Thạc Sĩ Khôi phục sinh kế bền vững cho người dân tái định cư của dự án thủy điện Hòa Bình

MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .1
CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN, THỰC TIỄN VÀ PHÁP LÝ VỀ SINH KẾ VÀ
KHÔI PHỤC SINH KẾ BỀN VỮNG CHO NGƯỜI DÂN TÁI ĐỊNH CƯ CỦA
CÁC DỰ ÁN THUỶ ĐIỆN .6
1.1. VẤN ĐỀ DI DÂN TÁI ĐỊNH CƯ PHỤC VỤ XÂY DỰNG CÁC DỰ ÁN
THUỶ ĐIỆN .6
1.1.1. Khái niệm di dân 6
1.1.2. Tái định cư .7
1.1.3. Tái định cư tự nguyện và không tự nguyện .8
1.1.4. Di dân tái định cư trong các Dự án Thuỷ điện .9
1.1.5. Đặc điểm của di dân tái định cư trong các Dự án Thuỷ điện .10
1.2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ SINH KẾ VÀ KHÔI PHỤC SINH KẾ BỀN VỮNG
CHO NGƯỜI DÂN TÁI ĐỊNH CƯ CỦA CÁC DỰ ÁN THUỶ ĐIỆN 11
1.2.1. Khái niệm sinh kế và khôi phục sinh kế bền vững 11
1.2.2. Các điều kiện sinh kế bền vững và trường hợp phải khôi phục sinh kế bền
vững 17
1.2.3. Sự cần thiết khôi phục sinh kế bền vững của các hộ di dân tái định cư
trong các Dự án Thuỷ điện .18
1.2.4. Những nội dung chủ yếu của khôi phục sinh kế bền vững trong các Dự án
Thủy điện 19
1.2.5. Các điều kiện cần thiết của khôi phục sinh kế bền vững cho người tái định
cư của các công trình thuỷ điện 22
1.3. CƠ SỞ THỰC TIỄN VÀ PHÁP LÝ VỀ SINH KẾ VÀ KHÔI PHỤC SINH
KẾ BỀN VỮNG CHO NGƯỜI DÂN TÁI ĐỊNH CƯ CỦA CÁC DỰ ÁN
THỦY ĐIỆN 23
1.3.1. Những chính sách quốc tế về tái định cư bắt buộc 23
1.3.2. Những kinh nghiệm về tái định cư và khôi phục sinh kế bền vững trong tái
định cư của một số nước trong khu vực .26
1.3.3. Những chính sách về tái định cư và khôi phục sinh kế cho người dân tái
định cư của Việt Nam .28
1.3.4. Kinh nghiệm tái định cư và khôi phục sinh kế của công trình thuỷ điện
Hoà Bình 29
CHƯƠNG 2 THỰC TRẠNG KHÔI PHỤC SINH KẾ CHO NGƯỜI DÂN TÁI ĐỊNH CƯ
CỦA DỰ ÁN THUỶ ĐIỆN HÒA BÌNH .34
2.1. VẤN ĐỀ DI DÂN TÁI ĐỊNH CƯ CỦA DỰ ÁN THỦY ĐIỆN HÒA BÌNH 34
2.1.1. Đặc điểm chung của dự án thuỷ điện Hòa Bình 34
2.1.2. Đặc điểm chung của các vùng chịu ảnh hưởng của dự án Thủy điện Hòa
Bình 35
2.2. THỰC TRẠNG KHÔI PHỤC SINH KẾ CHO NGƯỜI DÂN TÁI ĐỊNH CƯ
CỦA DỰ ÁN THỦY ĐIỆN HÒA BÌNH 37
2.2.1. Thực trạng khôi phục sinh kế trong dự án di dân tái định cư 37
2.2.2. Kết quả sinh kế qua triển khai dự án di dân tái định cư của dự án Thủy
điện Hòa Bình .38
2.3. NHỮNG KẾT QUẢ VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA ĐỐI VỚI KHÔI PHỤC
SINH KẾ BỀN VỮNG CHO NGƯỜI DÂN TÁI ĐỊNH CƯ CỦA DỰ ÁN THỦY
ĐIỆN HÒA BÌNH 43
2.3.1. Những kết quả đạt được .43
2.3.2. Những hạn chế và những vấn đề đặt ra cần giải quyết để khôi phục sinh kế
bền vững cho người tái định cư 47
2.3.3. Những nguyên nhân cơ bản .48
CHƯƠNG 3 CÁC GIẢI PHÁP CHỦ YẾU KHÔI PHỤC SINH KẾ BỀN VỮNG
CHO NGƯỜI DÂN TÁI ĐỊNH CƯ CỦA DỰ ÁN THỦY ĐIỆN HÒA BÌNH .50
3.1.CÁC QUAN ĐIỂM KHÔI PHỤC SINH KẾ BỀN VỮNG CHO NGƯỜI DÂN
TÁI ĐỊNH CƯ CỦA DỰ ÁN THUỶ ĐIỆN HÒA BÌNH .50
3.1.1. Quan điểm về khôi phục sinh kế cho người dân tái định cư 50
3.1.2. Mục tiêu của các dự án khôi phục sinh kế cho người dân tái định cư của dự
án Thủy điện Hòa Bình 51
3.2. CÁC GIẢI PHÁP CHỦ YẾU KHÔI PHỤC SINH KẾ BỀN VỮNG CHO
NGƯỜI DÂN TÁI ĐỊNH CƯ DỰ ÁN THỦY ĐIỆN HÒA BÌNH .54
3.2.1. Giải pháp về chính sách .54
3.2.2. Giải pháp về quy hoạch 57
3.2.3. Giải pháp cho chương trình tái định cư 61
3.2.4. Giải pháp hỗ trợ các thiệt hại .63
3.2.5. Giải pháp về đất đai 64
3.2.6. Giải pháp về việc làm .65
3.2.7. Giải pháp về thị trường 65
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 67
NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN VĂN .68
TÀI LIỆU THAM KHẢO 69


1
MỞ ĐẦU
1. Sự cần thiết của đề tài nghiên cứu
Cho đến nay, mặc dù Việt Nam vẫn là một nước nghèo nhưng tốc độ tăng
trưởng kinh tế và sự phát triển xã hội đã đạt được nhiều tiến bộ đáng kể. Việc
đầu tư các dự án cơ sở hạ tầng quy mô lớn như những dự án thuỷ điện là những
phần quan trọng cho phát triển kinh tế-xã hội của đất nước trong thời gian dài.
Các công trình thuỷ điện có vai trò vô cùng quan trọng trong sự nghiệp phát triển
kinh tế của đất nước, góp phần đảm bảo nhu cầu năng lượng trong đời sống và
sản xuất của nhân dân. Để xây dựng một Dự án Thuỷ điện, công tác giải phóng
mặt bằng và tái định cư phải được thực hiện ở giai đoạn đầu tiên.
Mặc dù các Dự án Thủy điện thường được triển khai xây dựng tại miền núi,
nơi ít có dân cư sinh sống, tuy nhiên không tránh khỏi phải di chuyển những
cộng đồng dân cư sinh sống trong phạm vi lòng hồ thuỷ điện. Những cộng đồng
dân cư này chủ yếu là người dân tộc thiểu số với tập quán sản xuất, sinh hoạt và
nền văn hoá lâu đời. Vì vậy, việc di dời và tái định cư người dân trong các Dự án
Thủy điện ở miền núi có nhiều khác biệt với các Dự án giải phóng mặt bằng ở
miền xuôi. Việc di dời này sẽ khiến cho đời sống của người dân vùng tái định cư
gặp phải nhiều biến động hơn. Do đó rất cần có những chính sách và biện pháp
đặc biệt trong công tác di dân, tái định cư nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực đến
tài nguyên, con người, “bảo đảm cho người dân có cuộc sống, nơi ở mới tốt hơn
hoặc bằng nơi ở cũ” như chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước ta đã xác
định.
Tuy nhiên, việc triển khai xây dựng các Dự án xây dựng đã và đang làm
nảy sinh một số vấn đề bất cập về môi trường, văn hoá và đặc biệt là đời sống
của người dân sinh sống ở những vùng lòng hồ Thuỷ điện. Công tác đền bù và
tái định cư bắt buộc tuy được chính phủ quan tâm đầu tư nhưng vẫn còn tồn tại
nhiều vấn đề cần giải quyết, trong đó vấn đề khôi phục sinh kế cho những người
dân phải tái định cư đến nơi ở mới thật sự chưa được quan tâm đúng mức và

2
chưa được thực hiện một cách hoàn chỉnh và bền vững.
Việc khôi phục sinh kế đóng vai trò rất quan trọng trong việc giảm thiểu
nguy cơ rủi ro cho những người phải tái định cư bắt buộc. Bởi vì, đây là những
người bị tước đi những tài sản, lối sống, tập quán sản xuất vốn có của mình . để
chuyển đến một môi trường mới với những điều kiện sản xuất mới, văn hoá mới,
cộng đồng mới. Họ rất dễ bị cô lập hoặc bị nghèo đi so với thời điểm trước khi
phải tái định cư.
Việc xây dựng các Dự án Thuỷ điện cũng như những Dự án quốc gia lớn
khác là không tránh khỏi trong tiến trình phát triển của nền kinh tế Việt Nam.
Điều đó có nghĩa là sẽ vẫn còn những cộng đồng dân cư sẽ buộc phải di dời để
dành mặt bằng cho những dự án đó. Từ đó, vấn đề cần đặt ra là làm thế nào để
giảm thiểu tối đa những tác động không mong muốn đối với người dân phải tái
định cư thông qua việc tạo lập một sinh kế bền vững cho người dân tái định cư.
Dự án Thuỷ điện Hòa Bình là một trong những Dự án có quy mô lớn nhất
Việt Nam. Đây cũng là công trình Dự án có quy mô di chuyển dân để giải phóng
mặt bằng rất lớn, với 17 nghìn hộ, gần 70 nghìn nhân khẩu, thuộc 26 xã, phường
và 10 điểm dân cư tập trung trong vùng dự án thuộc 5 huyện và thành phố: Đà
Bắc, Tân Lạc, Mai Châu, Cao Phong và thành phố Hòa Bình.
Mặc dù Dự án Thủy điện Hòa Bình được triển khai xây dựng từ năm 1979
song cho đến nay đời sống của người dân tái định cư vẫn chưa thực sự đi vào ổn
định và bền vững. Bên cạnh đó công tác di dân tái định cư trong quá trình thực
hiện đã bộc lộ nhiều khó khăn, vướng mắc.
Từ những vấn đề nêu trên, tác giả chọn: "Khôi phục sinh kế bền vững cho
người dân tái định cư của Dự án Thuỷ điện Hòa Bình" làm đề tài luận văn thạc
sỹ kinh tế.
2. Mục đích nghiên cứu của đề tài
Nghiên cứu đưa ra các biện pháp khôi phục sinh kế bền vững cho người
dân tái định cư của Dự án Thuỷ điện Hòa Bình.

3
3. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu: Nghiên cứu đến các vấn đề liên quan đến các vấn
đề khôi phục sinh kế cho những người dân tái định cư của Dự án Thuỷ điện Hòa
Bình, bao gồm việc xây dựng và triển khai các dự án tái định cư và các dự án
phát triển kinh tế xã hội khác có liên quan trực tiếp đến kinh tế của các hộ tái
định cư thuộc Dự án Thuỷ điện Hòa Bình. Những nhân tố ảnh hưởng đến sinh kế
người dân tái định cư của Dự án Thủy điện Hòa Bình.
- Phạm vi nghiên cứu:
- Phạm vi nội dung: Các vấn đề liên quan đến sinh kế người dân tái
định cư của Dự án Thủy điện Hòa Bình.
- Phạm vi không gian: Các hộ tái định cư thuộc Dự án Thủy điện Hòa
Bình.
- Phạm vi thời gian: Từ nay đến năm 2015, định hướng năm 2020.
4. Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện mục tiêu và nội dung nghiên cứu đã đề ra, trong luận văn sử
dụng các phương pháp nghiên cứu sau:
- Các phương pháp thu thập thông tin: Luận văn tiến hành rà soát mọi tài
liệu, văn bản, báo cáo và nghiên cứu hiện có được thu thập tại Việt Nam thông
qua nhiều nguồn khác nhau (Ngân hàng Thế giới, Ngân hàng Phát triển châu Á,
Bộ NNPTNT, các cơ quan trong nước, Internet, các chuyên gia, các cơ quan ban
ngành tại Hòa Bình, .) nhằm thu được hiểu biết chung về các vấn đề quan tâm
và nhiệm vụ nghiên cứu.
- Phương pháp chuyên gia: Phỏng vấn và trao đổi với các chuyên gia về
lĩnh vực tái định cư nhằm thu được những kinh nghiệm, tham khảo những nhận
xét và ý kiến của họ về vấn đề tái định cư nói chung và các khía cạnh cụ thể (quy
hoạch, đền bù, di dân, .) trong từng tình huống cụ thể tại các dự án phát triển đã
và đang thực hiện.
- Phương pháp tổng hợp: Đề tài thực hiện tổng hợp, phân tích và đánh giá

4
trên cơ sở tài liệu, thông tin thu được để đưa ra nhận xét, tìm tòi và kết luận về
tác động của hoạt động tái định cư tới người dân bị ảnh hưởng. Đặc biệt, đề tài
nghiên cứu đánh giá dựa trên cơ sở thông tin định lượng, dựa trên thông tin thu
thập từ điều tra khảo sát một nhóm người dân bị ảnh hưởng từ Dự án Thuỷ điện
Hòa Bình về tác động của tái định cư đến tài sản, thu nhập, và việc làm.
- Điều tra xã hội học:
+ Xác định đối tượng điều tra: Các hộ điều tra thuộc nhóm hộ phải di dời tái
định cư đến nơi ở mới thuộc Dự án Thủy điện Hòa Bình của hai xã thuộc địa bàn
nghiên cứu.
+ Phương pháp điều tra: Phỏng vấn sâu các hộ tái định cư, nhằm thu thập
thông tin từ những cá nhân có vị trí chủ chốt trong cộng đồng như già làng,
trưởng bản, và lãnh đạo chính quyền địa phương.
+ Phương pháp phân tích kết quả điều tra: Số liệu sau khi thu thập được
tổng hợp và xử lý thông qua phần mềm tính toán Microsoft Excel.
5. Kết quả dự kiến đạt được
- Hệ thống hoá cơ sở lý luận và thực tiễn về di dân tái định cư và vấn đề
sinh kế bền vững trong các dự án tái định cư của các dự án thuỷ điện.
- Đánh giá đúng thực trạng khôi phục sinh kế bền vững trong xây dựng và
triển khai các dự án tái định cư của Dự án Thuỷ điện Hòa Bình nói chung, ở các
điểm điều tra sâu nói riêng. Rút ra được các kết quả, những vấn đề đặt ra cần giải
quyết và những nguyên nhân của chúng.
- Đề xuất các biện pháp tiếp tục khôi phục sinh kế một cách bền vững cho
người dân tái định cư của Dự án Thuỷ điện Hòa Bình.
6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn
- Ý nghĩa khoa học: Nội dung nghiên cứu của đề tài sẽ là tài liệu quan
trọng cho việc học tập nghiên cứu sau này.
- Ý nghĩa thực tiễn: Nghiên cứu làm sáng tỏ cơ sở khoa học cho việc
hoạch định và hoàn thiện chính sách về ổn định và nâng cao đời sống người dân

5
tái định cư. Đồng thời, qua đề tài này tác giả có cơ hội áp dụng những kiến thức
lý luận, những lý thuyết và phương pháp nghiên cứu xã hội học đã được học vào
thực tế. Thông qua các kết quả nghiên cứu, đề tài góp phần giúp các nhà quản
lý, các cấp thực hiện cũng như các tổ chức có liên quan có cái nhìn khách quan
và toàn diện hơn về thực trạng của các hoạt động tái định cư cũng như tác động
của hoạt động tái định cư đối với người dân tại địa phương, những khó khăn và
thuận lợi, những kết quả đạt được cũng như những mặt còn hạn chế. Từ đó góp
phần đề xuất các giải pháp nhằm sớm khôi phục sinh kế bền vững cho người dân
tái định cư.