Giáo Trình Kỹ thuật nuôi ong mật

LỜI NÓI ĐẦU .1
Bài mở đầu CON ONG VÀ LỢI ÍCH CỦA NGHỀ NUÔI ONG .6
Chương 1: NGUỒN GỐC, PHÂN LOẠI VÀ HÌNH THÁI CẤU TẠO CƠ THỂ CỦA ONG
MẬT .9
1. NGUỒN GỐC CỦA ONG .9
2. VỊ TRÍ PHÂN LOẠI 9
3. CÁC LOÀI ONG MẬT CHỦ YẾU: 10
3.1. Ong hoa (Apisfzorea) 10
3.2. Ong Khoái hay ong gác kèo (Apis dorsata) .11
3.3. Ong nội địa hay ong Châu Á (Apis cerana) 13
3.4. Ong châu Âu hay ong ngoại (Apis mellifer) .14
3.5. Ong không ngòi đốt (Apidac; Meliponiac) .15
4. HÌNH THÁI CẤU TẠO CƠ THỀ .16
4.1. Hình thái cấu tạo ngoài 16
4.1.1. Phần đầu ong 16
4.1.2. Phần ngực .17
4.1.3. Phần bụng ong 17
4.2. Cấu tạo trong .18
4.2.1. Hệ tiêu hoá .18
4.2.2. Cơ quan hô hấp 18
4.2.3. Cơ quan tuần hoàn .18
4.2.4. Hệ thần kinh .19
4.2.5. Cơ quan sinh dục của ong 19
Chương 2: SINH HỌC ONG MẬT 21
1. CẤU TRÚC TỔ ONG 21
1.1. Cấu trúc tổ và sự sắp xếp bánh tổ 21
1.2. Sự già hoá của bánh tổ và hoạt động xây bánh tổ mới 23
1.3. Sự điều hoà nhiệt độ, ẩm độ trong đàn ong .24
2. TỔ CHỨC XÃ HỘI CỦA ĐÀN ONG MẬT .25
2.1. Đàn ong là một "đơn vị xã hội" .25
2.2. Các thành viên của đàn ong .26
2.2.1. Ong chúa 26
2.2.2. Ong đực 30
2.2.3. Ong thợ .31
Chương 3: NGUỒN MẬT PHẤN VÀ CÔNG TÁC CHĂM SÓC QUẢN LÝ ĐÀN ONG 36
1. NGUỒN MẬT PHẤN 36
1.1. Vai trò của cây nguồn mật phấn đối với nghề nuôi ong .36
1.2. Sự tiết mật và các yếu tố ảnh hưởng đến sự tiết mật của hoa 37
1 .2.1. Sự tiết mật hoa .37
1. 2.2. Những yếu tố ảnh hưởng đến sự tiết mật .37
1.3. Lịch nở hoa của cây nguồn mật phấn 38
2. MỘT SỐ DỤNG CỤ NUÔI ONG .39
2.1. Thùng ong 39
2.1.1. Các loại thùng ong truyền thống (đõ) 39
2.1.2. Thùng ong cải tiến 41
2.1.3. Một số dạng thùng ong chuyên dụng khác .43
2.2. Các dụng cụ nuôi ong khác .44
2.2.1. Dụng cụ tạo chúa 44
2.2.2. Dụng cụ quản lý ong .44
3
2.2.3. Dụng cụ gắn chân tầng .44
2.3. Dụng cụ khai thác mật .44
3. CÁCH LỰA CHỌN ĐỊA ĐIỀM VÀ SẮP ĐẶT CÁC ĐÀN ONG 46
3.1. Lựa chọn địa điểm đặt trại ong 46
3.2. Sắp đặt các đàn ong trong trại .46
3.3. Xác định mật độ đàn ong trong 1 vùng .47
4. KỸ THUẬT QUẢN LÝ ĐÀN ONG THEO THỜI VỤ .47
4.1. Ý nghĩa của công tác quản lý đàn ong theo thời vụ 47
4.2. Công tác quản lý đàn ong theo thời vụ ở các tỉnh phía Bắc 48
4.2.2. Kỹ thuật quản lý đàn ong trong vụ hè - thu 49
4.2.3. Kỹ thuật quản lý đàn ong trong vụ thu - đông 50
4.2.4. Kỹ thuật quản lý ong trong vụ đông - xuân .50
Chương 4: KỸ THUẬT NUÔI ONG .52
1. NUÔI ONG CỔ TRUYỀN .52
1.1. Các hình thức nuôi ong cổ truyền 52
1.1.1. Săn ong .52
1.1.2. Nuôi ong trong hốc cây, hốc đá 52
1.1.3. Nuôi ong trong thùng vuông, đõ trong có bánh tổ cố định 53
1.1.4. Nuôi ong trong đõ, thùng có thanh xà 54
1.2. Các phương pháp bắt ong về nuôi .54
1.2.1. Hánh ong 55
1.2.2. Bắt ong trinh sát (ong soi đõ) .55
1.2.3. Bắt ong trong hốc cây, hốc đá 55
1.2.4. Bắt ong di cư, ong chia đàn, bốc bay .56
1.3. Sang thùng ong 56
2. NUÔI ONG CẢI TIẾN 57
2.1. Nguồn giống ong .57
2.1.1. Mua đàn ong trong đõ 57
2.1.2. Mua ong từ những đàn đã nuôi trong thùng cải tiến 58
2.2. Kiểm tra đàn ong .58
2.2.1. Mục đích .58
2.2.2. Nguyên tắc và yêu cầu kiểm tra đàn ong 58
2.2.3. Phương pháp kiểm tra 59
2.3. Cho ong xây bánh tổ mới 60
2.3.1. Mục đích .60
2.3.2. Các phương pháp cho xây 61
2.4. Cho ong ăn bổ sung và uống nước 62
2.4.1. Sự cần thiết phải cho ong ăn thêm .62
2.4.3. Cho ong uống nước 63
2.5. Ong chia đàn tự nhiên và cách phòng chống .63
2.5 .1 . Các nhân tố thúc đẩy ong chia đàn 64
2.5.2. Nhận biết ong chia đàn tự nhiên 64
2.5.3. Hiện tượng chia đàn .64
2.5.4. Biện pháp phòng chống và xử lý ong chia đàn .65
2.6. Ong bốc bay và cách phòng chống 66
2.6.1. Tác hại 66
2.6.2. Nguyên nhân .66
2.6.3. Nhận biết ong bốc bay 66
2.6.4. Phòng chống ong bốc bay 67
2.6.5. Xử lý ong bốc bay .68
2.7. Ong cướp mật và biện pháp phòng chống .68
2.7.1. Hiện tượng và tác hại .68
4
2.7.2. Nguyên nhân gây tình trạng ong cướp mật 69
2.7.3. Biện pháp phòng tránh ong ăn cướp mật .70
2.8. Ong thợ đẻ trứng và biện pháp xử lý .71
2.8.1. Hiện tượng và tác hại .71
2.8.2. Nguyên nhân .72
2.8.3. Đề phòng và xử lý ong thợ đẻ trứng .72
2.9. Chống nóng, chống rét cho đàn ong 73
2.9.1. Chống nóng 73
2.9.2. Chống rét cho ong 74
2.10. Nhập ong .75
2.10.1. Những trường hợp phải nhập đàn ong và nguyên tắc nhập ong 75
2.10.2. Các phương pháp nhập đàn ong 75
2.11. Di chuyển đàn ong .77
2.11.1. Mục đích di chuyển đàn ong .77
2.11.2. Một số hình thức nuôi ong không cố định 78
2.11.3. Những việc cồn làm khi vận chuyển đàn ong .78
Chương 5: CÔNG TÁC GIỐNG ONG .81
1. ĐẶC ĐIỂM CỦA VIỆC CHỌN LỌC GIỐNG ONG .81
2. MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP CHỌN LỌC GIỐNG .82
2.1. Chọn lọc đại trà .82
2.2. Chọn lọc cá thể 83
3. LAI GIỐNG .83
4. TẠO CHÚA 84
4.1. Những yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng ong chúa .84
4.2. Phương pháp tạo chúa đơn giản 85
4.3. Tạo chúa bằng phương pháp di trùng 87
4.4. Giới thiệu chúa và .mũ chúa 91
5. NHÂN ĐÀN .94
5.1. Các phương pháp chia đàn nhân tạo 94
5.2. Sử đụng các đàn chia tự nhiên .96
Chương 6: SÂU BỆNH VÀ ĐỊCH HẠI CỦA ONG MẬT .97
1. BỆNH THỐI ẤU TRÙNG CHÂU ÂU (Europeanfoulbrood) .97
2. BỆNH THỐI ẤU TRÙNG TÚI (Sacbrood) .100
3. BỆNH ỈA CHẢY (Nosema) .102
4. HỘI CHỨNG NGỘ ĐỘC 103
4.1. Ngộ độc thuốc hoá học 103
4.2. Ngộ độc thực vật có mật phấn độc .104
5. CÁC KÝ SINH CỦA ONG 105
5.1. Ve ký sinh hay chí lớn (Varroajácobsoni) .105
5.2. Ve ký sinh hay chí nhỏ (Tropilaelaps clareae) 105
5.3. Ve Neocypholaelaps indica Evans 105
6. CÁC CÔN TRÙNG HẠI ONG 105
6.1. Sâu ăn sáp (sâu phá bánh tổ) .105
6.2. Kiến .107
6.3. Ong bò vẽ 107
6.4. Chuồn chuồn 109
6.5. Ngài đầu lâu .109
6.6. Ruồi ký sinh (Senotainia sp) 109
7. MỘT SỐ ĐỊCH HẠI KHÁC .110
7.1. Chim ăn ong 110
7.2. Cóc, nhái 110
7.3. Một số kẻ thù hại ong khác 111
5
Chương 7: THU SẢN PHẨM .111
1 MẬT ONG VÀ PHƯƠNG PHÁP THU HOẠCH 111
1.1. Thành phần và tác dụng của mật ong 111
1.2. Phương pháp khai thác mật ong 114
1.3. Xử lý mật sau khi đã thu 116
1.4. Sản xuất mật bánh tổ .117
2. SÁP ONG VÀ PHƯƠNG PHÁP THU HOẠCH 117
2.1. Thành phần và tác dụng của sáp ong .117
2.2. Kỹ thuật khai thác sáp .118
2.3. Bảo quản sáp ong và tầng chân .119
3. SỮA CHÚA VÀ PHƯƠNG PHÁP KHAI THÁC .119
3.1. Thành phần và tác dụng của sữa chúa .119
3.2. Phương pháp khai thác sữa chúa .120
Phụ lục 1: DANH MỤC CÁC CÂY NGUỒN MẬT - PHẤN Ở VIỆT NAM 122
TÀI LIỆU THAM KHẢO 128