Tiến Sĩ Kế toán các công cụ tài chính phái sinh nhằm phòng ngừa rủi ro trong các doanh nghiệp xuất nhập khẩu

MỤC LỤC
Trang
Trang bìa phụ
Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục các chữ viết tắt
MỞ ĐẦU 1
1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 1
2. TỔNG QUAN VỀ CÁC NGHIÊN CỨU 2
3. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 12
4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN ÁN 13
5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 14
6. NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN ÁN 15
7. BỐ CỤC CỦA LUẬN ÁN 16

Chương 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ KẾ TOÁN CÁC CÔNG CỤ
TÀI CHÍNH PHÁI SINH NHẰM PHÒNG NGỪA RỦI RO
TRONG CÁC DOANH NGHIỆP XUẤT NHẬP KHẨU 17
1.1. ĐẶC ĐIỂM HOẠT ĐỘNG XUẤT NHẬP KHẨU VÀ
NHỮNG RỦI RO TRONG CÁC DOANH NGHIỆP XUẤT NHẬP KHẨU 17
1.1.1. Đặc điểm hoạt động xuất nhập khẩu 17
1.1.2. Rủi ro trong các doanh nghiệp xuất nhập khẩu 19
1.2. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ CÔNG CỤ TÀI CHÍNH PHÁI SINH 23
1.2.1. Khái niệm và vai trò của công cụ tài chính phái sinh 23
1.2.2. Lịch sử ra đời của công cụ tài chính phái sinh 24
1.2.3. Các loại công cụ tài chính phái sinh 31
1.3. PHÒNG NGỪA RỦI RO BẰNG CÔNG CỤ TÀI CHÍNH PHÁI SINH 41
1.3.1. Phòng ngừa rủi ro bằng hợp đồng kỳ hạn 41
1.3.2. Phòng ngừa rủi ro bằng hợp đồng tương lai 42
1.3.3. Phòng ngừa rủi ro bằng hợp đồng quyền chọn 44
1.3.4. Phòng ngừa rủi ro bằng hợp đồng hoán đổi 46
1.4. KẾ TOÁN CÁC CÔNG CỤ TÀI CHÍNH PHÁI SINH
NHẰM PHÒNG NGỪA RỦI RO 47
1.4.1. Chuẩn mực kế toán quốc tế và của các nước
về CCTC phái sinh nhằm phòng ngừa rủi ro 47
1.4.2. Kế toán các công cụ tài chính phái sinh
nhằm phòng ngừa rủi ro của các nước 58

Chương 2: THỰC TRẠNG KẾ TOÁN CÁC CÔNG CỤ TÀI CHÍNH
PHÁI SINH NHẰM PHÒNG NGỪA RỦI RO TRONG
CÁC DOANH NGHIỆP XUẤT NHẬP KHẨU ĐÀ NẴNG 61
2.1. TỔNG QUAN VỀ CÁC DOANH NGHIỆP XUẤT NHẬP KHẨU
TẠI ĐÀ NẴNG 61
2.1.1. Doanh nghiệp xuất nhập khẩu và vai trò của nó trong nền kinh tế 61
2.1.2. Đặc điểm về hoạt động sản xuất kinh doanh
của doanh nghiệp xuất nhập khẩu Đà Nẵng 62
2.1.3. Đặc điểm của doanh nghiệp xuất nhập khẩu Đà Nẵng ảnh hưởng đến
kế toán các công cụ tài chính phái sinh nhằm phòng ngừa rủi ro 65
2.2. THỊ TRƯỜNG CÔNG CỤ TÀI CHÍNH PHÁI SINH
VÀ THỰC TRẠNG SỬ DỤNG ĐỂ PHÒNG NGỪA RỦI RO
TRONG CÁC DOANH NGHIỆP XUẤT NHẬP KHẨU ĐÀ NẴNG 68
2.2.1. Thực trạng cơ sở pháp lý về công cụ tài chính phái sinh 68
2.2.2. Thực trạng về thị trường công cụ tài chính phái sinh 73
2.2.3. Thực trạng sử dụng công cụ tài chính phái sinh phòng ngừa rủi ro
trong các doanh nghiệp xuất nhập khẩu Đà Nẵng 83
2.3. THỰC TRẠNG CƠ SỞ PHÁP LÝ VỀ KẾ TOÁN CÁC
CÔNG CỤ TÀI CHÍNH PHÁI SINH NHẰM PHÒNG NGỪA RỦI RO 90
2.3.1. Cơ sở pháp lý về kế toán các công cụ tài chính phái sinh quy định
cho các tổ chức tín dụng 90
2.3.2. Cơ sở pháp lý về kế toán các công cụ tài chính phái sinh
nhằm phòng ngừa rủi ro áp dụng cho doanh nghiệp 91
2.4. THỰC TRẠNG KẾ TOÁN CÁC CÔNG CỤ TÀI CHÍNH PHÁI SINH
NHẰM PHÒNG NGỪA RỦI RO TRONG CÁC
DOANH NGHIỆP XUẤT NHẬP KHẨU ĐÀ NẴNG 99
2.4.1. Tổ chức vận dụng chứng từ kế toán 100
2.4.2. Tổ chức vận dụng hệ thống tài khoản kế toán 101
2.4.3. Phương pháp kế toán 103
2.4.4. Tổ chức vận dụng sổ kế toán 107
2.4.5. Trình bày và thuyết minh báo cáo tài chính 107
2.5. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG SỬ DỤNG VÀ KẾ TOÁN
CÁC CÔNG CỤ TÀI CHÍNH PHÁI SINH NHẰM PHÒNG NGỪA
RỦI RO TRONG CÁC DOANH NGHIỆP XUẤT NHẬP KHẨU ĐÀ NẴNG 108
2.5.1. Đánh giá thực trạng sử dụng công cụ tài chính phái sinh
nhằm phòng ngừa rủi ro trong các doanh nghiệp xuất nhập khẩu Đà Nẵng 108
2.5.2. Đánh giá thực trạng cơ sở pháp lý về kế toán các
công cụ tài chính phái sinh nhằm phòng ngừa rủi ro 112
2.5.3. Đánh giá thực trạng kế toán các công cụ tài chính phái sinh
nhằm phòng ngừa rủi ro trong các doanh nghiệp xuất nhập khẩu Đà Nẵng 114
2.6. KINH NGHIỆM KẾ TOÁN CÁC CÔNG CỤ TÀI CHÍNH PHÁI SINH
NHẰM PHÒNG NGỪA RỦI RO CỦA CÁC ĐỊA PHƯƠNG KHÁC
VÀ BÀI HỌC CHO DOANH NGHIỆP XUẤT NHẬP KHẨU ĐÀ NẴNG 119
2.6.1. Kinh nghiệm kế toán các công cụ tài chính phái sinh
nhằm phòng ngừa rủi ro của các địa phương khác 119
2.6.2. Bài học kinh nghiệm cho các doanh nghiệp xuất nhập khẩu Đà Nẵng 122

Chương 3: HOÀN THIỆN KẾ TOÁN CÁC CÔNG CỤ TÀI CHÍNH
PHÁI SINH NHẰM PHÒNG NGỪA RỦI RO TRONG
CÁC DOANH NGHIỆP XUẤT NHẬP KHẨU ĐÀ NẴNG 125
3.1. SỰ CẦN THIẾT SỬ DỤNG CÔNG CỤ TÀI CHÍNH PHÁI SINH
NHẰM PHÒNG NGỪA RỦI RO TRONG CÁC
DOANH NGHIỆP XUẤT NHẬP KHẨU ĐÀ NẴNG 125
3.1.1. Sự cần thiết sử dụng công cụ tài chính phái sinh nhằm
phòng ngừa rủi ro tỷ giá trong các doanh nghiệp xuất nhập khẩu Đà Nẵng 126
3.1.2. Sự cần thiết sử dụng công cụ tài chính phái sinh nhằm
phòng ngừa rủi ro lãi suất trong các doanh nghiệp xuất nhập khẩu Đà Nẵng 128
3.1.3. Sự cần thiết sử dụng công cụ tài chính phái sinh nhằm phòng ngừa
rủi ro giá cả hàng hóa trong các doanh nghiệp xuất nhập khẩu Đà Nẵng 129
3.2. SỰ CẦN THIẾT HOÀN THIỆN KẾ TOÁN CÁC CÔNG CỤ TÀI CHÍNH
PHÁI SINH NHẰM PHÒNG NGỪA RỦI RO TRONG CÁC
DOANH NGHIỆP XUẤT NHẬP KHẨU ĐÀ NẴNG 130
3.3. YÊU CẦU HOÀN THIỆN KẾ TOÁN CÁC CÔNG CỤ TÀI CHÍNH
PHÁI SINH NHẰM PHÒNG NGỪA RỦI RO TRONG CÁC
DOANH NGHIỆP XUẤT NHẬP KHẨU ĐÀ NẴNG 131
3.3.1. Phải phù hợp với hệ thống pháp luật Việt Nam 131
3.3.2. Phải phù hợp với sự phát triển của thị trường tài chính 132
3.3.3. Phải phù hợp với yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế 132
3.3.4. Phải phù hợp với thông lệ và chuẩn mực kế toán quốc tế 133
3.3.5. Phải phù hợp với yêu cầu đổi mới quản lý và cải cách kế toán 134
3.3.6. Phải phù hợp với quy định về tài chính, kế toán của Nhà nước 134
3.3.7. Phải đảm bảo cung cấp thông tin kịp thời, đầy đủ và trung thực 135
3.3.8. Phải đảm bảo yêu cầu tiết kiệm và có tính khả thi 135
3.4. HOÀN THIỆN KẾ TOÁN CÁC CÔNG CỤ TÀI CHÍNH PHÁI SINH
NHẰM PHÒNG NGỪA RỦI RO TRONG CÁC
DOANH NGHIỆP XUẤT NHẬP KHẨU ĐÀ NẴNG 135
3.4.1. Hoàn thiện khuôn khổ pháp lý về kế toán làm cơ sở cho
hướng dẫn kế toán các công cụ tài chính phái sinh nhằm phòng ngừa rủi ro 136
3.4.2. Quy định nguyên tắc kế toán các
công cụ tài chính phái sinh nhằm phòng ngừa rủi ro 143
3.4.3. Hoàn thiện tài khoản sử dụng trong kế toán các
công cụ tài chính phái sinh nhằm phòng ngừa rủi ro 146
3.4.4. Hướng dẫn phương pháp kế toán các
công cụ tài chính phái sinh nhằm phòng ngừa rủi ro 148
3.4.5. Hoàn thiện sổ kế toán sử dụng trong kế toán các
công cụ tài chính phái sinh nhằm phòng ngừa rủi ro 176
3.4.6. Hoàn thiện báo cáo kế toán trong kế toán các
công cụ tài chính phái sinh nhằm phòng ngừa rủi ro 179
3.5. ĐIỀU KIỆN THỰC HIỆN HOÀN THIỆN KẾ TOÁN CÁC
CÔNG CỤ TÀI CHÍNH PHÁI SINH NHẰM PHÒNG NGỪA RỦI RO
TRONG CÁC DOANH NGHIỆP XUẤT NHẬP KHẨU ĐÀ NẴNG 181
3.5.1. Về phía Nhà nước 181
3.5.2. Về phía các đơn vị cung cấp sản phẩm phái sinh 184
3.5.3. Về phía các doanh nghiệp xuất nhập khẩu 187
KẾT LUẬN 190
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC

MỞ ĐẦU
1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
Trong quá trình hoạt động sản xuất kinh doanh (SXKD), sự biến động khó lường của tỷ giá, lãi suất, giá cả hàng hoá trên thị trường là những nguyên nhân gây ra rủi ro cho các doanh nghiệp (DN), nhất là các DN xuất nhập khẩu (XNK). Để hạn chế thấp nhất những rủi ro có thể xảy ra, các công cụ tài chính (CCTC) phái sinh đã ra đời và phổ biến ngày càng rộng rãi trong nền kinh tế của các nước, đó thực chất là những hợp đồng tài chính mà giá trị của nó phụ thuộc vào một hợp đồng mua bán cơ sở. Đến nay, trên thị trường tài chính quốc tế, CCTC phái sinh đã phát triển rất mạnh với các nghiệp vụ phái sinh rất đa dạng và thị trường CCTC phái sinh đóng vai trò quan trọng trong hệ thống tài chính toàn cầu. Sở dĩ nó phát triển thành công như vậy, là do sử dụng các CCTC phái sinh đem lại lợi ích cho DN trong việc giảm thiểu hoặc loại bỏ rủi ro do sự biến động giá cả của sản phẩm, biến động tỷ giá, thay đổi lãi suất; người đầu cơ sử dụng các công cụ này nhằm mang lại lợi ích trong việc đánh cuộc trên những biến động giá cả của sản phẩm, họ sử dụng công cụ này như một đòn bẩy đặc biệt; người cơ lợi thì lại sử dụng linh hoạt các công cụ này để hưởng chênh lệch giá.
Mặc dù, CCTC phái sinh phát triển mạnh mẽ ở các nền kinh tế phát triển trên thế giới và đã hình thành ở Việt Nam, tuy nhiên còn rất nhỏ bé và chưa phổ biến. Nguyên nhân chủ yếu của tình trạng này là do mức độ phát triển của thị trường tiền tệ, thị trường vốn còn thấp, các DN chưa am hiểu kỹ về lợi ích cũng như kỹ thuật sử dụng các công cụ này trong việc phòng ngừa rủi ro, bên cạnh đó các nhà môi giới, các nhà cơ lợi còn quá ít trên thị trường để thúc đẩy các DN tham gia mạnh mẽ thị trường này. Sự kém phát triển của thị trường phái sinh là một thách thức không nhỏ trong quá trình hội nhập và mở cửa thị trường tài chính Việt Nam. Khi rủi ro luôn là bạn đường với các DN và ngày càng gia tăng trong quá trình hội nhập, thì phát triển thị trường phái sinh được xem như là lá chắn quan trọng để hạn chế rủi ro.
Trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế, hệ thống tài chính, hệ thống kế toán Việt Nam đã có những bước phát triển rất quan trọng theo hướng hội nhập với thông lệ và chuẩn mực quốc tế được chấp nhận chung. Đây là định hướng phát triển đúng đắn để Hệ thống tài chính cũng như Hệ thống kế toán Việt Nam phát triển ổn định, bền vững, tạo điều kiện cho phát triển và quản lý kinh tế đất nước. Tuy nhiên, ở Việt Nam cho đến nay, chuẩn mực kế toán (CMKT) về CCTC vẫn chưa được xây dựng và ban hành, cũng chưa có bất kỳ một văn bản nào hướng dẫn về kế toán CCTC phái sinh để các DN thực hiện. Một số DN khi sử dụng CCTC phái sinh để phòng ngừa rủi ro thì vẫn thực hiện công việc kế toán dựa trên Chế độ kế toán DN hiện hành để áp dụng, nội dung kế toán thực hiện khi sử dụng CCTC phái sinh hoàn toàn giống với khi không sử dụng CCTC phái sinh, chưa thấy rõ sự khác biệt trong quá trình thực hiện công việc kế toán. Chính điều này đã phản ánh sai lệch bản chất của kế toán và ghi nhận không đúng các đối tượng kế toán có liên quan đến CCTC phái sinh. Việc thực hiện kế toán khi sử dụng CCTC phái sinh để phòng ngừa rủi ro tại các DN nói chung và DN XNK Đà Nẵng nói riêng đã chưa tuân thủ đúng các nguyên tắc kế toán, cần có sự điều chỉnh thích hợp để thông tin tài chính, kế toán được phản ánh một cách trung thực hơn.
Qua nghiên cứu lý luận về CCTC phái sinh, về kế toán các CCTC phái sinh và thực tiễn vận dụng các công cụ này trong hoạt động SXKD của các DN XNK Đà Nẵng, cũng như nội dung kế toán thực hiện tại các DN này, tôi đã chọn đề tài: “Kế toán các công cụ tài chính phái sinh nhằm phòng ngừa rủi ro trong các doanh nghiệp xuất nhập khẩu Đà Nẵng” làm đề tài luận án.