Tài liệu Lịch sử mĩ thuật thế giới – Nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc thời kì Hi Lạp

Đề tài: Lịch sử mĩ thuật thế giới – Nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc thời kì Hi Lạp

nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc

thời ḱ Hi Lạp cổ đại


ở thời ḱ Nguyên Thuỷ, cùng với sự phát triển về nhiều mặt, con người đă có những bước sáng tạo trong nghệ thuật. Tuy mới dừng lại ở những tác phẩm đơn giản nhưng các loại h́nh nghệ thuật như tranh vẽ trên tường, vách hang, các tác phẩm điêu khắc đă có mặt trong đời sống nguyên thuỷ. Sang thời ḱ cổ đại, Mĩ thuật đă phát triển rực rỡ để lại nhiều tác phẩm vô giá và chứng tỏ sự sáng tạo của con người đă đạt tới đỉnh cao về mét số mặt, một số lĩnh vực.Trong những lĩnh vực đó, không thể không kể đến sự phát triển của nghệ thuật kiến trúc và nghệ thuật điêu khắc thời ḱ Hi Lạp. Nó đă để lại cho con người những tác phẩm đồ sộ cả về tinh thần cũng như giá trị của chúng như: Đền Pác-tê-nông, nhà hát Epidause, Nhóm tượng Lao - Cun, tượng ở Xni - dơ, tượng Người ném đĩa, tượng Vệ nữ mi-lô,
Sự phát triển về mọi mặt đó chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố như lịch sử, địa lí, con người, Quá tŕnh phát triển của nghệ thuật kiến trúc và nghệ thuật điêu khắc thời ḱ Hi Lạp cũng chịu ảnh hưởng của những yếu tố trên.

Khi chế độ chế độ công xă nguyên thuỷ tan ră cũng là lúc nhà nước xuất hiện. Xă hội loài người đă tiến lên thêm một bước. Điều kiện xă hội thay đổi, tôn giáo tín ngưỡng thay đổi, cuộc sống con người thay đổi. Loài người bước vào một thời ḱ mới, thời ḱ cổ đại. Mọi sự thay đổi tất yếu sẽ dẫn đến sự thay đổi của mĩ thuật. Cùng với sự ra đời của những nhà nước đầu tiên như Lưỡng Hà, Ai Cập, Hi Lạp, La Mă, rất nhiều phát minh, nghiên cứu về toán học, thiên văn học, văn học, sử học con người đă có nhiều phương tiện để giao tiếp. Chữ viết xuất hiện đă đánh dấu một bước phát triển lớn của con người thời ḱ cổ đại. Đó là phương tiện giúp con người trở lại lịch sử để t́m hiểu nghệ thuật nhanh hơn, rơ ràng hơn. Hơn nữa, khi xă hội phát triển nó sẽ kéo theo sự phát triển của mĩ thuật. Điều đó được chứng minh là các công tŕnh kiến trúc, điêu khắc và hội hoạ c̣n lại cho nhân loại ngày nay thấy được sự sáng tạo tuyệt vời của con người thời cổ đại, sự tuyệt vời đó không thể không kể đến sự đóng góp vô cùng to lớn của nghệ thuật điêu khắc và kiến trúc thời ḱ Hi Lạp Và những thành tựu đó được h́nh thành với nền văn minh Hi Lạp như thế nào?
Khác với nền văn minh Hi Lạp:
Có một quốc gia cổ đại đă ra đời vào khoảng năm 3100 tr. CN. Đây là một quốc gia được h́nh thành gần như sớm nhất và là một vùng đất rất Ưt mưa. Bởi vậy, ḍng sông Nin trở nên vô cùng quan trọng trong đời sống ở đây. Ḍng sông mang nước cho ruộng đồng, bùn đất để làm gạch, làm đồ gốm. Và là con đường giao thông quan trọng chạy suốt đất nước. Có lượng phù sa màu mỡ, kinh tế nông nghiệp rất phát triển. Lịch sử Ai Cập chải qua ba giai đoạn phát triển hoàng kim, văn hoá nghệ thuật có điều kiện phát triển. Nền văn minh Ai Cập được h́nh thành và phát triển ngay từ thời ḱ đầu tiên. Giai đoạn này, mọi yếu tố như chữ viết, tôn giáo, văn hoá nghệ thuật, khoa học của nền văn minh Ai Cập đă phát triển và hoàn thiện. Trong đó, nghệ thuật Ai Cập đă có những đóng góp rất lớn, đă để lại nhiều công tŕnh kiến trúc, điêu khắc đồ sộ cho nhân loại, mở đầu cho nghệ thuật thời ḱ Cổ Đại rực rỡ, cùng với đó là thời ḱ nền văn minh Hi Lạp.
Sự xuất hiện nền văn minh Hi Lạp tiền đề cho nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc phát triển:
Vào khoảng thế kỉ VIII trước công nguyên, một nhà nước chiếm hữu nô lệ ra đời và tồn tại ở phía bên kia Địa Trung Hải đến thế kỉ thứ II trước Công Nguyên. Đó là nhà nước Hi Lạp cổ đại. Vị trí địa lí của Hi Lạp không thuận lợi cho phát triển nông nghiệp, nhưng rất thuận lợi trong việc giao thông đường biển. Ai Cập rất dồi dào về tài nguyên thiên nhiên như: vàng, bạc, đồng, sắt, đă tạo điều kiện cho sự phát triển thủ công nghiệp. Hi Lạp là một trung tâm công nghiệp lớn nhất của Châu Âu về sản xuất thủ công nghiệp và ngoại thương. Đây là cơ sở lớn góp phần thúc đẩy sự phát triển củ nền văn minh Hi lạp, trong đó nghệ thuật điêu khắc và nghệ thuật kiến trúc.
Khi nói đến Hi Lạp là chúng ta đang nói đến những công tŕnh kiến trúc và những công tŕnh điêu khắc vĩ đại của cả nhân loại. Đó là: Đền Pác-tê-nông, nhà hát Epidause, Nhóm tượng Lao-Cun, tượng ở Xni-dơ, tượng Người ném đĩa, tượng Vệ nữ mi-lô, “trên một phương diện nào đó, nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc Hi Lạp được coi là tiêu chuẩn và những kiểu mẫu không thể bắt trước được”.
Nghệ thuật Hi Lạp nói chung, nghệ thuật kiến trúc nói riêng đă đạt được những thành tựu to lớn và chiếm một vị trí quan trọng trong lịch sử phát triển của văn hoá thế giới. Thành tựu của nghệ thuật tạo h́nh vừa biểu hiện sự sáng tạo tuyệt vời của người Hi Lạp vừa chứng tỏ đỉnh cao về sự mẫu mực của Hi Lạp về trí tuệ. Các chuẩn mực về tỉ lệ con người đến nay vẫn là chuẩn mực, là sự khâm phục đối với con người thười ḱ Phục Hưng họ đă t́m thấy trong nền nghệ thuật cổ đại Hi Lạp một tư tưởng nhân văn cao cả một nền nghệ thuật hiện thực, ca ngợi giá trị vẻ đẹp con người . Vai tṛ của nghệ thuật Hi Lạp đối với sự phát triển văn hoá và nghệ thuật nhân loại là rất lớn. “Không có các cơ sở đó, cơ sở do Hi Lạp và La Mă xây nên, th́ không thể có Châu Âu hiện đại”- Ăng-ghen . Sự phát triển của nghệ thuật Hi Lạp không giống với sự phát triển của Ai Cập của các nước khác. Bên cạnh đó, chế độ dân chủ đă tạo điều kiện cho các tài năng nghệ thuật phát triển. ở Hi Lạp cổ đại tên tuổi các vị vua hay người đứng đầu thành bang không được biết đƠn. Xă hội Hi Lạp cổ đại là xă hội chiếm hữu nô lệ. Nhưng bên trong xă hội Êy lại chứa dựng những tư tưởng dân chủ tiến bộ. Chế độ đó mở đường cho các nhà khoa học, các nhà nghệ thuật được phát triển tài năng, sáng tạo. Hơn thế nữa, mảnh đất Hi lạp-ngườn gốc của các thần thoại Hi Lạp. Mọi câu chuyện thần thoại ra đời đều muốn giải thích các hiện tượng tự nhiên và xă hội. Quan niệm củ thế giới thần linh cung giống thế gới con người “thần nhân đồng h́nh”. Nó đă chi phối việc xây dựng các công tŕnh kiến trúc, điêu khắc rất riêng. Ngoài ra thần thoại Hi Lạp c̣n là những câu chuyện hay, hấp dẫn tạo nguồn cảm hứng cho người nghệ sĩ tạo ra những tác phẩm nghệ thuật bất hủ, đầy tính nhân văn. Trong đó không thể không kể đến những tác phẩm điêu khắc và kiến trúc bậc nhất thế giới cổ đại.
Nghệ thuật Hi Lạp (kiến trúc và điêu khắc) được chia làm ba thời ḱ:
- Thời ḱ cổ sơ: Từ thế kỉ VII (T.CN) đến thế kỉ VI (T.CN).
- Thời ḱ cổ điển: Từ thế kỉ V (T.CN) đến thế kỉ IV (T.CN).
- Thời ḱ Hi Lạp hóa: Từ thế kỉ III (T.CN) đến thế kỉ II (T.CN).
Tương ứng với ba thời ḱ đó, trong kiến trúc có ba kiểu cột chính đó là:
· Thức Doric: Ra đời sớm nhất và được phát triển ở Penoponnese miền nam nước ư. Cột Doric đơn giản bằng những đường thẳng, những rănh sâu.Thức cột Doric, cú hậu thân là thức cột Toscan, là thức cột cổ nhất và đơn giản nhất trong hệ thống các thức cột cổ điển. Thức này được h́nh thành từ một trụ thẳng đứng ph́nh to ở đáy. Nói chung, thức cột này không có phần đế cột lẫn không có phần đầu cột. Vẻ đẹp thức cột này thường được so sánh với vẻ đẹp khỏe mạnh của người đàn ông cường tráng, do nó được sử dụng ở tầng dưới cùng của đấu trường Coliseum và có khả năng chịu lực cao nhất. Tỷ lệ đường kính cột trên chiều cao cột khoảng 1:4.
· Thức Inonic: Là sù kết hợp giữa đường cong và đường thẳng, vừa khoẻ khoắn vừa mềm mại. Phần thân cột là những rănh thẳng, phần đầu cột được trang trƯ bằng những đường cong mềm mại, duyên dáng hơn. Thức cột Ionic mang dáng dấp nữ tính, mảnh dẻ và giàu tính trang trí hơn cột Doric. Nguồn gốc cột Inonic là Ionia, thuộc địa của Hy Lạp. Cột Ionic có 24 gờ sống đứng trong khi cột Doric chỉ có 20 gờ, tỷ lệ đường kính cột trên chiều cao cột là 1:9. Ngoài ra, cột này cú thờm đế cột ở phía dưới và đầu cột có h́nh đệm nhỏ, phía trên có h́nh xoắn ốc loe ra rồi cuộn vào trong. Các dầm ngang của cột Ionic được phân vị theo chiều ngang thành ba dải. Cỏc ngụi đền có cột này làđền Artemis ở Ephesus, đền thờ Apollo Epikourios ở Bassae, đền Erecteyon ở Athena.
· Thức Coranhtieng: Thức cột Corinth ra đời sau hai cột trên, vào khoảng thế kỷ thứ 5 trước Công nguyên, có đường nét mảnh mai, giàu trang trí, đầu cột có nhiều chi tiết hoa lệ, giống như một lẵng hoa kết hợp cùng với mấy tầng là phiên thảo diệp. Thức cột này do kiến trúc sư Callimachus sáng tạo ra. Cột này có ưu điểm hơn hai cột trên là đối xứng nhiều chiều và có thể cảm nhận được trong không gian. Có thể thấy công tŕnh sử dụng loại cột này tại đền Olympeion ở Athena và đền Apollo ở Bassae.
Các loại cột trên sau này được người La Mă cổ đại kế thừa và phát triển, đồng thời sáng tạo thêm hai loại thức cột mới làToscan và Composite.




Thức kiến trúc Hi Lạp
Thức kiƠn tróc trong đó tương quan giữa các bộ phận của hệ “dầm-cột” đạt tới mức độ hoàn mĩ có nhiệu quả nghệ thuật cao.
Các nhà kiến trúc sư đă nghiên cứu t́m ṭi, phát minh ra nhứng thức cột đạt đến độ chắc chắn về cấu trúc, thẩm mĩ về h́nh thể tạo nên một kiến trúc có một không hai, và đă để lại cho nhân loại một kho báu kiến thức về kến trúc và những di sản nghệ thuật của nhân loại.









Những nghiên cứu thức cột của các kiến trúc sư
Quá tŕnh phát triển đền đài Hy Lạp cổ đại
Đền thờ Hy Lạp cổ đại có đặc điểm là nhiều cột chạy ṿng phía bên ngoài. Các loại h́nh đền đài được phân theo mức độ phức tạp của cách thiết kế những cột đó như sau:
· Loại đền cổ nhất có dạng h́nh chữ nhật, lối vào chính ở cạnh ngắn và có hai cột ở chính cạnh ngắn này, gọi là dạng cột đôi ở hiên(Distyle); ví dụ như ngôi đền thờ thần Themis ở Rhamnus.
Thần Themis ở Rhamnus.

· Loại đền cổ thứ hai có dạng như trên, nhưng cú thờm hai cột ở cạnh ngắn phía sau nữa, gọi là dạng cột đôi ở hiên cả hai đầu ; ví dụ đền thờArtemis ở Eleusina .


Đền thời Artemis ở Eleusina
· Loại đền giống loại đền thứ nhất, nhưng thay v́ hai cột mà là bốn cột ở phía trước, gọi là dạng hàng cột mặt trước hay hàng cột hiên; vớ dụ ngôi đền ở Selinus.
· Loại đền giống loại đền thứ hai, nhưng có bốn cột ở cạnh ngắn phía trước và bốn cột ở cạnh ngắn phía sau, gọi là loại hàng cột cả hai đầu (Amphi-Prostyle) (tiền tố amphi có nghĩa là cả hai phía).
· Loại đền h́nh tṛn, vành ngoài có hàng cột ṿng quanh gọi là nhà trũn cú hàng cột bao quanh.
· Loại đền h́nh chữ nhật có tường chịu lực là chính, nhưng mặt ngoài tường ghộp thờm cỏc cột, gọi là loại đền cú cỏc hàng cột giả bao quanh hay bổ trụ bao quanh(Pseudo-Peripteral); ví dụ đền thờ thần Zeus ở Olympia.
Đền thờ thần Zeus ở Olympia.
· Loại đền h́nh chữ nhật có một hàng cột chạy ở vành ngoài chu vi công tŕnh, gọi là loại đền cú cỏc hàng cột bao quanh (Peripteral); ví dụ đền Hephaestos và đềnParthenon ở Athena, đền Paestum .
· Loại đền h́nh chữ nhật, có hai hàng cột chạy bao xung quanh công tŕnh, có tên gọi là đền Dipteral; ví dụ đền Olympeion ở Athena,