Tài liệu Kiểu truyện về người mồ côi trong truyện cổ tày - nùng

KIỂU TRUYỆN VỀ NGƯỜI MỒ CÔI TRONG TRUYỆN CỔ TÀY - NÙNG
Nguyễn Thị Minh Thu (Trường ĐH Sư phạm – ĐH Thái Nguyên) Truyện cổ tích là một bộ phận quan trọng của nền văn học dân gian hai dân tộc Tày - Nùng, trong đó kiểu truyện về người mồ côi có một số lượng truyện khá phong phú, có ý nghĩa sâu sắc. Kiểu truyện về người mồ côi trong truyện cổ tích các dân tộc nói chung, trong truyện cổ Tày - Nùng nói riêng đã sớm được một số nhà nghiên cứu, sưu tầm quan tâm tìm hiểu, sưu tầm, biên soạn như: Phan Đăng Nhật với cuốn “Văn học các dân tộc thiểu số Việt Nam” [1], Võ Quang Nhơn với công trình “Văn học dân gian các dân tộc ít người ở Việt Nam” [2]. Những khám phá của các tác giả rất có giá trị, nhưng riêng về truyện cổ của hai dân tộc Tày - Nùng thì các ý kiến đánh giá còn khá khái lược và với một số lượng khiêm tốn. Khảo sát một số tập truyện cổ tiêu biểu như “Truyện cổ Bắc Thái” [1], “Truyện cổ Tày Nùng” [5], “Truyện cổ Việt Bắc” [6], tập trung chủ yếu ở những truyện thuộc tiểu loại cổ tích thần kỳ của hai dân tộc này, chúng tôi thấy có 29/63 truyện thuộc kiểu truyện về người mồ côi. Con số đó khẳng định, kiểu truyện về người mồ côi đã trở nên phổ biến và thành một nét đặc sắc trong kho tàng truyện cổ Tày - Nùng. Trong bài viết này, chúng tôi bước đầu đưa ra một số nhận xét về kiểu truyện này trên một vài phương diện cơ bản sau: 1. Tên truyện
Nhiều truyện thuộc kiểu truyện này có nhan đề trùng với tên nhân vât chính như: Tài xì Phoòng, Chàng Quan Triều, Thàng Cao Chúa ; Một số truyện lấy tên yếu tố thần kỳ làm tên truyện như: Chim Phàng náo, Chiếc gậy thần ; Một số truyện lại lấy đặc điểm về thân phận bất hạnh, mối quan hệ của nhân vật với nhân vật khác làm cơ sở để đặt tên cho tác phẩm như: Mồ côi xử kiện, Chàng mồ côi và quan tể tướng, Mất tai mất tóc, Mồ côi và ba con, Chàng câu cá, Lấy vợ tiên Tên truyện có thể được đặt theo nhiều cách khác nhau, nhưng dù theo cách nào thì nội dung truyện cũng kể về cuộc đời của những con người mồ côi có số phận bất hạnh và những giấc mơ đổi đời cho các số phận ấy thông qua những biến đổi kỳ diệu. Cái tên Mồ côi đã trở thành tên chung cho tất cả các nhân vật. 2. Hoàn cảnh xuất hiện của nhân vật chính Những dòng kể đầu tiên bao giờ cũng là những dòng kể giới thiệu về hoàn cảnh xuất thân nhân vật. Ví dụ: “Ngày xưa có chàng Mồ côi rất nghèo. Ngày ngày, chàng phải vào rừng kiếm củi để lấy tiền mua gạo nuôi thân và nuôi mẹ” (Lấy vợ tiên) [5], hoặc: “Ngày xưa ở bên kia sông, có một chàng mồ côi, không cha mẹ, không anh em, không người thân thích”(Chiếc gậy thần) [5].
Các nhân vật chính, như đúng tên gọi của kiểu nhân vật, là những đứa con mồ côi, thường là mồ côi cha hoặc mồ côi cả cha lẫn mẹ. Hơn thế, nhân vật bao giờ cũng phải sống trong một điều kiện, hoàn cảnh bất hạnh, kém may mắn và luôn chịu sự thua thiệt so với những nhân vật khác. Người mồ côi