KHẢO SÁT TRUYỀN THUYẾT VỀ LƯU NHÂN CHÚ Ở VÙNG ĐẠI TỪ THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NGỮ VĂN 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Lý do văn hoá xã hội A. PHẦN MỞ ĐẦU Giữ gìn và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc là chủ trương quan trọng của Đảng và Nhà nước ta trong giai đoạn đổi mới và hội nhập. Nghị quyết hội nghị lần thứ IV Ban chấp hành Trung ương Đảng cộng sản Việt Nam khóa VII đã khẳng định: "Nền văn hóa mà Đảng ta lãnh đạo toàn dân xây dựng là nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc" [7, tr.1]. Văn kiện lần thứ V Ban chấp hành Trung ương Đảng cộng sản Việt Nam cũng chỉ rõ: "Di sản văn hóa là tài sản vô giá, gắn kết cộng đồng dân tộc, là cốt lõi của bản sắc dân tộc, cơ sở để sáng tạo những giá trị mới và giao lưu văn hóa. Cần phải hết sức coi trọng, bảo tồn, kế thừa, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống (bác học và dân gian), văn hóa cách mạng bao gồm cả văn hóa vật thể và phi vật thể" [7, tr.1]. Như vậy, Đảng và Nhà nước ta luôn khuyến khích việc tìm hiểu, nghiên cứu những giá trị văn hóa truyền thống để khẳng định bản sắc văn hóa dân tộc. Điều đó trở thành nội lực tạo nên sức mạnh để Việt Nam hòa nhập cùng thế giới. Nghiên cứu truyền thuyết nói chung và truyền thuyết về Lưu Nhân Chú nói riêng là một hoạt động thiết thực để thực hiện chủ trương đường lối của Đảng chính sách, pháp luật của Nhà nước - giữ gìn phát huy bản sắc dân tộc. 1.2. Lý do khoa học Từ hàng nghìn năm nay đã và đang tồn tại một nền văn hoá Vịêt Nam thống nhất. Nhưng bản sắc văn hoá Việt Nam lại được biểu hiện thông qua sự đa dạng của các tộc người trong cộng đồng người Việt Nam và sự phong phú của các vùng miền đất nước. Nghiên cứu các trường hợp của Folklore cụ thể từng vùng văn hoá không phải là hướng đi mới, nhưng đối với Việt Nam là hướng đi rất cần thiết. Nó có tác dụng bảo tồn văn hoá truyền thống; sự giao thoa văn hoá các tộc người. Đại Từ - Thái Nguyên là một vùng văn hoá. Vốn là vùng đất có vị thế đặc biệt, Đại Từ đã từng là vị trí chiến lược cho các cuộc chiến tranh bảo vệ đất nước. Vì vậy, nghiên cứu vùng văn hoá Đại Từ là một việc làm cần thiết đáng được chú ý. Hơn năm trăm năm về trước, khởi nghĩa Lam Sơn bùng nổ (1418), Thái Nguyên là một trong những trung tâm kháng chiến chống giặc Minh xâm lược với một dòng họ bốn đời làm phiên trấn Thái Nguyên, cha con Lưu Nhân Chú tổ chức lực lượng kháng chiến ngay tại quê nhà. Ngay từ những ngày đầu kháng chiến người trai yêu nước ấy đã hướng về đất Lam Sơn, tự nguyện đứng dưới lá cờ khởi nghĩa của Lê Lợi. Là một trong những người tham dự Hội thề Lũng Nhai, có mặt ngay từ đầu cuộc khởi nghĩa Lam Sơn chỉ huy trực tiếp nhiều trận đánh lớn của nghĩa quân Lam Sơn, đặc biệt là những trận đánh mang tính chất quyết định thắng lợi của cuộc kháng chiến, Lưu Nhân Chú chứng tỏ bản lĩnh và tài năng một nhà quân sự xuất sắc. Ông có những cống hiến to lớn trong kháng chiến, dẫn tới sự thành lập vương triều nhà Lê, một vương triều thịnh đạt trong lịch sử chế độ phong kiến Việt Nam. Lưu Nhân Chú một danh nhân lịch sử dân tộc, niềm tự hào của quê hương Đại Từ - Thái Nguyên. Danh nhân lịch sử Lưu Nhân Chú đã được người đời dệt nên những truyền thuyết đẹp. Đây là hiện tượng văn hoá rất đáng lưu ý, chưa được lưu truyền rộng rãi xứng đáng với vị thế của Lưu Nhân Chú trong lịch sử dân tộc. Vì vậy, chúng tôi đi vào tìm hiểu những truyền thuyết về Lưu Nhân Chú hiện đang được lưu hành ở vùng Đại Từ - Thái Nguyên với mong muốn phần nào làm sáng tỏ vị trí của danh nhân Lưu Nhân Chú trong tâm thức cộng đồng, cả về diện rộng và chiều sâu. Truyền thuyết và lễ hội vốn có mối quan hệ biện chứng với nhau. Nhờ truyền thuyết, lễ hội bám chặt gốc rễ vào mảnh đất đời sống, trở thành một nhu cầu không thể thiếu trong đời sống tâm linh của con người. Truyền thuyết là chiếc cầu nối giữa niềm tin, cảm xúc của cộng đồng với tín ngưỡng, phong tục, tập quán. Niềm tin trong truyền thuyết được hiện thực hóa trong lễ hội. Lễ hội giúp truyền thuyết được lưu giữ và có sức lan tỏa rộng rãi. Thông qua việc khảo sát, phân tích các môtip, những đặc điểm nội dung và nghệ thuật cũng như mối quan hệ giữa truyền thuyết về Lưu Nhân Chú với lễ hội núi Văn, núi Võ ở Đại Từ, Thái Nguyên cũng là một đóng góp cho hướng nghiên cứu, giảng dạy văn học dân gian theo tính nguyên hợp. 1.3. Lý do cá nhân Là một người con của quê hương Đại Từ - Thái Nguyên, người viết mong muốn đóng góp một phần công sức vào việc giữ gìn và phát triển di sản văn hoá dân gian trên quê hương mình. Và tìm hiểu những truyền thuyết về Lưu Nhân Chú trên quê hương Đại Từ là một hoạt động thiết thực giúp tôi có thêm những hiểu biết về văn hoá dân gian địa phương. Từ đó, càng tự hào về vùng quê cách mạng của mình. Đối với một giáo viên Ngữ văn, sinh ra, lớn lên, trưởng thành và công tác trên vùng đất Đại Từ thân yêu, đây là nền tảng vô cùng thuận lợi để tôi giúp học sinh hiểu biết về lịch sử và văn hoá địa phương. Và đặc biệt, việc tìm hiểu chuỗi truyền thuyết về Lưu Nhân Chú có ý nghĩa quan trọng trong hoạt động dạy học văn học dân gian địa phương theo đặc trưng thể loại - gắn với môi trường diễn xướng. Đồng thời, giáo dục học sinh lòng biết ơn, sự ngưỡng mộ tôn kính người anh hùng có công chống giặc ngoại xâm. MỤC LỤC A. PHẦN MỞ ĐẦU 0 1. Lý do chọn đề tài 1 1.1. Lý do văn hoá xã hội . 1 1.2. Lý do khoa học 1 1.3. Lý do cá nhân 3 2. lịch sử vấn đề 3 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 10 3.1. Đối tượng nghiên cứu 10 3.2. Phạm vi nghiên cứu . 10 4. Nhiệm vụ nghiên cứu . 10 5. Đóng góp của luận văn . 11 6. Phương pháp nghiên cứu 11 7. Cấu trúc Luận văn 12 B. PHẦN NỘI DUNG . 13 Chương một. ĐẠI TỪ - MỘT VÙNG VĂN HÓA LỊCH SỬ . 13 1. Đại Từ - một vùng văn hóa lịch sử 13 1.1. Đặc điểm địa lý 13 1.2. Sơ lược lịch sử . 15 1.3. Văn hóa dân gian . 20 1.3.1. văn học dân gian 20 1.3.2. Các lễ hội dân gian tiêu biểu . 26 1.3.2.1. Hội tung còn ở Phú Xuyên . 26 1.3.2.2. Hội xuống đồng ở Hùng Sơn 27 1.3.2.3. Lễ rước kiệu ở Bình Thuận 29 1.3.2.4. Lễ Phật Đản chùa Sơn Dược 30 1.4. Các địa danh văn hóa lịch sử . 32 2. Lưu Nhân Chú - con người trong lịch sử 34 2.1. Bối cảnh thời đại những năm đầu đời Lưu Nhân Chú sống 35 2.2. Lai lịch 35 2.3. Cống hiến của Lưu Nhân Chú trong lịch sử dân tộc . 35 2.3.1. Giai đoạn thứ nhất, 1409 đến 1416 . 36 2.3.2. Giai đoạn thứ hai từ Hội thề Lũng Nhai đến năm đầu dựng cờ khởi nghĩa (1416 - 1418) 37 2.3.3. Giai đoạn thứ ba, mười năm khởi nghĩa (1418 - 1427) 38 2.3.4. Giai đoạn thứ tư - Những năm năm đầu xây dựng đất nước (1428 - 1434) . 39 3. Đại Từ và những truyền thuyết về Lưu Nhân Chú và dòng họ Lưu 39 Chương hai. TRUYỀN THUYẾT VỀ LưU NHÂN CHÚ Ở VÙNG ĐẠI TỪ, THÁI NGUYÊN 42 1. Khảo sát các truyền thuyết về Lưu Nhân Chú ở vùng Đại Từ, Thái Nguyên 42 1.1. Số lượng 42 1.2. Đặc điểm . 45 2. Lưu Nhân Chú - lịch sử và truyền thuyết 54 2.1. Hoàn cảnh xuất hiện và thân thế nhân vật 55 2.2. Cuộc đời sự nghiệp của nhân vật . 56 2.3. Sau khi Lưu Nhân Chú mất 57 3. Hình tượng Lưu Nhân Chú trong truyền thuyết 59 3.1. Truyền thuyết khắc họa nhân vật Lưu Nhân Chú ở vị thế người anh hùng chống giặc ngoại xâm 59 3.2. Truyền thuyết khắc họa hình tượng Lưu Nhân Chú trên phương diện người dũng sĩ . 67 3.3. Lưu Nhân Chú - con người nhân hậu, trung nghĩa . 70 3.4. Truyền thuyết khắc họa Lưu Nhân Chú trên cương vị "nhân thần", "phúc thần" . 73 3.4.1. Truyền thuyết khắc họa Lưu Nhân Chú trên cương vị "nhân thần" 73 3.4.2. Phúc thần 74 4. Các môtip nổi bật . 75 4.1. Môtip sinh nở thần kì . 75 4.2. Môtip "tướng lạ - tài lạ" . 80 4.3. Môtip chiến công phi thường . 83 4.4. Môtip hóa thân . 88 4.5. Môtip linh hiển, âm phù . 95 Chương ba. TRUYỀN THUYẾT VỀ LưU NHÂN CHÚ TRONG ĐỜI SỐNG VĂN HÓA XÃ HỘI ĐưƠNG ĐẠI TẠI VÙNG ĐẠI TỪ-THÁI NGUYÊN . 99 1. Truyền thuyết về Lưu Nhân Chú và tín ngưỡng tại vùng Đại Từ, Thái Nguyên 99 1.1. Lễ hội tưởng nhớ Lưu Nhân Chú tại Đại Từ, Thái Nguyên 99 1.2. Tục thờ cúng Lưu Nhân Chú tại Đại Từ, Thái Nguyên 103 2. Khảo sát về tình hình lưu truyền, phổ biến của truyền thuyết về Lưu Nhân Chú ở Đại Từ, Thái Nguyên 106 2.1. Đặc điểm phân bố 106 2.2. Mức độ phổ biến 110 3. Một số đề xuất, kiến nghị . 119 C. KẾT LUẬN 126 TÀI LIỆU THAM KHẢO 131 .
