Thạc Sĩ Mỏ than Vàng Danh trong thời kì kháng chiến chống Mĩ cứu nước (những năm 1965-1975)

MỞ ĐẦU

1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Chiến thắng đông - xuân 1953-1954, mà đỉnh cao là chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ đã buộc thực dân Pháp phải kí Hiệp định Giơnevơ (1954), cam kết tôn trọng độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của nhân dân ba nước Đông Dương. Miền Bắc nước ta được hoàn toàn giải phóng và bước vào thời kì quá độ đi lên CNXH. Ở miền Nam, đế quốc Mĩ từng bước gạt Pháp và dựng lên chính quyền tay sai do Ngô Đình Diệm cầm đầu. Chúng âm mưu chia cắt lâu dài đất nước ta, biến nước ta trở thành thuộc địa kiểu mới và căn cứ quân sự để thực hiện các mục đích xâm lược. Từ đây, nhân dân ta tiếp tục tiến hành cuộc đấu tranh đương đầu với một kẻ thù xâm lược có tiềm lực kinh tế và quân sự hùng mạnh nhất thế giới.

Cuộc kháng chiến chống đế quốc Mĩ (1954-1975) một lần nữa đã khẳng định tinh thần đoàn kết và ý chí quyết tâm chống ngoại xâm của dân tộc ta. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, quân và dân ta ở hai miền đất nước lần lượt đập tan các chiến lược chiến tranh, mọi mưu đồ xâm lược của kẻ thù để tiến tới hoà bình, thống nhất Tổ quốc.

Trong quá trình thực hiện cách mạng xã hội chủ nghĩa, miền Bắc phải trực tiếp đương đầu với hai lần giặc Mĩ leo thang phá hoại và làm nghĩa vụ hậu phương chi viện sức người, sức của cho tiền tuyến miền Nam. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, các ngành, các giới trên toàn miền Bắc đã nỗ lực tham gia sản xuất với khẩu hiệu " Vì miền Nam ruột thịt ", " Tất cả để đánh thắng giặc Mĩ xâm lược ". Trên toàn miền Bắc, trong quá trình thực hiện nhiệm vụ đã xuất hiện nhiều nhà máy, công trường, xí nghiệp đã vượt qua nhiều khó khăn, tích cực sản xuất, góp phần không nhỏ vào thắng lợi của công cuộc xây dựng CNXH ở miền Bắc. Với khẩu hiệu "Vừa sản xuất, vừa chiến đấu", công nhân
ở các nhà máy, công trường kiên quyết không rời vị trí chiến đấu mỗi khi máy bay địch xuất hiện, giữ vững nhịp độ sản xuất phục vụ đời sống nhân dân và nhu cầu của cuộc kháng chiến.

Để thực hiện cùng một lúc hai nhiệm vụ vừa chiến đấu, vừa sản xuất đòi hỏi Đảng và nhân dân ta phải có quyết tâm cao, có tinh thần sáng tạo, vận dụng linh hoạt cả qui luật chiến tranh cách mạng và qui luật kinh tế xã hội chủ nghĩa. Hai nhiệm vụ chiến đấu và sản xuất ở miền Bắc có quan hệ khăng khít với nhau, đồng thời quan hệ với cuộc chiến đấu ở miền Nam. Sản xuất nhằm phục vụ cho cuộc chiến đấu tại chỗ ở miền Bắc vừa cho cả cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc ở miền Nam. Mặt khác, chiến đấu còn nhằm bảo vệ sản xuất, bảo vệ công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc và phối hợp với cuộc chiến đấu ở miền Nam.

Từ trong phong trào yêu nước, quân và dân ta ở miền Bắc đã tỏ rõ sức mạnh của một dân tộc có truyền thống yêu nước, tinh thần lao động cần cù, chiến đấu dũng cảm, nêu cao tấm gương sáng về chủ nghĩa anh hùng cách mạng, giành nhiều thắng lợi trong lao động sản xuất và xây dựng đất nước. Thành công của sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc đã góp phần to lớn chi viện sức người, sức của cho tiền tuyến miền Nam, động viên tinh thần cho quân và dân miền Nam chiến đấu trên trận tuyến chống quân thù.

Mỏ than Vàng Danh được thành lập theo Quyết định số 262/BCNNg- KB2, ngày 6-6-1964, trong bối cảnh cả miền Bắc đang ra sức thực hiện thắng lợi kế hoạch 5 năm lần thứ nhất (1961-1965). Trong hoàn cảnh đó, Mỏ than Vàng Danh vừa củng cố bộ máy tổ chức và cải tiến kĩ thuật, đẩy nhanh tốc độ sản xuất phục vụ công cuộc xây dựng CNXH ở miền Bắc, vừa hai lần đương đầu với chiến tranh phá hoại của đế quốc Mĩ và không ngừng chi viện cho chiến trường miền Nam. Những kết quả đạt được của Mỏ than Vàng Danh

trên cả mặt trận sản xuất và chiến đấu đã cho thấy sự quan tâm, chỉ đạo kịp thời của Đảng và ngành Than đối với Mỏ, tinh thần vượt khó vươn lên, dám nghĩ, dám làm của các thế hệ thợ mỏ than Vàng Danh, biết phát huy cao độ khẩu hiệu Kỉ luật - Đồng tâm để góp phần vào thắng lợi của sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, đấu tranh giải phóng miền Nam, thống nhất Tổ quốc.

Từ lí do trên đây, chúng tôi chọn "Mỏ than Vàng Danh trong thời kì kháng chiến chống Mĩ cứu nước (những năm 1965-1975)" làm Luận văn Thạc sĩ khoa học Lịch sử.

2. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ

Tìm hiểu về hoạt động sản xuất và chiến đấu của công nhân nói chung, công nhân ngành than nói riêng là đề tài thu hút được sự quan tâm của giới nghiên cứu lịch sử ở cả Trung ương và địa phương.

Trong những thập niên gần đây, đã có nhiều công trình nghiên cứu, nhiều cuốn sách, bài viết, hồi kí của các học giả được công bố về hoạt động của các mỏ than trong thời kì kháng chiến chống Mĩ cứu nước, trong đó có Mỏ than Vàng Danh.

Đề tài lịch sử nghiên cứu về 21 năm tiến hành cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước (1954-1975) đã thu hút được sự quan tâm của giới nghiên cứu lịch sử. Đến nay, nhiều công trình nghiên cứu đã được xuất bản có giá trị khoa học và thực tiễn to lớn.

Trong những thập niên 90 của thế kỉ trước, Trung ương đã thành lập Ban chỉ đạo tổng kết cuộc chiến tranh, xuất bản cuốn "Tổng kết cuộc kháng chiến chống Mĩ - Thắng lợi và bài học", 1996; Viện Lịch sử Quân sự Việt Nam biên soạn "Lịch sử cuộc kháng chiến chống Mĩ, cứu nước", Tập 1 - Tập 2, (Nxb Sự


thật, 1991); và "Hậu phương chiến tranh nhân dân Việt Nam", (Nxb Quân đội

nhân dân, 1997)

Đề tài về cuộc kháng chiến chống Mĩ nhận được sự quan tâm đặc biệt của các nhà nghiên cứu. Văn Tiến Dũng biên soạn "Cuộc kháng chiến chống Mĩ - Bước ngoặt lớn", (Nxb Sự thật, 1989) và "Cuộc kháng chiến chống Mĩ - Toàn thắng", (Nxb Sự thật, 1991). Những công trình nghiên cứu trên đã cho thấy sự chỉ đạo kịp thời, đúng đắn về đường lối cách mạng của Đảng ta, đồng thời ghi lại những dấu mốc lịch sử quan trọng có tính bước ngoặt của cuộc kháng chiến. Nhà nghiên cứu Hồ Khang biên soạn "Tết Mậu Thân - Bước ngoặt của cuộc kháng chiến chống Mĩ, cứu nước", (2005); Phan Ngọc Liên biên soạn "Hậu phương lớn - Tiền tuyến lớn trong cuộc kháng chiến chống Mĩ, cứu nước" (1954-1975),(2005) Những tác phẩm của các nhà nghiên cứu nêu trên, tuy không đề cập đến hoạt động của Mỏ than Vàng Danh nhưng là nguồn tài liệu quan trọng để chúng tôi tham khảo khi tìm hiểu, nghiên cứu về quá trình chiến đấu của lực lượng tự vệ Mỏ than Vàng Danh chống chiến tranh phá hoại của đế quốc Mĩ, bảo vệ Mỏ và giữ vững nhịp độ sản xuất.

Ở địa phương, công tác chỉ đạo biên soạn lịch sử Đảng bộ tỉnh và các địa phương, lịch sử các ngành, nghề, các nhà máy, xí nghiệp . rất được coi trọng. Ban Tuyên giáo Tỉnh uỷ Quảng Ninh biên soạn "Lịch sử phong trào công nhân khu mỏ than Quảng Ninh", tập III (1820-1975), (1996); "Quảng Ninh đất và người", (Nxb Lao động - Xã hội, 2005)

Ngoài các tác phẩm nghiên cứu về lịch sử dân tộc và lịch sử địa phương, hướng tìm hiểu về lịch sử phong trào công nhân cũng được nhiều nhà nghiên cứu quan tâm. Đến nay, đã có rất nhiều tác phẩm nghiên cứu về đề tài này; Hoàng Quốc Việt biên soạn "Giai cấp công nhân và nhân dân lao động Việt Nam trên con đường cách mạng dân tộc dân chủ và chủ nghĩa xã hội", (Nxb


Sự thật, 1959); Hữu Tuấn biên soạn "Công nhân đô thị trên tuyến đầu Tổ quốc" (Nxb Lao động xã hội,1965); Văn Tạo và Đinh Thu Cúc đồng biên soạn "Giai cấp công nhân miền Bắc Việt Nam" (1955-1960) và "Giai cấp công nhân miền Bắc trong thời kì khôi phục, cải tạo và phát triển kinh tế, phát triển văn hoá" (1955-1960), (Nxb Uỷ ban Khoa học Xã hội, 1974); Lê Duẩn với tác phẩm "Vai trò của giai cấp công nhân Việt Nam và nhiệm vụ của công đoàn trong cách mạng xã hội chủ nghĩa", (Nxb Sự thật, 1975); Hoàng Quốc Việt biên soạn "Vai trò, xứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân", (Nxb Lao động, 1976); Cao Văn Biền biên soạn "Giai cấp công nhân Việt Nam thời kì 1936-1939", Uỷ ban KHXH Việt Nam, 1979); Ngô Văn Hoà, Dương Kinh Quốc biên soạn "Giai cấp công nhân Việt Nam những năm trước khi thành lập Đảng", (Nxb KHXH,1978); Thi Sảnh biên soạn " Lịch sử phong trào công nhân Mỏ Quảng Ninh", tập 2, (1983); Phạm Quang Toàn và Nguyễn Hữu Hợp (chủ biên), "Giai cấp công nhân Việt Nam thời kì 1945-
1954", (Nxb Khoa học Xã hội, 1987); Trần Văn Giàu biên soạn "Giai cấp công nhân Việt Nam", (2003).

Từ năm 2002 trở lại đây, thực hiện Chỉ thị số 15-CT/TW ngày 28-8-2002 của Ban Bí thư Trung ương Đảng, công văn số 218 - CV/TG ngày 27-3-2006 của Ban Tuyên giáo Tỉnh uỷ Quảng Ninh về "Đẩy mạnh công tác nghiên cứu, biên soạn lịch sử Đảng bộ", công văn số 367-CV/TU ngày 26-3-2008 của Ban Thường vụ Tỉnh uỷ Quảng Ninh về "Đẩy mạnh, nâng cao chất lượng nghiên cứu, biên soạn lịch sử Đảng bộ và lịch sử truyền thống", các đơn vị cấp huyện và cơ sở trong tỉnh đã tiến hành sưu tầm biên soạn lịch sử Đảng và lịch sử truyền thống. Đến nay, đã có 14/14 huyện, thị xã, thành phố biên soạn và phát hành rộng rãi lịch sử đảng bộ cấp huyện; lịch sử kháng chiến chống Pháp, chống Mĩ, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Ban Chấp hành Đảng bộ Thị xã Uông Bí biên soạn "Lịch sử Đảng bộ Thị xã Uông Bí", tập 1, (2006);


nhiều xã trên địa bàn các huyện, thị xã, thành phố biên soạn được lịch sử đảng bộ xã. Đối với các mỏ than trên địa bàn tỉnh cũng rất coi trọng công tác biên soạn lịch sử ngành, lịch sử truyền thống của đơn vị. Đến nay, các công ti than Vàng Danh, Núi Béo, Cao Sơn, Đèo Nai, Cọc Sáu, Hòn Gai, Hà Tu, Hà Lầm, Mạo Khê lần lượt biên soạn lịch sử ngành. Riêng đối với Mỏ than Vàng Danh, năm 2004, nhân dịp kỉ niệm 40 năm ngày thành lập đã biên soạn "Truyền thống công nhân mỏ - Công ty than Vàng Danh", (1964-2004), (Nxb Chính trị Quốc gia, 2004). Tiếp đó, vào năm 2009, Công ti than Vàng Danh tiếp tục biên soạn " 45 năm truyền thống công nhân mỏ Công ti Cổ phần than Vàng Danh - TKV (1964-2009)", (Nxb Chính trị Quốc gia, 2009) trên cơ sở kế thừa nguyên bản từ cuốn sách trước (2004), được sưu tầm và biên soạn tiếp giai đoạn 2004-2009. Hai cuốn sách cho đến nay viết về Mỏ than Vàng Danh được các nhà nghiên cứu biên soạn theo phương pháp lịch sử truyền thống. Việc Công ti than Vàng Danh xuất bản hai cuốn sách là cơ sở quan trọng để chúng tôi tham khảo khi nghiên cứu, bổ sung thêm tư liệu để thực hiện đề tài này.

Tuy vậy, cho đến nay vẫn chưa có công trình khoa học nào đi sâu nghiên cứu một cách hệ thống Mỏ than Vàng Danh trong những năm 1965- 1975. Chúng tôi đánh giá rất cao những công trình kể trên và coi đó là những nguồn tài liệu quý giúp chúng tôi hoàn thành Luận văn này.

3. ĐỐI TưỢNG, PHẠM VI NGHIÊN CỨU VÀ NHIỆM VỤ CỦA ĐỀ TÀI

3.1 Đối tượng nghiên cứu

Hoạt động sản xuất và chiến đấu của Mỏ than Vàng Danh trong thời kì kháng chiến chống Mĩ cứu nước (những năm 1965-1975).

3.2 Phạm vi nghiên cứu

- Không gian: Mỏ than Vàng Danh xét theo giới hạn địa lí thời kì

1965-1975.


- Thời gian: Từ năm 1965 đến năm 1975. Tuy nhiên, để làm rõ yêu cầu của đề tài, Luận văn đề cập đến tình hình Mỏ than Vàng Danh thời gian trước năm 1965.

3.3 Nhiệm vụ của đề tài

- Khái quát tình hình Mỏ than Vàng Danh từ cuối thế kỉ XIX đến trước khi thành lập Mỏ. Đời sống khốn cùng của công nhân dưới bàn tay cai trị tàn bạo của thực dân Pháp.

- Qúa trình thành lập Mỏ cùng với nhiệm vụ sản xuất và trực tiếp hai lần đương đầu với chiến tranh phá hoại của đế quốc Mĩ.

- Sự đóng góp của Mỏ than Vàng Danh trong sự nghiệp kháng chiến

chống Mĩ cứu nước nói chung và cách mạng giải phóng miền Nam nói riêng.

4. NGUỒN TÀI LIỆU VÀ PHưƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

4.1 Nguồn tài liệu

Trong quá trình thực hiện đề tài, chúng tôi đã sử dụng các văn kiện Đảng, các bài nói, bài viết của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong các lần về thăm và nói chuyện với công nhân vùng Mỏ; các công trình nghiên cứu của các nhà khoa học đã được công bố, các bài viết đăng trên tạp chí, các hồi kí, bút kí cùng các nhân chứng lịch sử đã trực tiếp lãnh đạo hoặc tham gia vào quá trình sản xuất, chiến đấu của Mỏ than Vàng Danh trong những năm từ
1965 đến 1975.

4.2 Phương pháp nghiên cứu

Thực hiện đề tài này, chúng tôi sử dụng phương pháp lịch sử kết hợp với phương pháp lôgic là chủ yếu. Các phương pháp phân tích, so sánh, đối chiếu, tổng hợp cũng được sử dụng để làm sáng tỏ nội dung của đề tài. Ngoài ra, chúng tôi còn sử dụng phương pháp điều tra, khảo sát, phỏng vấn nhân chứng.

5. ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN VĂN

- Luận văn trình bầy một cách cơ bản và hệ thống quá trình thành lập cũng như từng bước vượt qua những khó khăn ban đầu để ổn định sản xuất của Mỏ than Vàng Danh.

- Luận văn làm rõ vị trí, tầm quan trọng của mặt trận sản xuất than cho đất nước, đặc biệt trong hoàn cảnh miền Bắc vừa có hoà bình, vừa có chiến tranh.

- Luận văn có thể dùng làm tài liệu để nghiên cứu, giảng dạy và học tập

lịch sử địa phương ở các trường chuyên nghiệp và phổ thông.

- Luận văn góp phần vào việc giáo dục truyền thống và niềm tự hào quê hương, đất nước cho thế hệ trẻ, trước hết là các thế hệ công nhân Mỏ.

6. KẾT CẤU LUẬN VĂN

Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Phụ lục và Tài liệu tham khảo, Luận văn kết cấu thành 3 chương nội dung:

Chương 1: Mỏ than Vàng Danh trước năm 1965.

Chương 2: Mỏ than Vàng Danh trong thời kì 1965-1968.

Chương 3: Mỏ than Vàng Danh trong thời kì 1968-1975.




MỤC LỤC

Mở đầu . 1

1. Lí do chọn đề tài 1

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề . 3

3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu và nhiệm vụ của đề tài 6

4. Nguồn tài liệu và phương pháp nghiên cứu 7

5. Đóng góp của luận văn 8

6. Kết cấu luận văn 8

Chương 1: Mỏ than Vàng Danh trước năm 1965 . 9

1.1. Khái quát về Mỏ than Vàng Danh trong thời kì Pháp thuộc và trong

cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1894-1954) . 9

1.1.1. Mỏ than Vàng Danh trong thời thuộc Pháp (1894-1945) . 9

1.1.1.1. Tình hình khai thác của thực dân Pháp và các cuộc đấu tranh của

công nhân Mỏ than Vàng Danh . 9

1.1.2. Mỏ than Vàng Danh trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp

(1945-1954) . 25

1.2. Mỏ than Vàng Danh trong 10 năm đầu sau khi hoà bình lập lại (1955-1965) 28

1.2.1. Khôi phục, ổn định tổ chức và sản xuất sau chiến tranh (1955-1960) . 28

1.2.2. Mỏ than Vàng Danh trong thời kì thực hiện kế hoạch 5 năm lần thứ nhất

(1961-1965). 32

Chương 2: Mỏ than Vàng Danh trong thời kì 1965-1968 42

2.1. Đế quốc Mĩ leo thang mở rộng chiến tranh và nhiệm vụ cách mạng

miền Bắc . 42

2.2. Mỏ than Vàng Danh vừa sản xuất vừa chiến đấu chống chiến tranh phá hoại lần thứ nhất của đế quốc Mĩ và góp phần chi viện chiến trường miền
Nam (1965-1968) 46

2.2.1. Củng cố bộ máy tổ chức, giữ vững sản xuất . 46


2.2.2. Tổ chức chiến đấu chống chiến tranh phá hoại lần thứ nhất của đế

quốc Mĩ, góp phần chi viện chiến trường miền Nam (8/1965 - 1/1968) . 63

Chương 3: Mỏ than Vàng Danh trong thời kì 1968 - 1975 69

3.1. Khôi phục và phát triển sản xuất, trực tiếp chống chiến tranh phá hoại

lần thứ hai của đế quốc Mĩ (1968 - 1972) 69

3.1.1. Khôi phục và phát triển sản xuất . 69

3.1.2. Cán bộ, công nhân Mỏ than Vàng Danh trực tiếp chiến đấu chống

chiến tranh phá hoại lần thứ hai của đế quốc Mĩ (5-9/1972) . 84

3.2. Khôi phục và phát triển sản xuất, góp phần chi viện chiến trường miền

Nam (1973 - 1975). . 89

Kết luận . 94

Tài liệu tham khảo . 99

Phụ lục . 103