Tiến Sĩ Huy động nguồn tài chính ngoài ngân sách Nhà nước cho giáo dục đại học công lập ở Việt Nam

1

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Giáo dục đại học (GDĐH) Việt Nam đang tiếp tục mở rộng quy mô và
đã bước qua cột mốc từ giáo dục đại học “tinh hoa” sang giáo dục đại học “đại
trà”. Hệ thống giáo dục đại học phục vụ cho “học tập suốt đời” cũng đã được
từng bước hình thành ở nước ta. Ngoài ra, trong lộ trình toàn cầu hóa, ngay
trên đất nước Việt Nam đã có nhiều chương trình đào tạo dạng liên kết
(Twinning/ Joint program) do nước ngoài cấp bằng và có nhiều chi nhánh đại
học (branch campus) của nước ngoài ở Việt Nam.
Trong bối cảnh hiện nay, nhiều vấn đề đã trở nên hết sức gay cấn đối với
giáo dục đại học Việt nam. Ngân sách Nhà nước tính trên đầu sinh viên đã giảm
xuống rất nhanh, một mặt, tạo ra nguy cơ giảm sút chất lượng đào tạo, mặt
khác, buộc phải tăng học phí làm giảm khả năng tiếp cận giáo dục đại học của
nhiều thanh niên, và sẽ có một tầng lớp thanh niên bị cảm giác thất bại, làm
trầm trọng thêm vấn đề công bằng trong giáo dục đại học.
Quy mô và sự đa dạng nền giáo dục đại học sẽ vượt quá khả năng quản
lý và tầm kiểm soát của Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) nếu không đổi mới
mạnh mẽ cách thức quản lý. Nhiều vấn đề rất cơ bản của nền giáo dục đại học
vẫn chưa được nghiên cứu thấu đáo, ví dụ như Chiến lược chủ động hội nhập
toàn cầu hóa về giáo dục đại học, chính sách du học, tổ chức phân tầng nền
giáo dục đại học, hiệu quả và hiệu suất trong giáo dục đại học, chính sách chia
sẻ chi phí giữa Nhà nước, người học và cộng đồng, chính sách học bổng, học
phí, đảm bảo công bằng xã hội trong giáo dục đại học, chính sách tài chính ở
các trường đại học ngoài công lập vv
Có thể nói rằng, việc đổi mới tổ chức quản lý cũng như tổ chức nghiên
cứu, thiết kế các chính sách công về giáo dục đại học đã thực sự trở thành một
nhu cầu hết sức cấp bách. Việc nghiên cứu hệ thống quản lý cũng như các
chính sách công tương ứng cần được tổ chức một cách chuyên nghiệp, khi các
trường đại học công lập giữ vai trò nòng cốt trong hệ thống giáo dục quốc dân.
Với xu thế phát triển mạnh mẽ nền kinh tế tri thức trên thế giới, và cùng
với đó là tiến trình xã hội hóa giáo dục ngày càng được đẩy mạnh, trước sự


2

cạnh tranh của các cơ sở đào tạo đại học khác và việc thực hiện cơ chế tự chủ
tài chính đối với các đơn vị sự nghiệp công lập, buộc các trường đại học công
lập ở Việt Nam phải nghiên cứu, đổi mới hoạt động giáo dục đào tạo một cách
hiệu quả để thực hiện sứ mệnh được giao. Để thực hiện được những nhiệm vụ
đó, vấn đề nguồn tài chính phục vụ cho các hoạt động giáo dục của các trường
đại học trở nên quan trọng. Trong điều kiện khả năng của ngân sách Nhà nước
còn hạn chế, bên cạnh việc tăng cường tính tự chủ, đặc biệt là tự chủ về tài
chính của các đơn vị sự nghiệp công lập, thì cần thiết phải xây dựng một cơ
chế, một hành lang pháp lý cho các trường cộng lập huy động được các nguồn
vốn ngoài kinh phí ngân sách nhà nước (gọi chung là nguồn tài chính ngoài
ngân sách nhà nước), nhằm nâng cao chất lượng đào tạo, nghiên cứu khoa học
và phục vụ việc phát triển các hoạt động của trường. Chính vì vậy, việc tăng
cường huy động nguồn tài chính ngoài ngân sách nhà nước trong các trường
đại học công lập ở Việt Nam là thực sự cần thiết nhằm phát huy tính chủ động
của các trường để thực hiện mục tiêu phát triển giáo dục đại học.
Xuất phát từ lý do nêu trên, nghiên cứu sinh đã chọn đề tài “Huy động
nguồn tài chính ngoài ngân sách Nhà nước cho giáo dục đại học công lập ở
Việt Nam”.
2. Mục đích nghiên cứu của đề tài
- Trình bày có hệ thống và làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về nguồn
tài chính ngoài kinh phí ngân sách nhà nước (gọi chung là nguồn tài chính
ngoài ngân sách nhà nước) đầu tư cho giáo dục đại học; vai trò nguồn tài chính
ngoài ngân sách và các nhân tố ảnh hưởng đến huy động nguồn tài chính ngoài
ngân sách; kinh nghiệm huy động các nguồn tài chính trong một số trường đại
học trên thế giới.
- Phân tích, đánh giá thực trạng huy động nguồn tài chính ngoài ngân
sách trong các trường đại học công lập Việt Nam thời gian qua , từ đó tìm ra
nguyên nhân dẫn đến những hạn chế trong quá trình huy đô ̣ng nguồn tài chính
ngoài ngân sách nhà nước.
- Đề xuất các giải pháp nhằm tăng cường huy động nguồn tài chính
ngoài ngân sách Nhà nước cho giáo dục đại học công lập ở Việt Nam giai đoạn
2015-2020.


3

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài
Đối tượng nghiên cứu: là những vấn đề lý luận về cơ chế, chính sách, hệ
thống tổ chức về huy động nguồn tài chính ngoài ngân sách Nhà nước và thực
tiễn huy động nguồn tài chính ngoài ngân sách Nhà nước trong các trường đại
học công lập ở Việt Nam.
Phạm vi nghiên cứu:
- Về nội dung: Luận án giới hạn phạm vi nghiên cứu về cơ chế, chính sách
huy động và thực trạng huy động nguồn tài chính ngoài ngân sách nhà nước
cho giáo dục đại học công lập ở Việt Nam.
- Về không gian và thời gian: trên cơ sở vận dụng lý luận, kinh nghiệm
quốc tế để khảo sát, phân tích, đánh giá thực trạng huy động nguồn tài chính
ngoài ngân sách nhà nước trong các trường đại học công lập ở Việt Nam giai
đoạn 2005 – 2013, từ đó đưa ra các giải pháp nhằm hoàn thiện cả về cơ chế,
chính sách cũng như biện pháp tăng cường huy động nguồn tài chính ngoài
ngân sách nhà nước cho giáo dục đại học công lập Việt Nam đến năm 2020.
4. Phương pháp nghiên cứu của luận án
- Luận án đã sử dụng phương pháp nghiên cứu của chủ nghĩa duy vật
biện chứng và duy vật lịch sử để nghiên cứu các vấn đề, đảm bảo tính toàn
diện, tính hệ thống, tính thực tiễn và logic.
- Luận án đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học khác trong
lĩnh vực kinh tế như phương pháp phân tích, phương pháp hệ thống, diễn giải,
so sánh .
- Lý luận của kinh tế học được sử dụng như là một công cụ quan trọng
làm sáng tỏ và luận giải có cơ sở khoa học cho việc phân tích các nguồn tài
chính trong trường đại học công lập ở Việt Nam.
5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận cũng như thực tiễn về các nguồn tài chính
ngoài ngân sách đối với các trường đại học công lập ở Việt Nam, luận án hy
vọng sẽ có những đóng góp sau:
- Hệ thống những vấn đề lý luận về giáo dục đại học và các nguồn tài
chính ngoài ngân sách nhà nước.
- Thực trạng huy động nguồn tài chính ngoài Ngân sách nhà nước trong
các trường đại học công lập ở Việt Nam.


4

- Trên cơ sở kết quả nghiên cứu lý luận, đánh giá thực trạng và dựa vào
kinh nghiệm huy động nguồn tài chính trong một số trường đại học của một số
nước trên thế giới, luận án sẽ đề xuất các giải pháp huy động nguồn tài chính
ngoài ngân sách nhà nước cho giáo dục đại học công lập ở Việt Nam.
6. Kết cấu của luận án
Kết cấu chính của luận án gồm 3 chương:
Chương 1: Giáo dục đại học và nguồn tài chính ngoài ngân sách nhà
nước cho giáo dục đại học công lập.
Chương 2: Thực trạng huy động nguồn tài chính ngoài Ngân sách nhà
nước trong các trường đại học công lập ở Việt Nam.
Chương 3: Giải pháp huy động nguồn tài chính ngoài Ngân sách cho
giáo dục đại học công lập ở Việt Nam.