Luận Văn Một số quan điểm và phương hướng nhằm nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp bằng thủ tục trọng tài

MỘT SỐ QUAN ĐIỂM VÀ PHƯƠNG HƯỚNG NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP BẰNG THỦ TỤC TRỌNG TÀI TẠI TRUNG TÂM TRỌNG TÀI QUỐC TẾ VIỆT NAM

CHƯƠNG 3
MỘT SỐ QUAN ĐIỂM VÀ PHƯƠNG HƯỚNG NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP BẰNG THỦ TỤC TRỌNG TÀI TẠI TRUNG TÂM TRỌNG TÀI QUỐC TẾ VIỆT NAM


3.1. CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN HƯỚNG PHÁT TRIỂN CỦA TRỌNG TÀI THƯƠNG MẠI VỊấT NAM.
Trọng tài thương mại Việt Nam đó và đang phỏt triển mạnh mẽ trong những năm gần đõy. Là một nước Chõu ỏ, Việt Nam cú nhiều điểm tương đồng với cỏc nước Chõu ỏ khỏc, đặc biệt là cỏc nước ASEAN - cú truyền thống giải quyết tranh chấp bằng hoà giải. ở Chõu ỏ núi chung, từ trước tới nay trọng tài chưa phải là cụng cụ giải quyết tranh chấp mà cỏc thương gia thường tỡm đến. Đối với tranh chấp trong nước thỡ biện phỏp thụng thường mà cỏc doanh nhõn chấp nhận là thương lượng trực tiếp hoặc hoà giải với sự tham gia của bờn thứ ba làm trung gian hũa giải. Tuy nhiờn trong những năm gần đõy, do nhu cầu của việc phỏt triển thương mại quốc tế và trong khu vực, trọng tài thương mại phi Chớnh phủ đó hỡnh thành và phỏt triển mạnh mẽ. Vỡ lẽ đú, cho nờn dự truyền thống hoà giải cú ăn sõu vào trong tập quỏn kinh doanh đến đõu thỡ người ta vẫn phải cần đến trọng tài, trước hết bởi những ưu thế của nú trong việc giải quyết tranh chấp thương mại, sau là vỡ nú đỏp ứng được nhu cầu của giới kinh doanh - đặc biệt trong cỏc thương vụ kinh doanh quốc tế.
Truyền thống hoà giải, giải quyết tranh chấp theo hướng “ đúng cửa bảo nhau” của người ỏ Đụng đó ảnh hưởng ớt nhiều đến tiến trỡnh giải quyết tranh chấp bằng trọng tài. Hoà giải trước khi phải tổ chức cỏc phiờn xột xử hoặc trước khi ra phỏn quyết trong thủ tục trọng tài là điều cỏc trọng tài Chõu ỏ núi chung và Việt Nam núi riờng chỳ trọng hơn. Mặt khỏc, đõy cũng là một trong nhứng đúng gúp để nõng cao uy tớn của trung tõm trọng tài trờn trường quốc tế - bởi khi hoà giải được nú khụng chỉ tiết kiệm được chi phớ cho cỏc bờn, bảo mật được bớ quyết kinh doanh mà cũn làm ảnh hưởng thống nhất đến mối giao hảo giữa cỏc bờn, và thường cỏc bờn sẽ thực hiện những nghió vụ của mỡnh một cỏch “ tõm phục , khẩu phục”.
trọng tài Việt Nam đang hoạt động trong cơ chế thị trường , xuất phỏt từ lợi ớch của khỏch hàng - tức là cỏc đương sự đưa tranh chấp ra giải quyết ở trung tõm trọng tài - thỡ khụng thể khụng quan tõm đến bước hoà giải trước Uỷ ban trọng tài - cũng như phải làm sao để giỳp cỏc đương sự đạt được giải phỏp giải quyết tranh chấp hiệu quả nhất cả về kinh tế lẫn hiệu quả xó hội. trọng tài thương mại trong cơ chế thị trường phải quan tõm và hết lũng phục vụ vỡ lợi ớch khỏch hàng thỡ mới tồn tại và phỏt triển được. Đõy là điểm khỏc biệt về bản chất giữa trọng tài Nhà nước trong cơ chế kế hoặch hoỏ tập trung và trọng tài thương mại phi Chớnh phủ trong cơ chế thị trường. Cụ thể hơn, kinh phớ trang trải cho cỏc trung tõm trọng tài , cũng như lợi nhuận để phỏt triển mở rộng trọng tài là từ nguồn phớ trọng tài mà cỏc đương sự chi trả. Xột theo mặt này, trung tõm trọng tài cũng là một đơn vị kinh doanh - sản phẩm là cỏc biện phỏp giải quyết tranh chấp và cũng phải chịu sự cạnh tranh trờn thị trường, do đú triết lý kinh doanh cũng nờn là “ thoó món tối đa nhu cầu của khỏch hàng”.
Tuy nhiờn, loại sản phẩm dịch vụ của trọng tài lại là một sản phẩm cú tớnh đặc thự rất cao - bị chi phối mạnh mẽ bởi mụi trường phỏp lý. Đặc điểm của hệ thống phỏp luật Việt Nam là đang trong quỏ trỡnh hoàn thiện theo hướng một mặt phải đảm bảo bản chất của Chủ nghĩa xó hội, mặt khỏc phải tớnh đến xu hướng chung trong luật phỏp quốc tế và thương mại quốc tế. Chớnh vỡ vậy trọng tài thương mại của Việt Nam trong quỏ trỡnh phỏt triển phải tớnh đến đặc điểm này, gúp phần vào việc hoàn thiện mụi trường phỏp lý ở Việt Nam núi chung và hoàn thiện cỏc quy định về trọng tài núi riờng- thỏo gỡ dần sự bất cập trong cỏc quy định về giải quyết tranh chấp như hiện nay.
Trờn thực tế, trung tõm trọng tài quốc tế Việt Nam đó ỏp dụng một quy chế tố tụng khú gần gũi với quy chế tố tụng của trung tõm trọng tài quốc tế Singapore. Việt Nam đang hướng vào việc tăng cường tham gia vào cỏc Hiệp ước quốc tế và cụng nhận hiệu lực của cỏc phỏn quyết trọng tài nước ngoài tại Việt nam. Việt Nam đang nổ lực phỏt triển hệ thống phỏp luật trờn cơ sở tham khảo, đối chiếu và học hỏi những chuyờn gia cú kinh nghiệm của nhiều quốc gia như Nhật Bản, Singapore, Trung Quốc . là những nước trong khu vực khỏ gần gũi, và Phỏp, Anh, Canada, Australia, Mỹ . là những nước cú nền kinh tế thị trường phỏt triển, cú hệ thống phỏp luật đạt đến độ hiệu quả cao.
Như đó đề cập ở trờn, dịch vụ mà trung tõm trọng tài cung cấp ra thị trường là loại dịch vụ cú tớnh đặc thự cao, chất lượng của dịch vụ khụng chỉ phụ thuộc vào người cung cấp mà cũn phụ thuộc rất nhiều vào sự cộng tỏc của cỏc bờn sử dụng dịch vụ, cũng như sự hỗ trợ từ một hệ thống chớnh sỏch phỏp luật hoàn chỉnh, mà trước hết là khung phỏp luật về trọng tài ở Việt Nam.
3.2. CẦN MỘT SỰ HỖ TRỢ CỦA CHÍNH PHỦ CHO HIỆU QUẢ CỦA HOẠT ĐỘNG TRỌNG TÀI.
Thuật ngữ trọng tài phi Chớnh phủ khụng cú nghĩa là cơ quan trọng tài này sẽ khụng chịu sự quản lý, giỏm sỏt của Nhà nước. “ Phi Chớnh phủ để phõn biệt với trọng tài Nhà nước - là một cơ quan Nhà nước , cú quyền lực Nhà nước. Nhà nước khụng can thiệp sõu vào cỏc hoạt động của cỏc cơ quan trọng tài , nhưng sẽ thực hiện vai trũ quản lý của mỡnh thụng qua hệ thống cỏc quy định phỏp luật , cũng như những tỏc động khỏc như tham gia cỏc cụng ước, điều ước quốc tế , đào tạo, hỗ trợ kinh phớ và cơ sỡ vật chất . Cỏc quy định của Nhà nước núi chung đều cú thể tỏc động theo hai hướng tớch cực, tiờu cực đến hiệu quả giải quyết tranh chấp.
3.2.1. Hoàn thiện khung phỏp lý cho hoạt động trọng tài .
Cho đến nay ở Việt Nam vẫn chưa cú một vẫn chưa cú một văn bản phỏp luật do cơ quan lập phỏp ( Quốc hội ) ban hành để quy định về tổ chức và hoạt động của trọng tài thương mại phi Chớnh phủ . Cỏc văn bản phỏp luật về trọng tài phi Chớnh phủ do cơ quan hành phỏp là Chớnh phủ và Thủ tướng ban hành dưới dạng Nghị định hoặc Quyết địnhvà như vậy chỳng khụng cú giỏ trị phỏp lý cao như cỏc văn bản phỏp luật giải quyết tranh chấp bằng con đường Toà ỏn ( thường là luật và phỏp luật ). Vỡ vậy, cần nhanh chúng ban hành Phỏp lệnh về trọng tài để thống nhất cỏc qui định về trọng tài . Xuất phỏt từ thực tế giải quyết tranh chấp bằng thủ tục trọng tài ở Việt Nam , trong phỏp lệnh trọng tài cần phải giải quyết được một số điểm nổi cộm sau:
* Thứ nhất là về thẩm quyền giải quyết của trọng tài : đõy là căn cứ
phỏp lý để quyết định xem liệu một tranh chấp kinh tế cú được đưa ra xột xử bằng trọng tài hay khụng. Hiện nay cũng chưa rừ liệu cỏc tranh chấp nào thỡ khụng được phộp ỏp dụng thủ tục trọng tài . Như quy định hiện nay tại Nghị định 116 CP và quy tắc tố tụng của trung tõm trọng tài quốc tế Việt Nam thỡ cú thể tạm hiểu là bất kỳ một tranh chấp thương mại nào cũng cú thể giải quyết bằng trọng tài . Vậy là chưa hợp lý vỡ một số vấn đề tranh chấp cần đến sự cưỡng chế cao của phỏp luật, hoặc cỏc tranh chấp cú dấu hiệu phạm tội, hoặc cỏc tranh chấp cú ảnh hưởng đến lợi ớch quốc gia và cộng đồng như:
- Cỏc vấn đề về tỡnh trạng cỏ nhõn.
- Cỏc hợp đồng ký kết do lừa đảo hoặc vụ đạo đức.
- Tranh chấp về phỏt minh, nhón hiệu hàng hoỏ và bản quyền.
- Tranh chấp về phỏ sản, vỡ nợ hoặc giải thể Cụng ty .
- Tranh chấp về cấm võn, trật tự cụng cộng và một số tranh chấp về quan hệ lao động.
* Về việc chỉ định và thay thế trọng tài viờn : liệu cỏc bờn đương sự cú
thể chọn một trọng tài viờn ngoài bản danh sỏch trọng tài của trung tõm được khụng? Điều này khụng được đề cập đến trong Nghị định 116 CPP cũng như trong quy tắc tố tụng của trung tõm trọng tài quốc tế Việt Nam . Tụn trọng quyền tự quyết của cỏc bờn đương sự, quy định về chỉ định trọng tài viờn khụng nờn chỉ trong danh sỏch trọng tài viờn của trung tõm và cũng khụng chỉ giới hạn trong phạm vi cỏc trọng tài viờn Việt Nam, khi mà điều kiện cho phộp. Về việc khước từ trọng tài viờn : theo quy định về trọng tài của ỳc, HongKong, Nhật Bản, Singapore, Mỹ, . mỗi bờn tham gia cú thể khước từ bất kỳ một trọng tài viờn nào vỡ lý do thiờn vị. Phỏp lệnh trọng tài nờn cõn nhắc vấn đề này để tăng cường sự tự do lựa chọn và giỏm sỏt quỏ trỡnh trọng tài cũng như đảm bảo chắc chắn về sự cụng bằng của trọng tài .
* Về tiờu chuẩn trọng tài viờn : kinh nghiệm của cỏc nước cho thấy trọng tài viờn thật sự hoàn toàn do cỏc bờn đương sự tự định đoạt. ở Việt Nam cũng vậy, cho dự cỏc trọng tài viờn được Bộ tư phỏp cấp Thẻ trọng tài hay là Thẻ trọng tài viờn cú trong danh sỏch trọng tài viờn nhưng khụng được cỏc đương sự chọn để giải quyết tranh chấp thỡ họ sẽ chẵng trở thành trọng tài viờn thực sự được. Luật phỏp của nhiều quốc gia khụng quy định trọng tài phải đạt những tiờu chuẩn gỡ mả chỉ quy định rằng trọng tài viờn phải nổ lức cựng với cỏc bờn đạt được một giải phỏp giải quyết tranh chấp cụng bằng và hiệu quả. Mỗi trung tõm trọng tài tự chọn ra những trọng tài của chớnh mỡnh để chọn được những trọng tài viờn giỏi bằng cỏch đưa ra cỏc tiờu chuẩn về chuyờn mụn, nghiệp vụ và là người cú đạo đức , trung thực và khỏch quan - vỡ phỏn quyết của họ là yếu tố quyết định đến uy tớn của trung tõm trọng tài . Khụng gỡ đỏnh giỏ cỏc trọng tài viờn chớnh xỏc hơn là những phỏn quyết mà họ đưa ra và hiệu quả cuối cựng của giải quyết tranh chấp .
Trung tõm trọng tài phi Chớnh phủ hoạt động trong cơ chế thị trường cũng chịu sự tỏc động của cỏc quy luật thị trường. Động lực thỳc đẩy cỏc Trung tõm giải quyết tranh chấp của cỏc quy luật thị trường. Động lực để thỳc đẩy cỏc trung tõm giải quyết tranh chấp một cỏch hiệu qủa hơn và khụng ngừng nõng cao hiệu quả phỏp quyết chớnh là sự cạnh tranh giữa cỏc Trung tõm trọng tài. Khung phỏp luật về trọng tài thống nhất, tạo nờn mụi trường cạnh tranh cho cỏc Trung tõm hoạt động. Những quy định bất hợp lý như: (quy định rằng quyết định của trọng tài thuộc Trung tõm trọng tài quốc tế Việt Nam cú giỏ trị chung thẩm; trong khi đối với cỏc trung tõm trọng tài khỏc lại khụng quy định quyết định là chung thẩm . ) cần được loại bỏ.
Cuối cựng là vấn đề đang gõy bức xỳc nhất và là sự quan tõm lớn nhất của cỏc bờn khi lựa chọn trọng tài là cơ quan giải quyết tranh chấp đú là hiệu lực quyết định của trọng tài, nhưng trờn thực tế, khụng phải lỳc nào người ta cũng đạt được điều đú. Vỡ vậy cần cú một cơ chế cưỡng chế thi hành cỏc phỏn quyết của trọng tài để hoạt động trọng tài cú hiệu quả vỡ trọng tài là một tổ chức hoạt động hợp phỏp và đó được cỏc bờn thoả thuận chọn lựa. Trong cơ chế này cần quy định thẩm quyền của Toà ỏn trong việc cụng nhận và cho thi hành quyết định của trọng tài, toà chỉ cần cụng nhận quyết định bản ỏn và cho thi hành như là một bản ỏn do toà tuyờn chứ khụng cần ra thờm một bản ỏn về cựng một vụ việc (nghĩa là tiến hành xột xử lài toàn bộ vụ việc).
Cũng cần phải cú những quy định cụ thể những trường hợp nào khiến thoả thuận trọng tài là vụ hiệu, khụng thể thi hành hoặc cú đủ chứng cớ để huỷ quyết định trọng tài để Toà ỏn cú thể chấp nhận đơn kiện và đưa vụ kiện ra xột xử theo thủ tục toà ỏn. Một vấn đề nữa trong cơ chế thi hành phỏn quyết trọng tài là quy định cơ quan nào sẽ cú thẩm quyền cưỡng chế thi hành quyết định của trọng tài trong trường hợp khụng cú sự thi hành tự nguyện. Nờn chăng là để bộ phận thi hành ỏn của Toà ỏn . hay một cơ quan khỏc cần quy định cụ thể để trỏnh dõy dưa, giải quyết tranh chấp khụng dứt điểm, hiệu quả.
3.2.2. Hỗ trợ về tài chớnh.
Dịch vụ trọng tài là một lĩnh vực kinh doanh cũn rất mới mẻ ở nước ta, chớnh vỡ vậy trong giai đoạn này hoạt động của cỏc Trung tõm trọng tài hết sức khú khăn do nhu cầu chưa cao. Song, trong tương lai khụng xa, trọng tài sẽ rất phỏt triển và lợi ớch của nú là rất lớn kể cả lợi ớch kinh tế và lợi ớch xó hội. Nhà nước nờn cú sự hỗ trợ nhất định cho hoạt động của cỏc trung tõm trọng tài, tạo điều kiện hiện đại hoỏ phương tiện làm việc nõng cao trỡnh độ chuyờn mụn, tiếp cận với nhiều tổ chức trọng tài quốc tế khỏc . hỡnh thức hỗ trợ tài chớnh của Nhà nước cú thể là những tớn dụng ưu đói với lói xuất thấp và thời gian cho vay dai. Với thời hạn cho vay khoảng 5 năm, cỏc trung tõm cú thể đó đủ sức bứt phỏ lờn. Cần đặt hoạt động trọng tài - cung cấp dịch vụ trọng tài - vào vị trớ xứng đỏng trong chiến lược phỏt triển ngành dịch vụ núi chung. Việt Nam mới chỉ quan tõm đến dịch vụ hàng hoỏ mà chưa chỳ ý đến dịch vụ "chất xỏm" - vốn được nhiều nước trờn thế giới coi trọng. Nguồn thu ngõn sỏch từ cỏc dịch vụ này thường rất lớn mà hơn nữa những lợi ớch xó hội, lợi ớch khụng phản ỏnh vào tiền cũng cũn rất lớn hơn đú là một mụi trường thuận lợi cho hoạt động kinh doanh, đú là đem đến tõm lý yờn tõm cho cỏc nhà đầu tư, cỏc thương gia . qua đú thỳc đẩy nền kinh tế phỏt triển. Rừ ràng, trọng tài xứng đỏng nhận được sự hỗ trợ hơn nữa về tài chớnh của Nhà nước.
3.2.3. Hỗ trợ đào tạo nhõn lực và cung cấp thụng tin.
Cỏc Trung tõm trọng tài hiện nay là cỏc tổ chức phi Chớnh phủ do đú việc đào tạo nguồn nhõn lực cho hoạt động trọng tài khụng phải là nhiệm vụ của Nhà nước song, xột về lợi ớch kinh tế xó hội núi chung, trong chớnh sỏch và quỹ giỏo dục đào tạo quốc gia, nờn lưu ý đến đào tạo những người đủ khả năng chuyờn mụn để trở thành trọng tài viờn am hiểm phỏp luật Việt Nam và quốc tế, am hiểu cỏc lĩnh vực khỏc như xuất nhập khẩu, đầu tư, bảo hiểm .
Nhà nước cú thể giỏn tiếp hỗ trợ cho việc đào tạo nhõn lực bằng cỏch ký kết cỏc hiệp định song phương và đa phương húa đề cập đến vấn đề cử người đi tư nghiệp ở nước ngoài về lĩnh vực trọng tài. Kinh phớ Nhà nước cũng hỗ trợ một phần hoặc toàn bộ.