Luận Văn Một số biện pháp phát huy tính tích cực hoạt động nhận thức của học sinh thpt miền núi khi dạy học b

TÊN ĐỀ TÀI: Lựa chọn và phối hợp các phương pháp dạy học tích cực nhằm tăng cường tính tích cực nhận thức của học sinh​
Information
MỤC LỤC



Mở đầu .10

I. Lý do ch ọn đề tà.i 10

II. M ục đích nghiên cứu.11

III. Đ ối tượng nghiên cứu 11

IV. Nhi ệm vụ của đề tài.12

V. Gi ả thuyết khoa học 12

VI. Phương pháp nghiên c ứ.u .12

VII. Đóng góp c ủa luận văn 13

VIII. C ấu trúc của luận văn .13

Chương I: Cơ s ở lý luận và thực tiễn của việc lựa chọn và phối hợp các

phương pháp d ạy học tích cực khi dạy học Vật lý ở trường THPT 14

1.1. T ổng quan về vấn đề nghiên cứu 14

1.2. Lý lu ận về phương pháp dạy học 15

1.2.1. Khái ni ệm về phương pháp dạyhọc 15

1.2.2. Xu th ế phát triển của phương pháp dạy học16

1.2.3. Ảnh hư ởng của phương pháp khoa học đối với phương pháp dạy học .21

1.2.4. Nh ững phương pháp dạy học Vật lý ở trường phổ thông hiện nay 23

1.2.5. Các phương pháp d ạy học có khả năng tích cựcohá ho ạt động nhận thức

Vật lý của học sinh25

1.3. V ấn đề lựa chọn và phối hợp các PPDH tích cực trong dạy học Vật lý .39

1.3.1. Phân tích ưu như ợc điểm của các phương pháp dạy họ c.39

1.3.2. Cơ s ở lựa chọn phương pháp dạy học .40

1.3.3. Qui trình l ựa chọnvà ph ối hợp các phương pháp dạy học42

1.4. Tìm hi ểu thực trạng dạy và học Vật lý ở trường trung học phổ thông 44

1.4.1. M ục đích .44

1.4.2. Phương pháp t ìm hi ểu thực tế dạy và họ c.44

1.4.3. Bi ện pháp khắc phục khó khăn trong việc dạy- học Vật lý 48

Kết luận chương I

Chương II Xây d ựng tiến trình dạy học một số kiến thức về S“óng ánh sáng" (SGK Vật lý 12 nâng cao)
2.1. Phân tích n ội dung kiến thứ,ckĩ năng và thái độ cần hình thành ở học sinh khi d ạy học

các ki ến thức về "Sóng ánh sáng " .50

2.1.1. Đặc điểm các kiến thức về " Sóng ánh sáng" trong chương trình Vật lý PT.50

2.1.2. Phân tích logic hình thành và phát tri ển các kiến thức về " Sóng ánh sán.g ." 51

2.1.3. M ức độ yêu cầu nội dung kiến thức, kĩ năng học sinh cần nắm vững và thái độ cần

hình thành ở học sinh khi dạy học các kiến thức về " Sóng ánh sáng " 52

2.2. Tìm hi ểu thực tế dạy học một số kiến thức về "Sóng ánh sáng " .54

2.2.1. M ục đích điều tra.54

2.2.2. Phương pháp và n ội dung điều t.r.a 55

2.2.3. K ết quả điều tra 55

2.3. L ựa chọn và phốihợp các phương pháp dạy học tích cực, xây d ựng tiến trình dạy học

một số kiến thức về " Sóng ánh sáng" 61

2.3.1. Nh ững định hướng chung của tiến trình xây dựng phương án dạy học một bài cụ thể theo hư ớng nghiên cứu của đề tài61
2.3.2. Thi ết kế tiến trìnhdạy học bài 1 " Tán s ắc ánh sáng ".63

2.3.3. Thi ết kế tiến trình dạy học bài 2: " Giao thoa ánh sáng - Nhiễu xạ ánh sáng " 75

2.3.4. Thi ết kế tiến trình dạy học bài 3 " Máy quang phổ- Các lo ại quang phổ " .89

Kết luận chương II 98

Chương III: Thực nghiệm sư phạm.99

3.1. M ục đích và nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm99

3.1.1. M ục đích của thực nghiệm sư phạm99

3.1.2. Nhi ệm vụ của thực nghiệm sư phạm .99

3.2. Đ ối tượng và phương pháp thực nghiệm sư phạm .99

3.2.1. Đ ối tượng của thực nghiệm sư phạm 99

3.2.2. Phương pháp th ực nghiệm sư phạm .100

3.3. Kh ống chế của các tác động bên ngoài ảnh hưởng đến kết quả TNSP.101

3.4. Chu ẩn bị cho thực nghiệm sư phạm 101

3.4.1. Ch ọn lớp thực nghiệm và đ ối chứng101

3.4.2. Các bài th ực nghiệm sư phạm 101

3.5. Giáo viên c ộng tác thực nghiệm sư phạm .102

3.6. Phương pháp đánh giá k ết quả thực nghiệm sư phạm 102

3.6.1. Căn c ứ để đánh giá .102

3.6.2. Đánh giá và x ếp loạ i103

3.7. Ti ến trình dạy học thực nghiệm sư phạm 103

3.7.1. L ịch giảng dạy thực nghiệm.104

3.7.2. Di ễn biến thực nghiệm sư phạm .104

3.7.3. K ết quả và xử lý kết quả thực nghiệm sư phạm .109

3.8. Đánh giá chung v ề thực nghiệm sư phạm127

Kết luận chương III .129

Kết luận chung 130

MỞ ĐẦU


Bước vào thế kỷ 21 - thế kỷ mà tri thức và kĩ năng của con người được coi như là yếu tố quyết định sự phát triển xã hội. Trong xã hội tương lai - xã hội dựa vào tri thức, nền giáo dục phải đào tạo ra những con người thông minh, có trí tu ệ phát triển, giàu tính sáng t ạo và tính nhân văn.
" Giáo dục phải là ở hàng đầu và đóng vai trò chủ chốt trong phát triển xã hội tương lai ". Nghị quyết hội nghị lần thứ tư Ban chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam khoá VII về tiếp tục đổi mới sự nghiệp giáo dục và đào tạo đã nhận định: " Con ngư ời được đào tạo thường thiếu năng động, chậm thích nghi với nền kinh tế xã hội đang đổi mới ". Từ đó đã nêu rõ một trong những quan điểm chỉ đạo để đổi mới sự nghi ệp giáo dục là phải: " Phát tri ển giáo dục nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, đào t ạo những con người có kiến thức văn hoá khoa học, có kỹ năng nghề nghiệp, lao động tự chủ, sáng t ạo và có tính kỷ luật, giàu lòng nhân ái, yêu nước, yêu CNXH, sống lành mạnh, đáp ứng nhu cầu phát triển đất nước những năm 90 và chuẩn bị cho tương lai ". [24]
Để thực hiện được những mục tiêu trên, đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) trong giáo dục đào tạo là một trong những nhiệm vụ cấp bách mà Đảng và nhà nước ta quan tâm. Nghị quyết Ban chấp hành Trung ương II khoá VIII chỉ rõ phải “Đổi mới PPDH, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luy ện thành nếp tư duy sáng tạo của người học, từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến, phương ti ện hiện đại vào quá trình dạy học, đảm bảo điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu cho học sinh .”
Định hướng trên đây đã được pháp chế trong luật giáo dục điều 24.2 “Phương pháp giáo d ục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng t ạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, rèn luy ện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác đ ộng đến tình cảm, đem l ại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”. [22] (Luật giáo d ục năm 2005).
Vấn đề đặt ra đối với các trường học là cần không ngừng đổi mới về nội dung và PPDH. Giáo d ục phải gắn chặt với yêu cầu phát triển của đất nước, phù hợp với xu thế thời đại. Song nền giáo dục nước ta trong giai đoạn vừa qua chưa đáp ứng được điều đó. Trong ki ểm điểm việc thực hiện nghị quyết Trung ương II khoá VIII đãchỉ rõ những yếu

kém và nguyên nhân: “Hoạt động học tập trong các nhà trường ở mọi cấp học chủ yếu vẫn là hướng vào mục đích khoa cử, chưa quan tâm làm cho người dạy , người học, người quản lý coi trọng thực hiện mục đích học tập đúng đắn. Phương pháp giáo dục nặng về áp đặt thường khuyến khích tiếp thu một cách máy móc, chưa khuy ến khích sự năng đ ộng, sáng t ạo của người học .”
Qua tìm hiểu và thực tế giảng dạy ở trường phổ thông (PT) cho thấy: Sự đổi mới PPDH ở trường phổ thông đang được tiến hành, phát tri ển tương đối nhanh ở các trường thuộc khu vực thành phố, song chuy ển biến còn chậm ở các trường miền núi, vùng sâu. Qua tìm hiểu một số luận văn đã nghiên cứu về vấn đề này, tôi thấy cần bổ sung thêm phần vận dụng công nghệ thông tin, khai thác các thí nghi ệm (T/N) ảo và khai thác trên Internet vào gi ảng dạy. Cần hướng dẫn học sinh (HS) làm một số T/N đơn giản và tổ chức HS tham quan thực tế.
Nhằm khắc phục phần nào còn hạn chế, phát huy tính tích c ực trong việc dạy học (DH) bộ môn Vật lý cho h ọc sinh THPT, việc phân tích các PPDH, chỉ ra cách lựa chọn, phối hợp các PPDH một cách phù hợp trong mỗi giờ dạy nhằm phát huy, nâng cao kh ả năng nh ận thức của HS trở thành một yêu cầu cấp bách đối với giáo viên (GV) Vật lý THPT. ở nước ta đã có nhiều công trình, đề tài nghiên cứu về PPDH Vật lý và đổi mới PPDH V ật lý ở các phần khác nhau của chương trình Vật lý PT nhưng vấn đề lựa chọn và kết hợp các PPDH tích cực trong việc giảng dạy một số kiến thức về Sóng ánh sáng nằm trong chương trình lớp 12 THPT nâng cao thì hầu như chưa có đề tài nào đề cập đến. Vì vậy tôi chọn vấn đề:
"Lựa chọn và phối hợp các phương pháp dạy học tích cực nhằm tăng cường tính tích cực nhận thức của học sinh khi dạy một số kiến thức về Sóng ánh sáng chương tr ình l ớp 12 nâng cao" làm đ ề tài nghiên cứu.
II. M ỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU

Trên cơ s ở nghiên cứu lý luận và thực tiễn vận dụng các PPDH, tìm kiếm phương án kết hợp các PPDH Vật lý nhằm phát huy tính tích cực nhận thức (TTCNT) của HS. Góp ph ần nâng cao chất lượng DH các kiến thức về "Sóng ánh sáng" chương tr ình l ớp
12 THPT.

III. Đ ỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU

Quá trình d ạy học Vật lý ở trường phổ thông.

IV. NHI ỆM VỤ NGHIÊN CỨU
1. Nghiên c ứu lý luận và thực tiễn việc vận dụng các PPDH Vật lý ở trường PT. Việc sử dụng, kết hợp các PPDH có khả năng nâng cao TTCNT của HS trong quá trình DH.

2. Kh ảo sát thực trạng dạy và học Vật lý hiện nay ở một số trường THPT trên đ ịa bàn tỉnh Thái Nguyên.Tìm hiểu những khó khăn của GV và HS, nguyên nhân d ẫn đến các khó khăn đó đ ể tìm cách kh ắc phục. Khai thác được vốn hiểu biết, những quan niệm (QN) và ki ến thức sẵn có của HS trong quá trình DH.
3. Thi ết kế 3 giáo án trong chương " Sóng ánh sáng " theo hư ớng phối hợp cácPPDH tích c ực đã nêu ở trên.

4. Thực nghiệm sư phạm (TNSP) nhằm xác định mức độ phù hợp, đánh giá tính khả thi và hiệu quả của việc lựa chọn, sử dụng kết hợp các PPDH tích cực trong tiến trình DH đã soạn thảo đối với việc nâng cao tính tích cực nhận thức của HS, nhằm nâng cao ch ất lượng DH một số kiến thức về " Sóng ánh sáng ".
V. GI Ả THUYẾT KHOA HỌC

Nếu lựa chọn và phối hợp các PPDH tích cực một cách hợp lý linh hoạt, phù h ợp với trình độ nhận thức của HS thì sẽ nâng cao được chất lượng và hiệu quả DH các kiến thức về " Sóng ánh sáng "
VI. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C ỨU

1. Nghiên c ứu lý luận:

- Các văn ki ện của Đảng và nhà nước, của Bộ giáo dục và đào tạo có liên quan đến vấn đề cần nghiên cứu.
- Các sách, bài báo v ề khoa học Vật lý phục vụ cho đề tài.

- Các sách, bài báo v ề giáo dục học môn Vật lý, về tâm lý học, giáo dục học phục

vụ cho đề tài.

- Các công trình nghiên c ứu các vấn đề có liên quan trực tiếp đến đề tài(các lu ận văn, các chuyên đ ề).
2. Quan sát:

Chủ yếu là dự giờ, quan sát vi ệc dạy của GV và việc học của HS trong quá trình

DH Vật lý.

3. Th ực nghiệm sư ph ạm:

- Biên so ạn giáo án, trao đ ổi với GV dạy thực nghiệm(TN).

- Tiến hành dạy thực nghiệm (So sánh các l ớp TN và các lớp đối chứng(ĐC).

- Đánh giá hi ệu quả sư phạm của việc dạy- học theo hướng đã nghiên cứu. VII. ĐÓNG GÓP C ỦA LUẬN VĂN
1. Góp phần cụ thể hóa lý luận vào thực tiễn việc kết hợp các PPDH tích cựctrong d ạy học Vật lý nhằm phát huy tính tích cực nhận thức của HS ở trường THPT hiệnnay.

2. Lập được sơ đồ biểu đạt tiến trình xây dựng kiến thức khoa học một số kiếnthức về " Sóng ánh sáng " (SGK V ật lý 12 nâng cao) phù h ợp với trình độ của học sinh.

3. Bổ sung tài liệu tham khảo cho GV Vật lý THPT, sinh viên các trư ờng đại học sư phạm và Cao đẳng sư phạm về tiến trình DH một số kiến thức về " Sóng ánh sáng " theo hư ớng phát huy tính tích c ực (TTC), tự chủ của HS; góp ph ần đổi mới PPDH, nâng cao ch ất lượng DH môn Vật lý ở các trường THPT.
VIII. C ẤU TRÚC CỦA LUẬN VĂN

Ngoài ph ần mở đầu, phần kết luận, phần tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văngồm ba chương:

Chương I : Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc lựa chọn và phối hợp các PPDHtích c ực khi dạy học Vật lý ở trường phổ thông.

Chương II: Xây dựng tiến trình dạy học một số kiến thức về " Sóng ánh sáng " (SGK V ật lý 12 nâng cao).
Chương III: Thực nghiệm sư phạm.