như: Khái niệm, định nghĩa, nội dung điều tra chọn mẫu, ưu
điểm, hạn chế và điều kiện vận dụng điều tra chọn mẫu; cách xác định cỡ mẫu, phân bổ mẫu và phương pháp tính sai số chọn mẫu, . Trong phần này cũng đề cập tới sai số phi chọn mẫu xảy ra trong toàn bộ quá trình điều tra thống kê, (Chuẩn bị điều tra, tổ chức thu thập thông tin, tổng hợp số liệu, .). Qua tổng kết thực tiễn điều tra thống kê, cuốn sách
đã chỉ rõ sai số phi chọn mẫu ảnh hưởng nhiều đến chất lượng số liệu thống kê và đề xuất những hướng khắc phục nhằm giảm bớt loại sai số này.
Phần hai: "Biểu hiện các mức độ của hiện tượng kinh tế - xã hội" đề cập một cách có hệ thống, ngắn gọn, súc tích về phương pháp tính, điều kiện vận dụng các chỉ tiêu phản ánh mức độ và biến động của tiêu thức. Bên cạnh lý thuyết chung, mỗi đại lượng đều có ví dụ minh họa như một tài liệu hướng dẫn nghiệp vụ rõ ràng, thuận tiện cho việc nghiên cứu ứng dụng vào thực tế.
Phần ba đề cập tới "Một số phương pháp thường dùng trong phân tích thống kê". Mỗi phương pháp được trình bày một cách khái quát, tập trung vào những nội dung cơ bản nhất cũng như các hình thức biểu hiện, phương pháp tính và điều kiện vận dụng. Phần này bổ sung một số vấn đề chưa được đề cập trong các tài liệu trước đây hoặc có đề cập nhưng chưa đầy đủ như: Chỉ số sản phẩm so sánh được và sản phẩm không so sánh được; phân tích tương quan dãy số theo thời gian; tự tương quan, đồ thị hình mạng nhện, . vì vậy nội dung các phương pháp phân tích thống kê phong phú và đa dạng hơn, vận dụng vào thực tế thích hợp hơn.
Phần bốn giới thiệu về "Một số chỉ tiêu chủ yếu trong hệ thống tài khoản quốc gia", phần này đề cập một số

khái niệm cơ bản dùng trong Hệ thống tài khoản quốc gia SNA làm cơ sở để trình bày ngắn gọn nhưng nêu bật được nội dung, bản chất và mối liên hệ của các chỉ tiêu chủ yếu trong hệ thống tài khoản quốc gia, phản ánh quá trình sản xuất tạo ra thu nhập, phân phối, sử dụng thu nhập cho tiêu dùng, tích lũy, để dành, . Bên cạnh lời văn, cuốn sách đưa ra các công thức mô tả mối liên hệ của các chỉ tiêu này.
Phần cuối của cuốn sách trình bày nội dung phương pháp tính "Một số chỉ tiêu thống kê kinh tế - xã hội tổng hợp" thường gặp và đang là mối quan tâm của người dùng tin. Các chỉ tiêu này được biên soạn độc lập với nhau theo phong cách từ điển. Bên cạnh các chỉ tiêu đã giới thiệu trong cuốn: "Một số thuật ngữ thống kê thông dụng" còn bổ sung các chỉ tiêu thống kê kinh tế - xã hội khác: Tốc độ tăng năng suất các nhân tố tổng hợp, hiệu quả quá trình, Chỉ số thành tựu công nghệ và Chỉ số nghèo tổng hợp. Mỗi chỉ tiêu trình bày đều có ví dụ tính toán khá cụ thể nhằm làm rõ nội dung phương pháp tính, kiểm nghiệm khả năng tính toán và vận dụng của các chỉ tiêu đó.
Với khuôn khổ có hạn, Viện Khoa học Thống kê hy vọng cuốn sách sẽ là tài liệu tham khảo bổ ích, cung cấp những kiến thức cần thiết đáp ứng một phần cho yêu cầu nghiên cứu, đào tạo và vận dụng thực tế trong công tác thống kê. Tuy nhiên, trong quá trình biên soạn và in ấn, cuốn sách không tránh khỏi những hạn chế và sai sót. Viện Khoa học Thống kê mong nhận được góp ý của đông đảo bạn đọc.


Hà Nội, tháng 6 năm 2005


Tập thể tác giả