Luận Văn Khóa luận về những hệ thống dạy học thông minh ITS(Intelligent Tutoring Sytems)

Lời cảm ơn :

Đầu tiên, chúng em xin cảm ơn Bộ môn Công Nghệ Phần Mềm - Khoa Công

nghệ thông tin đã hỗ trợ về tài liệu, máy móc cho chúng em thực hiện khóa luận

này. Chúng em cũng thực sự cảm ơn Thầy Lê Hoài Bắc đã hướng dẫn tận tình trong

suốt quá trình thực hiện khoá luận. Và cuối cùng, chúng em cảm ơn các thầy cô và

các bạn trong Khoa đã ủng hộ và nhiệt tình giúp đỡ cho chúng em hoàn thành khoá

luận.

Ngày 20 tháng 07 năm 2008

1



Mục lục :

Phần giới thiệu . 7

Tóm tắt luận văn . 9

Chương 1

1.1/

1.2/

1.3/

Giới thiệu về ITS (Intelligent Tutoring Systems) 10

Định nghĩa .10

Mục đích 11

Sơ lược về lịch sử hình thành .12

Trí tuệ nhân tạo (AI- Artificial Intelligence) 12

Những hệ thống hướng dẫn hỗ trợ dựa máy tính .12

Sự rèn luyện và đào sâu thích hợp 13

Sự khủng hoảng của Trí tuệ nhân tạo và Tâm lý học giáo dục .14

Trí tuệ nhân tạo và Hệ thống dạy học thông minh (AI – ITS) .14

Vai trò của khoa học nhận thức 16

1.3.1/

1.3.2/

1.3.3/

1.3.4/

1.3.5/

1.3.6/

1.4/

1.5/

Những thách thức đối với các hệ thống ITS 18

Sơ lược về kiến trúc của một hệ thống ITS 22

Mô hình lĩnh vực (Tri thức về lĩnh vực ) 23

Mô hình người học .27

Mô hình dạy học .29

Giao diện của hệ thống .30

Những công cụ soạn thảo ITS .33

1.5.1/

1.5.2/

1.5.3/

1.5.4/

1.6/

2.1/

2.2/

Chương 2

Kết luận 32

Giới thiệu 33

Công cụ soạn thảo ITS - Mục đích .34

Công cụ soạn thảo ITS 34

Mục đích .38

2.2.1/

2.2.2/

2.3/

2.4/

So sánh giữa ESS (Expert System Shells) và ITSAT 39

Những yêu cầu của một ITSAT 42

Tái sử dụng 42

Kiểm soát hệ thống .45

2.4.1/

2.4.2/

2



2.4.3/

2.4.4/

2.4.5/

2.5/

2.6/

Những chú thích bằng hình ảnh cho sự đạt được tri thức .47

Phát triển những giao diện lĩnh vực 48

Tính tổng quát và riêng biệt 50

Dạy học những kĩ năng thủ tục 53

Giới thiệu một vài công cụ soạn thảo .55

Sự phân loại theo tác vụ và dạy học .56

Sự sắp thứ tự và lên kế hoạch môn học 60

Những chiến lược dạy học .61

Giả lập thiết bị và huấn luyện thiết bị .62

Hệ chuyên gia lĩnh vực 63

Loại đa tri thức 64

Mục đích đặc biệt 65

Chương trình dạy học dựa trên media thích ứng / thông minh .66

Soạn thảo giao diện .67

Soạn thảo mô hình lĩnh vực .68

2.6.1.1/

2.6.1.2/

2.6.1.3/

2.6.1.4/

2.6.1.5/

2.6.1.6/

2.6.1.7/

2.6.1/

2.6.2/

Soạn thảo nội dung của một ITS .66

2.6.2.1/

2.6.2.2/

2.6.2.2.1/ Những mô hình của tri thức và cấu trúc lĩnh vực .68

2.6.2.2.2/ Sự giả lập và những mô hình .69

2.6.2.2.3/ Những mô hình của chuyên môn lĩnh vực 69

2.6.2.2.4/ Loại tri thức lĩnh vực .70

2.6.2.3/

Soạn thảo mô hình dạy học .70

2.6.2.3.1/ Những hệ thống dựa kế hoạch .71

2.6.2.3.2/ Đa chiến lược 71

2.6.2.3.3/ Từ vựng cho hoạt động dạy học 72

2.6.2.4/

2.6.3/

2.7/

3.1/

Chương 3

Soạn thảo mô hình người học .72

Những phương pháp soạn thảo và phương pháp đạt được tri thức .72

Phát triển ITS sử dụng Cấu trúc tri thức 75

Kết luận .73

Giới thiệu .75

3



3.2/

3.3/

3.4/

Phạm vi lĩnh vực .76

Phương pháp luận khái niệm hoá .77

Cấu trúc Tri thức 80

Định nghĩa .80

Tính chất .80

Các Cấu trúc tri thức 81

Cấu trúc Tri thức 1 .81

Cấu trúc Tri thức 2 .82

Cấu trúc Tri thức 3 .84

Cấu trúc Tri thức 4 .85

Cấu trúc Tri thức 5 .86

Cấu trúc Tri thức 6 .87

3.4.1/

3.4.2/

3.4.3/

3.4.3.1/

3.4.3.2/

3.4.3.3/

3.4.3.4/

3.4.3.5/

3.4.3.6/

3.5/

3.5.1/

3.5.2/

3.5.3/

3.6/

3.7/

Các đối tượng chính được thực hiện trên Câu trúc tri thức .89

Danh mục các đối tượng đơn giản 89

Sự tuần tự của các đối tượng .89

Cặp các đối tượng .89

Những người sử dụng của hệ thống .89

Kiến trúc của hệ thống 92

Cấu trúc tri thức ( Tri thức lĩnh vực ) .93

Bộ giả lập 94

Bộ soạn thảo 97

Bộ đánh giá .99

3.7.1/

3.7.2/

3.7.3/

3.7.4/

3.8/

Sự mô tả xử lý bên trong hệ thống .100

Kết luận và Hướng phát triển 102

Phụ lục 107


Phần giới thiệu :

6



Giáo dục là một trong những lĩnh vực được áp dụng sớm nhất của máy tính.

Nhiều hệ thống dạy học đã ra đời để đáp ứng nhu cầu học tập của con người. Tuy

thật phát triển nhưng người ta thấy rằng những hệ thống này chỉ đơn thuần là “dạy”

mà không có bất kỳ chiến lược dạy học và hướng dẫn nào cho từng loại người học

khác nhau, cũng như không đánh giá được quá trình học của người học. Từ đó

những hệ thống dạy học thông minh (ITS – Intelligent Tutoring System) đã ra đời

dựa trên những hệ thống dạy học truyền thống mà được thêm vào các thành phần

“thông minh” trên.

Những hệ thống ITS là những hệ thống đang được nghiêu cứu nhiều trên thế

giới. Người ta hi vọng rằng chúng có thể thay thế những hệ thống dạy học truyền

thống. Tuy đây là một hướng tiếp cận đầy tiềm năng nhưng do gặp nhiều khó khăn

không lường trước nên những hệ thống ITS đã phát triển không như mong đợi. Vì

vậy chúng chỉ mới đang ở giai đoạn đầu phát triển.

Mục tiêu :

Nghiêu cứu những hệ thống này, khóa luận chỉ muốn đạt được những mục

tiêu sau :

ã Trình bày thế nào là hệ thống dạy học thông minh (ITS)?

ã Kiến trúc và cách thức hoạt động của một hệ thống ITS?

ã Những hướng tiếp cận để xây dựng hệ thống ITS?

ã Cuối cùng sẽ áp dụng trong một lĩnh vực cụ thể.

Nội dung trình bày :

Như những mục tiêu đã đề ra ở trên, khóa luận sẽ nghiên cứu những vấn đề

sau :

ã Trình bày khái niệm, kiến trúc và cách thức hoạt động cơ bản của hệ

thống ITS.

ã Trình bày một hướng tiếp cận mới để xây dựng hệ thống ITS: đó là

công cụ soạn thảo ITS (ITSAT – ITS Authoring Tool).

7



ã Trong phần áp dụng : khác với phần mục tiêu đã đề ra, mục đích

chính trong phần này mà khóa luận muốn trình bày là :

o Nghiêu cứu và xây dựng một phương pháp để biểu diễn tri thức

lĩnh vực.

o Xây dựng ITS thành một công cụ hỗ trợ giáo viên xây dựng bài

tập dựa trên những tri thức trên.

ã Cùng với 2 mục đích chính trên, khóa luận cũng sẽ trình bày thêm

những phần tạo thành một hệ thống ITS hoàn chỉnh.

Kết quả :

Về phần lý thuyết, khóa luận trình bày nghiên cứu đầy đủ về hệ thống ITS

như trong phần nội dụng đã nêu.

Về phần áp dụng : mục đích của khóa luận không phải là nghiên cứu và xây

dựng một hệ thống ITS hoàn chỉnh mà mục đích chính của như trình bày

trong phần nội dung là xây dựng ITS thành một công cụ giúp cho giáo viên –

những người không cần biết lập trình – có thể soạn thảo bài tập bằng cách sử

dụng những tri thức đã được lưu trữ trong hệ thống cùng với một số thành

liên quan.

Tóm tắt khóa luận :

8



Khóa luận này nghiên cứu về những hệ thống hỗ trợ dạy học thông minh

(Intelligent Tutoring Systems – ITS). Đây là những hệ thống dạy học hiện đại (so

với các phần mềm dạy học truyền thống) đã và đang được nghiên cứu nhiều trong

các trường đại học và phòng thí nghiệm trên thế giới. Và mục đích chính của khóa

luận này là sẽ nghiên cứu và xây dựng một hệ thống ITS cho một lĩnh vực được

chọn. Đây là một công cụ được xây dựng để hỗ trợ cho người dạy (giáo viên ) mà

không cần phải biết lập trình có thể phác thảo ra các bài tập giảng dạy về một lĩnh

vực nào đó dựa trên máy tính. Người dạy tạo ra những bài tập trên bằng cách sử

dụng Tri thức được lưu trữ trong máy tính, chọn ra những nội dung phù hợp theo

yêu cầu để hệ thống tự phát sinh. Ngoài ra hệ thống còn xây dựng một “bộ giả lập”

để người học (trẻ ) có thể tự rèn luyện những bài tập đã soạn bởi người dạy. Quá

trình này được kiểm soát và đánh giá bởi người dạy và hệ thống ( cụ thể là Module

hướng dẫn và Module đánh giá). Khóa luận được nghiên cứu thành 3 phần chính.

Phần đầu sẽ trình bày tổng quan về các hệ thống dạy học thông minh (ITS) (Chương

1). Phần thứ hai khoá luận muốn mô tả những công cụ soạn thảo ITS (ITSAT)

(Chương 2). Phần cuối của khóa luận sẽ nghiên cứu và xây dựng hệ thống ITS sử

dụng Cấu trúc tri thức (Chương 3).

9