Tiến Sĩ Khảo sát thành phần hóa học của cây xuân hoa đỏ, Pseuderanthemum carruthersii (seem.) Guill. var. At

LUẬN ÁN TIẾN SĨ HÓA HỌC
NĂM 2012


MỤC LỤC
Trang
Lời cam đoan i
Lời cảm ơn ii
Mục lục iii
Danh mục chữ viết tắt v
Danh mục ký hiệu hợp chất cô lập vi
Danh mục hình ảnh vii
Danh mục sơ đồ viii
Danh mục bảng biểu . ix
Danh mục phụ lục xi
MỞ ĐẦU 1

CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN 3
1.1. MÔ TẢ THỰC VẬT 3
1.2. NHỮNG NGHIÊN CỨU VỀ DƯỢC HỌC 4
1.2.1. Kinh nghiệm dân gian sử dụng cây P. palatiferum . 4
1.2.2. Nghiên cứu in vitro về dược tính 6
1.2.3. Nghiên cứu in vivo về dược tính 7
1.2.4. Nhận xét về dược tính của cây P. palatiferum 9
1.3. NHỮNG NGHIÊN CỨU VỀ HÓA HỌC . 9
1.3.1. Loài Eranthemum pulchellum . 9
1.3.2. Loài Pseuderanthemum latifolium . 9
1.3.3. Loài Pseuderanthemum palatiferum 10
1.3.4. Nhận xét về thành phần hóa học chi Pseuderanthemum . 11
1.3.5. Đặc điểm hóa – thực vật họ Ô rô (Acanthaceae) 13
1. 4. NHỮNG VẤN ĐỀ TỒN TẠI VÀ ĐỊNH HƯỚNG NGHIÊN CỨU 16
1.4.1. Những vấn đề tồn tại 16
1.4.2. Định hướng nghiên cứu . 16

CHƯƠNG 2. THỰC NGHIỆM . 18
2.1. TRÍCH LY VÀ CÔ LẬP HỢP CHẤT 18
2.1.1. Hóa chất và thiết bị 18
2.1.2. Nguyên liệu . 19
2.1.3. Điều chế các loại cao . 21
2.1.4. Cô lập các hợp chất hữu cơ . 23
2.2. THỬ NGHIỆM HOẠT TÍNH SINH HỌC 31
2.2.1. Hoạt tính ức chế enzyme acetylcholinesterase 31
2.2.2. Hoạt tính gây độc tế bào 34

CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN . 37
3.1. KHẢO SÁT CẤU TRÚC HÓA HỌC .37
3.1.1. Khảo sát cấu trúc hóa học các hợp chất nhóm terpenoid 37
3.1.2. Khảo sát cấu trúc hóa học các hợp chất nhóm lignan . 58
3.1.3. Khảo sát cấu trúc hóa học các hợp chất nhóm flavonoid 76
3.1.4. Khảo sát cấu trúc hóa học các hợp chất nhóm phenylethanoid . 91
3.1.5. Khảo sát cấu trúc hóa học các hợp chất có chứa nitrogen . 111
3.1.6. Bàn luận 116
3.2. KẾT QUẢ THỬ NGHIỆM HOẠT TÍNH SINH HỌC 125
3.2.1. Hoạt tính ức chế enzyme acetylcholinesterase 125
3.2.2. Hoạt tính gây độc tế bào 126
3.2.3. Bàn luận 126
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 130
TÀI LIỆU THAM KHẢO 133
DANH MỤC CÔNG TRÌNH .141
PHỤ LỤC 143

MỞ ĐẦU
Nghiên cứu các hợp chất thiên nhiên đã và đang đóng góp những thành tựu
quý báu cho ngành hoá học cũng như ngành sinh học và y dược học.
Sự kết hợp những chứng cứ khoa học từ lĩnh vực nghiên cứu hóa học các hợp
chất thiên nhiên và hoạt tính sinh học đã góp phần củng cố và phát triển các bài
thuốc y học cổ truyền một cách thuyết phục nhất.
Việt Nam có vị trí địa lý thuộc vùng nhiệt đới nóng ẩm, là điều kiện phát triển
hệ thực vật phong phú và đa dạng. Đây cũng chính là lý do nền y học cổ truyền của
nước ta phát triển mạnh. Với vai trò nhà nghiên cứu về hóa học các hợp chất thiên
nhiên, chúng tôi mong muốn được đóng góp vào sự phát triển chung này.
Từ những năm 1980, người dân truyền miệng nhau rằng “cây Hoàn ngọc hay
còn gọi là cây Xuân hoa, Pseuderanthemum palatiferum (Nees) Radlk., trị bách
bệnh”. Những tác dụng về dược lý của cây Xuân hoa trên các bệnh về gan, hệ tiêu
hóa, tim mạch, ung thư, viêm loét, [9] với những bài thuốc đơn giản mà hiệu
nghiệm đã cuốn hút chúng tôi tìm hiểu về chi Pseuderanthemum.
Gần đây, Wararut Buncharoen [57] đã công bố những nghiên cứu về khả năng
ức chế enzyme acetylcholinesterase của dịch trích nước từ cây Xuân hoa,
P. palatiferum. Kết quả nghiên cứu này cho thấy tiềm năng chữa bệnh Alzheimer
của cây thuốc Xuân hoa.
Sau khi tham khảo các tài liệu liên quan đến các loài cây thuộc chi
Pseuderanthemum, chúng tôi nhận thấy rằng, trong số 10 loài cây thuộc chi
Pseuderathemum hiện diện ở Việt Nam, chỉ có cây Xuân hoa, P. palatiferum, đang
được quan tâm nghiên cứu sâu rộng về cả lĩnh vực hóa học lẫn lĩnh vực dược học,
còn các cây khác chưa có tài liệu nào đề cập. Chúng tôi chọn cây Xuân hoa đỏ,
Pseuderanthemum carruthersii (Seem.) Guill. var. atropurpureum (Bull.) Fosb., để
khảo sát vì cây được sử dụng trong dân gian với đặc tính chữa lành vết thương, trị
thương đòn tổn, [4] nhưng chưa được nghiên cứu về thành phần hóa học.
Nội dung chính được thực hiện trong luận án này là khảo sát thành phần hóa
học của cây Xuân hoa đỏ, Pseuderanthemum carruthersii (Seem.) Guill. var.
Pseuderanthemum carruthersii var. atropurpureum atropurpureum (Bull.) Fosb Bên cạnh đó, những thử nghiệm hoạt tính sinh học
cũng được thực hiện trên các hợp chất tinh khiết cô lập được. Chúng tôi chọn thử
nghiệm hoạt tính ức chế enzyme acetylcholinesterase nhằm góp phần tìm kiếm hợp
chất có tiềm năng chữa bệnh Alzheimer, do dịch trích nước từ cây P. palatiferum đã
được nghiên cứu có khả năng ức chế enzyme acetylcholinesterase; ngoài ra, còn
thực hiện thử nghiệm hoạt tính gây độc trên hai dòng tế bào ung thư vú MCF–7 và
ung thư cổ tử cung HeLa, do cây P. palatiferum đang được sử dụng trong dân gian
như cây thuốc để chữa một số bệnh ung thư và những thử nghiệm này nằm trong
khả năng với điều kiện nghiên cứu tại Việt Nam.
Việc khảo sát thành phần hóa học của cây Xuân hoa đỏ, P. carruthersii var.
atropurpureum góp phần làm sáng tỏ hóa – thực vật của chi Pseuderanthemum,
hiện có rất ít thông tin. Những kết quả thử nghiệm hoạt tính sinh học góp phần nâng
cao giá trị ứng dụng của đề tài.