Tài liệu Luật hình sự Việt Nam – sự phát triển trong hai mươi năm đổi mới và các định hướng hoàn thiện

Năm 1985, BLHS Việt Nam đầu tiên và cũng là Bộ luật đầu tiên của chúng tađược ban hành. Khi BLHS này có hiệu lực thi hành thì cũng là lúc sự nghiệp đổi mới bắt đầu. Sự thay đổi các mặt của đời sống xã hội, trong đó đổi mới về kinh tế giữ vai trò quan trọng không chỉ là cơ sở mà còn là đòi hỏi cấp bách đối với sự thay đổi của pháp luật nói chung cũng như của luật hình sự nói riêng. BLHS năm 1985 với ý nghĩa là nguồn duy nhất trong đó quy định tội phạm và hình phạt được xây dựng trên cơ sở kinh tế xã hội của nền kinh tế bao cấp và trên cơ sở thực tiễn của tình hình tội phạm của thời kì đó. Do vậy, có thể nói ngay khi ra đời BLHS đã ở trong tình trạng không phù hợp với chủ trương đổi mới cũng như những đòi hỏi của đổi mới. Để đáp ứng và phục vụ công cuộc đổi mới luật hình sự buộc phải có những thay đổi mang tính phát triển. Sự phát triển này được thể hiện trước hết và chủ yếu trong những sửa đổi, bổ sung của BLHS. Chúng ta có thể chia quá trình phát triển này thành hai giai đoạn: Giai đoạn từ 1986 đến trước khi có BLHS năm 1999 và giai đoạn từ khi có BLHS năm 1999 đến nay. Trong đó, mỗi giai đoạn phát triển có đặc trưng riêng.
Trong giai đoạn đầu, sự thay đổi của BLHS





của BLHS năm 1985. Ở giai đoạn thứ hai, sự ra đời BLHS năm 1999 đánh dấu sự thay đổi tương đối toàn diện của luật hình sự Việt Nam. Tuy nhiên, sự thay đổi này vẫn chưa đáp ứng được đầy đủ sự đòi hỏi của công cuộc đổi mới. Việc phải tiếp tục hoàn thiện BLHS hiện hành vẫn đang là yêu cầu cấp thiết được đặt ra cho cơ quan lập pháp.
1. Sự phát triển của luật hình sự trong giai đoạn trước BLHS năm 1999
Trong khoảng 15 năm tồn tại, BLHS
năm 1985 đã được sửa đổi, bổ sung 4 lần vào các năm 1989, 1991, 1992 và 1997. Qua bốn lần sửa đổi, bổ sung có trên 100 lượt điều luật được sửa đổi hoặc bổ sung. Với những sửa đổi, bổ sung này luật hình sự đã có sự phát triển đáp ứng được phần nào đòi hỏi của cuộc đấu tranh phòng chống tội phạm trong điều kiện đổi mới. Chúng ta có thể nhóm những sự thay đổi phát triển của luật hình sự trong giai đoạn này theo các nhóm sau:
- Hoàn thiện một số quy định phần chung về hình phạt để các quy định này phù hợp hơn với tình hình tội phạm cũng như tình hình áp dụng luật hình sự. Trong đó có các quy định chung về hình phạt tiền, về
nguyên tắc tổng hợp hình phạt, về điều kiện

chỉ có tính cục bộ nhằm mục đích khắc phục

tạm thời những hạn chế, những bất hợp lí

cho hưởng án treo v.v (1)
- Hoàn thiện quy định về tội phạm và hình phạt ở một số tội danh theo hướng định lượng hoá dấu hiệu định tội, phân hoá trách nhiệm hình sự qua việc tách tội danh hoặc cụ thể hoá hơn các tình tiết định khung hình phạt tăng nặng Những thay đổi này tập trung chủ yếu ở chương các tội xâm phạm sở hữu, chương các tội phạm về kinh tế và chương các tội phạm về chức vụ là các chương tội phạm chịu ảnh hưởng nhiều bởi mặt trái của nền kinh tế thị trường. Trong điều kiện của nền kinh tế thị trường, tình hình tội phạm của một số tội thuộc ba nhóm tội này có nhiều thay đổi về mức độ nghiêm trọng. Do vậy, việc thay đổi chính sách xử lí theo hướng tăng nặng là điều cần thiết để đáp ứng yêu cầu đấu tranh phòng chống tội phạm. Theo đó mức cao nhất của các khung hình phạt ở một số tội thuộc các chương này đã được tăng lên và hình phạt tử hình đã
được quy định thêm ở một số tội.(2)
- Bổ sung chương các tội phạm về ma tuý vào BLHS đáp ứng đòi hỏi của tình hình tội phạm diễn ra trong thực tế. Khi BLHS năm 1985 được ban hành, chỉ có điều luật duy nhất quy định trực tiếp về ma tuý. Đó là Điều 203 quy định tội tổ chức sử dụng chất ma tuý. Ngoài ra, BLHS cũng chỉ có một điều luật khác quy định chung về hàng cấm và trong đó ma tuý được coi là một loại hàng cấm. Đó là Điều 166 quy định tội buôn bán hàng cấm thuộc chương các tội phạm về kinh tế. Trong lần sửa đổi, bổ sung năm 1998, Điều 96A quy định tội sản xuất, tàng trữ, mua bán, vận chuyển trái phép các chất ma tuý đã được bổ



sung vào Chương các tội xâm phạm an ninh quốc gia. Tiếp đó, trong lần sửa đổi, bổ sung năm 1997, BLHS có thêm một chương mới - Chương các tội phạm về ma tuý với 14 điều luật, quy định 13 tội danh khác nhau liên quan đến ma tuý thay thế cho hai điều luật hiện có - Điều 96A và Điều 203.
Ba sự thay đổi có tính phát triển trên đây của luật hình sự Việt Nam trong giai đoạn từ 1986 đến 1999 một mặt thể sự hoàn thiện pháp luật hiện hành theo các chuẩn mực của khoa học luật hình sự, mặt khác cũng thể hiện sự vận động phù hợp với tình hình phát triển của xã hội cũng như diễn biến thực tế của tình hình tội phạm. Sự thay đổi có tính phát triển này tuy chưa có tính đồng bộ nhưng là hướng phát triển đúng và tiếp tục được duy trì trong giai đoạn tiếp theo.
2. Sự phát triển của luật hình sự qua việc ban hành BLHS năm 1999