Luận Văn Lễ hội phủ dầy

ĐỀ TÀI: Lễ HỘI PHỦ DẦY

LỄ HỘI PHỦ DẦY

I. Lễ hội cổ truyền

Trong tâm thức dân gian người Việt Nam, Bà Chúa Liễu đă được suy tôn là Thánh Mẫu, là một trong Tứ Bất Tử của điện thần Việt Nam. Huyền thoại về Bà được truyền tụng rộng khắp từ Bắc vào Nam, từ miền xuôi lên vùng núi. Hơn thế nữa, những huyền thoại này gắn với di tích tôn thờ Bà ở khắp mọi nơi, mà Phủ Dầy là một trung tâm gắn với các sinh hoạt tín ngưỡng-văn hóa, trong đó tiêu biểu nhất là hội.

Người ta tin rằng Bà Chúa Liễu vốn là con gái của Ngọc Hoàng, v́ phạm lỗi nên bị đày xuống trần gian, thác sinh vào nhà họ Lê. Khi cất tiếng khóc chào đời, bố mẹ đặt tên là Giỏng Tiờn, tới năm 18 tuổi th́ gả chồng. Lấy chồng mới được ba năm th́ hết hạn đầy, bị gọi về trời. Nhưng v́ Nàng nhớ chồng con, Ngọc Hoàng lại phải cho về hạ giới. Lần trở lại này, Nàng thích vân du khắp nơi, gặp danh sĩ Phùng Khắc Khoan và họa thơ với ông ở Lạng Sơn và Hồ Tây; sau lại kết duyên với một thư sinh ở xứ Nghệ và giúp cho chàng đỗ đạt làm quan. Vừa lúc đó Nàng lại có lệnh gọi về trời. Trái lệnh vua cha, một lần nữa Nàng lại giáng sinh. Lần này Nàng không ở một nơi mà cùng hai thị nữ chu du thiên hạ. Thấy vùng Phổ Cát là nơi phong cảnh đẹp, nàng hiển linh thành cô gái bán nước bên đường để trêu ghẹo, trừng phạt những kẻ ác, ra ân cho người hiền. Triều đ́nh nhà Trịnh lúc đó cho là yêu quái nên đem quơn, dựng pháp thuật để trừ. Hai bên đă dàn quân đánh nhau, đó là “Sựng Sơn đại chiến”.
Do lập mẹo, quân triều đỡnh có cơ thắng, nhưng vừa lúc đó đức Phật ra tay, giảng ḥa, cứu Liễu Hạnh. Nàng được triều đ́nh phong thần là Nữ Hoàng Công Chúa, rồi Chế Thắng Đại Vương. Từ đó Liễu Hạnh công chúa khụng gơy kinh sợ cho mọi người, mà luôn luôn ban phát ân đức, được nhân dân tôn thờ là Thánh Mẫu. (1)
Chúa Liễu Hạnh được phụng thờ ở khắp mọi nơi, nhưng Phủ Dầy vẫn là phủ chính. Phủ Dầy có tên cổ là Kẻ Giầy, từ sau khi Liễu Hạnh được sắc phong công chúa th́ gọi là Phủ. Thực ra ở Phủ Dầy có một hệ thống kiến trúc liên quan tới Liễu Hạnh, đó là Phủ chính, phủ Vơn Cỏt và làng Chúa Liễu.
Phủ chính là một kiến trúc khá qui mô, gồm ba lớp điện thờ, mặt đều quay về hướng nam, trước điện là giếng tṛn và cột cờ, trờn sơn rộng phía trước cú xơy cỏc nhà bia, nhà trống, nhà chiêng, kiến trúc kiểu bốn mái hai lớp. Chúa Liễu và hệ thống Tứ Phủ được thờ ở ṭa điện trong cùng, Mẫu Thượng Thiên hóa thân thành Liễu Hạnh thờ ở trung tâm, bên trái là Mẫu Thoài, bên phải là Mẫu Địa, phía trước là Mẫu Thượng Ngàn ( Nhạc Phủ). Tại làng Vơn Cỏt, cách không xa Phủ Dầy , có kiến trúc Phủ Vơn Cỏt, thờ Chúa Liễu, phía trước đền có hồ bán nguyệt, nối với bờ bằng cầu đá, chạm trổ rất công phu. Phủ Vơn cú Ngũ Môn và bốn cung, trung tâm thờ Chúa Liễu, bên trái là chùa thờ Phật, bên phải thờ Lư Nam Đế.
Lăng Chúa Liễu nằm kề với Phủ Chính, được dựng bằng đá, kiến trúc công phu và rất đẹp, độc đáo, xây dựng vào nhữngthập kỷ nửa đầu thế kỷ này. Trung tâm lăng là ngôi mộ h́nh bát giác, mộ ở thế đất cao, có bốn cửa và bậc thang lên xuống. Xung quanh mộ cũn cú năm lớp tường vây quanh theo kiểu lan can đá, lớp nào cũng có cửa vào ở bốn phía. Bốn góc của lớp tường vây quanh và hai trụ đá cửa ra vào đều chạm h́nh nụ sen (60 nụ) lô nhô như một hồ sen đá. (2)
Ngoài hai phủ chính và lăng kể trên, xung quanh Phủ Dầy c̣n có nhiều đền miếu, như đền Khâm Sai, đền Công Đồng, đền Thượng, đền Quan, đền Đức Vua, đền Giếng, đền Cây Đa, đỡnh ông Khổng .Tất cả quần thể kiến trúc ấy gần như tập trung trong phạm vi xă Kim Thái, (xưa là xă An Thái), thuộc huyện Vụ Bản tỉnh Nam Định, cách thành phố Nam Định khoảng 15km. Đó là vùng đồng bằng với những cánh đồng lúa bát ngỏt, cú những ngọn núi đá thấp nằm rải rác, làng mạc trù phú, có ḍng sông hiền từ uốn khúc quanh co, tạo nên cảnh sắc thiên nhiên và văn hóa rất nên thơ.

“Thỏng tám giỗ Cha, tháng ba giỗ Mẹ”
Đó là câu nói cửa miệng của bất cứ người Việt nào, dù họ đang sinh sống ở nơi chôn nhau cắt rốn hay đă tha phương nơi đất khỏch quờ người. Trong tâm thức dân gian, Vua Hùng là Ông Tổ, nên “ Dù ai đi ngược về xuôi, nhớ ngày giỗ Tổ mồng mười tháng ba”, c̣n Liễu Hạnh là Mẫu (Mẹ), Trần Hưng Đạo là Cha, cả dân tộc coi cộng đồng ḿnh như một gia tộc, có tổ tiên, cha mẹ.
Tháng ba, vào cuối tiết xuân, những người nông dân đang buổi nông nhàn, rủ nhau mở mùa trẩy hội. Từ muôn nơi người ta đổ về Phủ Dầy , nơi có phong cảnh non nước tươi đẹp, công tŕnh đền miếu nguy nga, nơi con người có thể cầu mong Mẫu mang lại cho ḿnh những điều tốt lành, may mắn, tài lộc. Trong mười ngày hội Phủ, người về dự tính tới hàng vạn. Đứng trên non Gụi nh́n xuống, ḍng người trẩy hội y phục rực rỡ, từ muôn ngả đổ về, tựa như những ḿnh rồng muôn màu sắc đang uốn, trườn trên những cánh đồng lúa xanh đang th́ con gái.
Xưa kia hội Phủ kéo dài mười ngày, ngày bắt đầu là 30 tháng hai âm lịch. Ngày mở hội bao giờ cũng là nghi thức cúng tế, ngày cuối hội th́ rước Thánh Mẫu, suốt trong mười ngày đều diễn ra nhiều nhiều tṛ vui chơi dân dă. Ngày 30 tháng hai và mồng một tháng ba là hai ngày dành cho dân làng tế kỵ, từ ngày mồng ba trở đi là ngày quốc tế, ngày tế của các quan chức hành chính hàng tỉnh, hàng huyện. Xưa, quan tổng đốc hàng tỉnh vào làm chủ tế, rồi đến quan tri huyện cùng với chỏnh, phú tổng cũng vào chủ tế hàng huyện và hàng tổng. Nghi thức tế lễ cũng giống như trong nhiều lễ hội khỏc, cú cỏc tuần dâng hương, dâng hoa, dâng rượu .
Tiêu biểu nhất trong hội Phủ Dầy là nghi lễ rước Thánh Mẫu từ Phủ Chính lờn chựa Gụi vào ngày mụng sỏu và hội kéo chữ vào ngày mồng bảy. Kiệu rước bát nhang Thánh Mẫu phần lớn do các bà cỏc cụ đảm nhận, y phục rực rỡ, xúm xít dưới kiệu vàng, vơng điều, cờ quạt, tán, lọng, phướn . đủ mầu sắc lồng lộng bay trong gió tiết cuối xuân, đầu hè. Theo đoàn rước cũn cú đội nhă nhạc, bát âm. Các cô gái đồng trinh của đồng quê được cử vào khiêng long đỡnh, vơng, kiệu, che tàn, che quạt. Các bà trung niên th́ cầm phướn, vác cờ, dẹp đường. Đoàn rước tiến bước giữa tiếng loa thét, rừng cờ phướn tung bay, trong đoàn thiện nam tín nữ đi trẩy hội.(3)