Luận Văn Kiểm soát và quản lí hiệu quả chi phí đại diện trong Công ty cổ phần

PHẦN I: MỞ ĐẦU

1. THẢO LUẬN VẤN ĐỀ
“Chi phí đại diện” – cụm từ không mấy lạ lẫm với những người làm việc,
giảng dạy và học tập trong các lĩnh vực liên quan đến tài chính, nhưng là rất mới mẻ
trong các nghiên cứu về tài chính và doanh nghiệp ở Việt Nam. Trong thời gian học
và tìm hiểu những vấn đề của Tài chính doanh nghiệp hiện đại do PGS.TS. Trần
Ngọc Thơ trình bày, sinh viên lớp cao học đêm 3, khoá 13 chúng tôi đã rất hứng thú
với vấn đề hoàn toàn mới tinh này, chúng tôi đã hỏi Phó giáo sư rất nhiều về “chi
phí đại diện”. Những trình bày và giải đáp của Phó giáo sư đã gợi cho tôi ý tưởng
cho đề tài tốt nghiệp cao học của mình, nghiên cứu về chi phí đại diện, những gì
liên quan đến nó và cách thức định lượng chi phí này trong các công ty ở Việt Nam.
Tuy nhiên, khi bắt tay vào thực hiện, tôi nhận thấy rằng thật khó để có thể tìm ra
một mô hình định lượng loại chi phí này với khả năng hạn chế của mình. Với sự
hướng dẫn và động viên của Tiến sĩ Hoàng Thị Thu Hồng, giảng viên hướng dẫn
luận văn cao học của tôi, tôi đã quyết định chọn đề tài “KIỂM SOÁT VÀ QUẢN
LÝ HIỆU QUẢ CHI PHÍ ĐẠI DIỆN TRONG CÔNG TY CỔ PHẦN”.
Như Adam Smith đã viết trong cuốn “Của cải của các quốc gia”, xuất bản
năm 1779, “Giám đốc của những công ty này (công ty cổ phần), là những nhà điều
hành tài sản của người khác nhiều hơn là tài sản của chính họ, vì vậy không thể hy
vọng rằng họ sẽ thực hiện việc điều hành với cùng một sự chú ý như những giám
đốc của các công ty tư nhân. Như là quản gia của những người giàu có, họ có
khuynh hướng không quan tâm đến những vấn đề nhỏ và rất dễ bỏ qua vì nghĩ rằng
đó không phải là việc của mình. Sự lơ đễnh và hoang phí, vì vậy, luôn thắng thế,
không ít thì nhiều, trong việc điều hành mọi việc của công ty dạng này”, ta thấy
rằng luôn tồn tại mâu thuẫn lợi ích giữa một bên là người chủ công ty và một bên là
những người được thuê điều hành công ty đó (khi người chủ vì một lý do nào đó, khách quan hay chủ quan, không thể trực tiếp điều hành công ty). Các ông chủ bỏ
tiền ra thuê người đại diện cho mình điều hành công ty luôn muốn tối đa hoá lợi
nhuận của công ty, cụ thể hơn là tối đa hoá phần lợi nhuận mà họ được nhận, tuy
nhiên, lợi ích của những người đại diện đó lại không đồng nhất với việc tối đa hoá
lợi nhuận của công ty, có thể mục tiêu của họ là nhận được những khoản tiền hoa
hồng béo bở từ những hợp đồng cung cấp hàng hoá, dịch vụ cho công ty; có thể họ
sẽ ra một quyết định không nhằm mục đích lợi nhuận tối đa cho công ty; có thể họ
sẽ trốn tránh trách nhiệm, sẽ “ngồi chơi xơi nước” vì dù họ có cố gắng nhiều hay ít
thì mức lương tháng họ được nhận vẫn như nhau, không hề thay đổi; Các ông chủ
phải tốn một khoản chi phí để giám sát người đại diện và hành động của họ, đảm
bảo họ sẽ cố gắng hết sức và đưa ra những quyết định phục vụ cho mục đích của
người chủ. Và khoản chi phí đó được gọi là “chi phí đại diện”.

2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
2.1. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
Như đã trình bày ở phần thảo luận vấn đề, đối tượng nghiên cứu của bản luận
văn này là “chi phí đại diện”. Khi lợi ích của người chủ và người đại diện – người
được thuê điều hành công ty – không giống nhau, điều này hầu như là luôn luôn tồn
tại, thì công ty sẽ phải gánh chịu các chi phí khác ngoài các chi phí sản xuất kinh
doanh thông thường như: chi phí giám sát hành vi của người đại diện; chi phí cho
việc đưa ra các ràng buộc cho hành động của người đại diện, việc ban thưởng cho
họ (bao gồm quyền chọn cổ phần, tiền thưởng và những hình thức khuyến khích
khác); những thiệt hại trong lợi nhuận do các nguyên tắc và hạn chế trong khâu điều
hành và cả khâu quản lý của cổ đông. Ngoài ra còn có chi phí ký kết hợp đồng với
người đại diện, chi phí cho những quyết định không tối ưu của họ. Tất cả các chi
phí này gọi chung là chi phí đại diện.
2.2. PHẠM VI NGHIÊN CỨU
Khi quyết định chọn nghiên cứu về chi phí đại diện trong các công ty cổ
phần, tôi đã gặp khá nhiều khó khăn trong việc tìm tài liệu, ý định tìm ra công thức
và mô hình để định lượng loại chi phí mới này thực sự vượt quá khả năng của tôi.
Vì vậy trong bản luận văn này tôi chỉ xin trình bày những nghiên cứu mang tính
chất định tính về chi phí đại diện trong lý thuyết doanh nghiệp hiện đại của thế giới;
vấn đề đại diện và sự phát sinh chi phí đại diện trong các công ty cổ phần ở Việt
nam hiện nay trong sự so sánh với một số quốc gia khác trong khu vực.
3. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
Khi học môn Tài chính doanh nghiệp hiện đại do PGS.TS. Trần Ngọc Thơ
giảng dạy, tôi và các bạn rất lưu ý đến loại chi phí mới này, vì vậy, với những
nghiên cứu định tính, trong đó nêu lên định nghĩa, các nguyên nhân và tác động của
loại chi phí này đến hoạt động của công ty cổ phần, từ đó tìm ra các biện pháp để
kiểm soát và hạn chế việc phát sinh chi phí đại diện, tôi mong rằng mình sẽ góp
phần giúp mọi người hiểu rõ hơn về chi phí đại diện và những vấn đề xung quanh
loại chi phí này, ở mức có thể, và mong rằng sẽ hữu ích cho các nghiên cứu định
lượng sau này.
4. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
Kể từ khi được nêu ra bởi Jensen và Meckling vào năm 1976, lý thuyết
người đại diện là một phần không thể thiếu trong những nghiên cứu về doanh
nghiệp cũng như lý thuyết doanh nghiệp hiện đại trên thế giới. Ở Việt Nam hiện
nay, cụm từ chi phí đại diện xuất hiện rất khiêm tốn trong các tài liệu nghiên cứu về
doanh nghiệp, trong khi đó, trên thế giới, các công trình nghiên cứu về chi phí đại
diện cũng như các ứng dụng của lý thuyết đại diện trong quản lý doanh nghiệp đã
rất đa dạng. Trong khi tìm kiếm tài liệu tham khảo để làm luận văn, tôi đã tìm được
các nghiên cứu về chi phí đại diện trong mối liên hệ với quyết định đầu tư, quản trị
tài chính doanh nghiệp, quản trị rủi ro tài chính, cấu trúc vốn và cấu trúc sở hữu
trong công ty cổ phần, những nghiên cứu này không chỉ dừng lại ở lý thuyết mà còn
đưa ra các mô hình định lượng mối quan hệ giữa chúng. Giáo sư Dennis Proffitt,
trường Đại học Grand Canyon đã có nghiên cứu mở rộng lý thuyết đại diện, kết hợp
với nền tảng đạo đức và đưa ra giải pháp hạn chế hành vi phi đạo đức trong các
quyết định tài chính. Tôi không dám cho rằng những gì trình bày trong luận văn của
mình sẽ có ích cho những nghiên cứu khoa học tiếp theo, nhưng tôi mong là luận
văn sẽ cung cấp những thông tin bổ ích và cần thiết cho người đọc cũng như các
công trình nghiên cứu khoa học sau này về chi phí đại diện.

5. CẤU TRÚC LUẬN VĂN
Luận văn được chia thành 4 phần và 1 phụ lục. Bao gồm:
- Phần I: Mở đầu
Trình bày đối tượng, phạm vi, mục đích nghiên cứu, ý nghĩa khoa học và
thực tiễn của đề tài.
- Phần II: Tổng quan
Trình bày tổng quan về chi phí đại diện, các nghiên cứu hiện có trên thế giới
về chi phí này.
- Phần III: Thực trạng tại Việt Nam
Phân tích vấn đề đại diện và chi phí đại diện ở nước ta hiện nay, những đặc
điểm văn hóa của người Việt ảnh hưởng đến vấn đề người đại diện, nguyên nhân,
tác động và một số giải pháp kiểm soát và quản lý hiệu quả vấn đề đại diện.
- Phần IV: Kết luận và kiến nghị
Nội dung của phần cuối cùng là những kết luận rút ra từ những phân tích,
nghiên cứu ở các phần trước và kiến nghị về những nghiên cứu tiếp theo.

MỤC LỤC
PHẦN I: MỞ ĐẦU 1
1. THẢO LUẬN VẤN ĐỀ ----------------------------------------------------------------1
2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU---------------------------------------2
2.1. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU ----------------------------------------------------2
2.2. PHẠM VI NGHIÊN CỨU---------------------------------------------------------3
3. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU -----------------------------------------------------------3
4. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI -------------------------3
5. CẤU TRÚC LUẬN VĂN --------------------------------------------------------------4
PHẦN II: TỔNG QUAN 6
1. LÝ THUYẾT NGƯỜI CHỦ - NGƯỜI ĐẠI DIỆN---------------------------------6
2. NGUYÊN NHÂN PHÁT SINH VẤN ĐỀ ĐẠI DIỆN -----------------------------7
2.1. MÂU THUẪN GIỮA CÁC CỔ ĐÔNG VÀ NGƯỜI ĐẠI DIỆN-----------7
2.2. CÁC CỔ ĐÔNG VÀ CHỦ NỢ: MÂU THUẪN ĐẠI DIỆN THỨ HAI----8
2.3. SỰ TƯ LỢI ------------------------------------------------------------------------ 10
3. CHI PHÍ ĐẠI DIỆN------------------------------------------------------------------- 13
3.1. CHI PHÍ GIÁM SÁT------------------------------------------------------------- 13
3.2. CHI PHÍ RÀNG BUỘC---------------------------------------------------------- 15
3.3. MẤT MÁT PHỤ TRỘI ---------------------------------------------------------- 15
4. TÁC ĐỘNG CỦA CHI PHÍ ĐẠI DIỆN ĐỐI VỚI QUẢN TRỊ DOANH
NGHIỆP------------------------------------------------------------------------------------ 16
4.1. CÁC TÁC ĐỘNG TÍCH CỰC ------------------------------------------------- 16
4.2. CÁC TÁC ĐỘNG TIÊU CỰC-------------------------------------------------- 19
5. CÁC BIỆN PHÁP KIỂM SOÁT VÀ GIA TĂNG HIỆU QUẢ QUẢN LÝ ĐỐI
VỚI CHI PHÍ ĐẠI DIỆN HIỆN NAY------------------------------------------------- 20

PHẦN III: THỰC TRẠNG NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG VẤN ĐỀ ĐẠI DIỆN VÀ CHI PHÍ ĐẠI DIỆN Ở VIỆT NAM 25
1. THỰC TRẠNG NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG VẤN ĐỀ ĐẠI DIỆN VÀ CHI
PHÍ ĐẠI DIỆN Ở MỘT SỐ QUỐC GIA---------------------------------------------- 25
2. VẤN ĐỀ ĐẠI DIỆN VÀ CHI PHÍ ĐẠI DIỆN Ở VIỆT NAM ----------------- 32
2.1. THỰC TRẠNG VỀ NGƯỜI ĐẠI DIỆN VÀ CHI PHÍ ĐẠI DIỆN Ở VIỆT
NAM------------------------------------------------------------------------------------- 32
2.2. VĂN HÓA VÀ NẾP NGHĨ CỦA NGƯỜI VIỆT NAM-------------------- 35
3. NGUYÊN NHÂN VÀ TÁC ĐỘNG CỦA CHI PHÍ ĐẠI DIỆN Ở VIỆT NAM
----------------------------------------------------------------------------------------------- 37
3.1. NGUYÊN NHÂN PHÁT SINH ------------------------------------------------ 37
3.2. TÁC ĐỘNG CỦA CHI PHÍ ĐẠI DIỆN Ở VIỆT NAM -------------------- 39
4. CÁC BIỆN PHÁP KIỂM SOÁT VÀ GIA TĂNG HIỆU QUẢ QUẢN LÝ CHI
PHÍ ĐẠI DIỆN Ở VIỆT NAM:--------------------------------------------------------- 42

PHẦN IV: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 48
1. KẾT LUẬN----------------------------------------------------------------------------- 48
2. KIẾN NGHỊ VỀ NHỮNG NGHIÊN CỨU TIẾP THEO 49