Luận Văn Luận Án TS kinh tế: Xác định và kiểm soát các nhân tố ảnh hưởng chất lượng thông tin kế toán trong m

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
Chuyên ngành: Kế toán
Năm 2012



PHẦN MỞ ĐẦU 1

CHƯƠNG 1. CHẤT LƯỢNG THÔNG TIN KẾ TOÁN TRONG MÔI TRƯỜNG ERP 13
1.1 HỆ THỐNG HOẠCH ĐỊNH NGUỒN LỰC DOANH NGHIỆP ERP 13
1.1.1. Qúa trình hình thành, phát triển và định nghĩa hệ thống ERP .13
1.1.2. Đặc điểm cơ bản của hệ thống ERP .15
1.1.3. Lợi ích ERP 20
1.1.4. Hạn chế của ERP 23
1.1.5. Phân loại phần mềm ERP 24
1.2. CHẤT LƯỢNG THÔNG TIN KẾ TOÁN TRONG MÔI TRƯỜNG ERP .26
1.2.1. Chất lượng thông tin 26
1.2.2. Chất lượng thông tin kế toán 32
1.2.2.1. Quan điểm hội đồng chuẩn mực kế toán tài chính Hoa kỳ FASB .34
1.2.2.2. Quan điểm hội đồngchuẩn mực kế toán quốc tế IASB 35
1.2.2.3. Quan điểm hội tụ IASB- FASB 37
1.2.2.4. Quan điểm chuẩn mực kế toán Việt Nam 38
1.2.2.5. Theo tiêu chuẩn của COBIT .39
1.2.3. Lựa chọn của luận án về tiêu chuẩn chất lượng thông tin thông tin kế toán
trong môi trường ERP .40
1.3. ẢNH HƯỞNG CỦA ERP TỚI CHẤT LƯỢNG THÔNG TIN KẾ TOÁN .43
1.3.1. Ảnh hưởng của ERP tới hệ thống thông tin kế toán 43
1.3.2. Ảnh hưởng của ERP tới chất lượng thông tin kế toán 47
CHƯƠNG 2. XÁC ĐỊNH CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG CHẤT LƯỢNG THÔNG TIN KẾ TOÁN TRONG MÔI TRƯỜNG ERP TẠI CÁC DOANH NGHIỆP VIỆT NAM .51

2.1. CÁC QUAN ĐIỂM NGHIÊN CỨU CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG CHẤT
LƯỢNG THÔNG TIN KẾ TOÁN .51
2.1.1. Quan điểm sản phẩm cần phù hợp với người sử dụng .51
2.1.2. Quan điểm thông tin là một sản phẩm và bị ảnh hưởng bởi qui trình tạo sản phẩm .52
2.1.3. Quan điểm TQM và mô hình PSP/IP 52
2.1.4. Mô hình hệ thống hoạt động – quan điểm kết hợp kỹ thuật và xã hội .54
2.1.5. Nhận xét các quan điểm ảnh hưởng nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng chất
lượng thông tin kế toán .57
2.2. ỨNG DỤNG MÔ HÌNH HỆ THỐNG HOẠT ĐỘNG ĐỂ XÂY DỰNG MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU 60
2.2.1. Lý do chọn mô hình hệ thống hoạt động để xây dựng mô hình nghiên cứu
. 60
2.2.2. Hệ thống ERP dưới góc nhìn của hệ thống hoạt động 64
2.2.3. Ứng dụng mô hình hệ thống hoạt động trong phân tích nhân tố ảnh hưởng chất lượng thông tin kế toán trong môi trường ERP 68
2.3. ĐẶC ĐIỂM ỨNG DỤNG ERP TẠI VIỆT NAM 91
2.3.1. Đặc điểm phần mềm ERP tại Việt Nam .91
2.3.2. Đặc điểm qui mô các doanh nghiệp ứng dụng ERP 93
2.3.3. Đặc điểm nhà tư vấn và triển khai ERP tại Việt Nam .94
2.3.4. Đặc điểm quản lý của các doanh nghiệp Việt Nam 96
2.3.5. Đặc điểm xử lý thông tin và hoạt động kế toán tại Việt Nam .98
2.3.6. Đặc điểm con người và văn hóa doanh nghiệp Việt Nam .99
2.3.7. Đặc điểm quản lý nhà nước và giám sát 100
2.3.8. Kết luận chung đặc điểm ứng dụng ERP tại ViệtNam ảnh hưởng tới nhân tố ảnh hưởng chất lượng thông tin kế toán .101
2.4. NHẬN DIỆN CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG CHẤT LƯỢNG THÔNG TIN KẾ TOÁN TRONG MÔI TRƯỜNG ERP TẠI CÁC DOANH NGHIỆP VIỆT NAM 102
2.5. KHẢO SÁT, PHÂN TÍCH VÀ KẾT LUẬN CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG CHẤT LƯỢNG THÔNG TIN KẾ TOÁN TRONG MÔI TRƯỜNG ỨNG DỤNG ERP TẠI CÁC DOANH NGHIỆP VIỆT NAM .105
2.5.1. Thiết kế câu hỏi khảo sát .105
2.5.2. Câu hỏi và giả thiết nghiên cứu .107
2.5.3. Phân tích kết quả khảo sát .108
2.5.3.1. Phân tích độ tin cậy thang đo và dữ liệu khảo sát 108
2.5.3.2. Phân tích sự khác biệt quan niệm giữa các đối tượng khảo sát về nhân tố ảnh hưởng chất lượng thông tin kế toán trong môi trường ERP tại các doanh nghiệp Việt Nam 112
2.5.3.3. Đánh giá tổng quát trung bình các thành phần nhân tố 117
2.5.3.4. Phân tích khám phá nhân tố mới 121
2.5.4. Kết luận và bài học từ kết quả nghiên cứu 131

CHƯƠNG 3. KIỂM SOÁT CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG CHẤT LƯỢNG THÔNG TIN KẾ TOÁN TRONG MÔI TRƯỜNG ERP TẠI DOANH NGHIỆP VIỆT NAM .136
3.1. KIỂM SOÁT NỘI BỘ VÀ MÔ HÌNH KIỂM SOÁT .136
3.2. QUẢN LÝ CÔNG NGHỆ THÔNG TIN VÀ COBIT .140
3.2.1. Quản lý công nghệ thông tin 140
3.2.2. Khuôn mẫu CobiT 143
3.2.3. Qui trình ứng dụng CobiT vào quản lý hệ thống thông tin .151
3.3. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG KIỂM SOÁT HOẠT ĐỘNG TRIỂN KHAI VÀ SỬ DỤNG ERP TẠI CÁC DOANH NGHIỆP VIỆT NAM .155
3.4. XÂY DỰNG KIỂM SOÁT CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG CHẤT LƯỢNG THÔNG TIN KẾ TOÁN TRONG MÔI TRƯỜNG ERP TẠI CÁC DOANH NGHIỆP VIỆT NAM 165
3.4.1. Quan điểm chung về xây dựng giải pháp kiểm soát nhân tố 165
3.4.2. Kiểm soát nhân tố “Năng lực Ban quản lý và kiến thức nhà tư vấn triển khai ERP .167
3.4.3. Kiểm soát nhân tố “Kinh nghiệm, phương pháp của nhà tư vấn triển khai và chất lượng dữ liệu” 170
3.4.4. Kiểm soát nhân tố “Chất lượng phần mềm ERP” .181
3.4.5. Kiểm soát nhân tố “Thử nghiệm hệ thống và huấn luyện nhân viên” 182
3.4.6. Kiểm soát nhân tố “Đảm bảo hệ thống ERP tin cậy” .190
3.4.7. Kiểm soát nhân tố “Chính sách nhân sự và quản lý thông tin cá nhân”.193
3.5. CÁC VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẢM BẢO DUY TRÌ HỆ THỐNG KIỂM SOÁT
.194
3.5.1. Điều kiện xây dựng và duy trì hệ thống kiểm soát 195
3.5.2. Vấn đề đào tạo giáo dục 197
KẾT LUẬN 200
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ
TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC

DANH MỤC BẢNG BIỂU
Bảng 1.1. Đặc tính chất lượng thông tin theo tổng hợp của Knight và Burn
Bảng 1.2. Mô hình PSP/IP của Kahn and Strong, 1998
Bảng 1.3. Ảnh hưởng ERP tới hệ thống thông tin kế toán và chất lượng thông tin kế
toán
Bảng 2.1. Nhận xét các quan điểm về quan hệ chất lượng thông tin và hệ thống thông tin ảnh hưởng nghiên cứu “các nhân tố ảnh hưởng chất lượng thông tin kế toán trong môi trường ERP”
Bảng 2.2. Các thành phần hệ thống ERP theo góc nhìn Hệ thống hoạt động Bảng 2.3. Kết quả kiểm định khác biệt quan điểm giữa các đối tượng khảo sát Bảng 2.4. Mô tả thống kê các thành phần nhân tố
Bảng 2.5. Xếp hạng nhân tố mới khám phá
Bảng 3.1. Trách nhiệm thực hiện kiểm soát nhân tố Năng lực Ban quản lý và kiến thức nhà tư vấn
Bảng 3.2. Trách nhiệm thực hiện kiểm soát nhân tố Kinh nghiệm và phương pháp của
nhà tư vấn
Bảng 3.3. Trách nhiệm thực hiện kiểm soát chất lượng dữ liệu
Bảng 3.4. Trách nhiệm thực hiện kiểm soát chất lượng phần mềm ERP Bảng 3.5. Trách nhiệm thực hiện kiểm soát Thử nghiệm hệ thống
Bảng 3.6. Trách nhiệm thực hiện kiểm soát Huấn luyện, đào tạo nhân viên

Bảng 3.7. Trách nhiệm thực hiện kiểm soát Đảm bảo hệ thống ERP tin cậy
Bảng 3.8. Trách nhiệm thực hiện kiểm soát nhân tố Chính sách và quản lý nhân sự

DANH MỤC HÌNH VẼ

Hình 2.1. Mô hình hệ thống hoạt động (Alter 2002)
Hình 2.2. Qui trình phân loại rủi ro của Alter (Alter, 2002)
Hình 3.1. Kiểm soát và quản lý CNTT (Trích từ IT Control Objectives for Sarbanes – Oxley)
Hình 3.2. Các chiều của CobiT (Trích từ IT Control Objectives for Sarbanes – Oxley)
Hình 3.3. Mô hình thác đổ xác định mục tiêu quản lý hệ thống thông tin ((Trích từ
CobiT 4.1)
Hình 3.4. Mô hình “trưởng thành” của hệ thống thông tin. (Trích từ CobiT 4.1) Hình 3.5. Quan hệ giữa các thành phần CobiT (Trích từ CobiT 4.1)


PHẦN MỞ ĐẦU


TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI

Thông tin kế toán, mô tả vấn đề tài chính doanh nghiệp, là kết quả của hệ thống thông tin kế toán. Nó được cung cấp cho nhà quản lý các cấp trong doanh nghiệp, hội đồng quản trị và người sử dụng bên ngoài doanh nghiệp để họ ra quyết định phù hợp. Chất lượng thông tin kế toán là vấn đề cực kỳ quan trọng vì nó ảnh hưởng trực tiếp tới chất lượng và hiệu quả quyết định của người sử dụng thông tin.

Trong những năm gần đây, có rất nhiều gian lận trong báo cáo tài chính được công bố ví dụ Enron, WorldCom, Tyco, Xerox v.v. Sự gian lận này đã dẫn tới thiệt hại tài chính rất lớn đối với các nhà đầu tư, và đặc biệt nó có thể dẫn tới sự phá sản của công ty. Vì vậy vấn đề chất lượng thông tin kế toán được quan tâm hàng đầu trong hoạt động quản trị, chẳng hạn như ở Mỹ đã ban hành đạo luật Sarbanes Oxley để đảm chất lượng thông tin tài chính, hoặc các tổ chức nghề nghiệp có hàng loạt các nghiên cứu và báo cáo về các khuôn mẫu, chuẩn mực để đảm bảo chất lượng thông tin kế toán.

Hệ thống hoạch định các nguồn lực doanh nghiệp ERP (enterprise resource planing–ERP) là thuật ngữ được Gartner Group of Stamford, CT, USA sử dụng từ những năm đầu của thập niên 70 của thế kỷ trước (1970s) nhằm mô tả hệ thống phần mềm doanh nghiệp được hình thành và phát triển từ những hệ thống quản lý và kiểm soát kinh doanh giúp doanh nghiệp hoạch định và quản lý các nguồn lực bên trong và bên ngoài doanh nghiệp. Mức độ hiệu quả trong hoạt động của hệ thống ERP là dựa chủ yếu vào các thông tin thu thập, xử lý về các nguồn lực, trong đó có nguồn lực tài chính. Ngược lại, quá trình thực hiện hoạt động ERP cũng chính là quá trình xử lý thông tin, tiền đề tạo thông tin tài chính, kế toán. Vì vậy chất lượng thông tin kế toán là một trong những nhân tố tác động tới chất lượng hoạt động của hệ thống ERP, và đồng thời là thước đo đánh giá hiệu quả hoạt động của hệ thống ERP.
Ứng dụng EPR là tất yếu vì những lợi ích không thể chối cãi được. Theo thống kê, tới thời điểm 02-2010 có 102 doanh nghiệp Việt Nam đã thực hiện thành công ERP (1TUhttp://eac.vnU1T) và danh sách này càng ngày càng dài đã chứng tỏ xu thế ứng dụng ERP ngày càng nhiều tại Việt Nam là không thể quay ngược. Hơn ai hết, các doanh nghiệp, nhất là các tập đoàn, công ty lớn phải chịu sức ép cạnh tranh từ gia nhập WTO và niêm yết trên thị trường chứng khoán cũng như các doanh nghiệp vừa và nhỏ (cũng bị áp lực tồn tại trong thế giới kinh doanh đầy cạnh tranh) đều hiểu rõ sự cần thiết phải ứng dụng ERP do nó giúp doanh nghiệp nâng cao hiệu quả hoạt động, tăng sức cạnh tranh trên thị trường.

Vì tầm quan trọng như vậy nên có nhiều nghiên cứu liên quan tới vấn đề chất lượng thông tin kế toán, nhất là trong môi trường ERP.