Tiến Sĩ Huy động nguồn lực phi chính phủ quốc tế trong phát triển kinh tế-xã hội ở một số nước châu Á đang p

Luận án tiến sĩ năm 2012
Đề tài: Huy động nguồn lực phi chính phủ quốc tế trong phát triển kinh tế-xã hội ở một số nước châu Á đang phát triển




MỤC LỤC
Trang
Danh mục các chữviết tắt . v
Danh mục các hình vi
Danh mục các bảng biểu . vi
Mở đầu . 1
Chương 1: Một sốvấn đềlýluận chung về tổchức phichính phủvà huy động nguồn lựcphi chính
phủquốc tế . 9
1.1. Tổng quan về tổchức phi chính phủ . 9
1.1.1. Khái niệm tổchức phi chính phủ . 9
1.1.2. Đặc trưng của tổchức phi chính phủ . 12
1.1.3. Phân loại các tổchức phi chính phủ . 14
1.1.4. Xu thếphát triển của khu vực phi chính phủ . 17
1.2. Tổng quan về nguồn lựcphi chính phủquốc tế 19
1.2.1. Khái niệm viện trợphi chính phủquốc tế 21
1.2.2. Nội dung viện trợphi chính phủquốc tế 24
1.2.3. Khái niệm huy động nguồn lực phi chính phủquốc tế 26
1.2.4. Tổng quan huy độngviện trợphi chính phủquốc tế ởcác nước đang phát triển 28
1.2.5. Vai trò của viện trợphi chính phủquốc tế đối với phát triển kinh tế-xã hội ởcác nước
đang phát triển 30
1.2.6. Yêu cầu đối với việc huy động và các yếu tố ảnh hưởng đến huy độngviện trợphi chính
phủquốc tế ởcác nước đang phát triển 45
Chương 2: Nghiên cứu trường hợp điển hình về huy động nguồn lực viện trợphi chính phủquốc
tế ởmột sốnước châu Á đang phát triển . 57
2.1. Phương pháp luận nghiên cứu trường hợp điển hình 57
2.2. Lýdolựa chọn các trường hợp điển hình trong nghiên cứu này 58
2.3. Nghiên cứu trường hợp điển hình Trung Quốc 66
2.3.1. Thực trạng thu hút viện trợphi chính phủquốc tế ởTrung Quốc . 66
2.3.2. Thực trạng quản lýnhà nước về viện trợphi chính phủquốc tế ởTrung Quốc 70
2.3.3. Đánh giá công tác huy độngviện trợphi chính phủquốc tế ởTrung Quốc 74
2.4. Nghiên cứu trường hợp điển hình Nê-pan 81
2.4.1. Thực trạng huy động viện trợphi chính phủquốc tế ởNê-pan . 81
2.4.2. Thực trạng quản lýnhà nước về viện trợphi chính phủquốc tế ởNê-pan 85
2.4.3. Đánh giá công tác huy độngviện trợphi chính phủquốc tế ởNê-pan 88
2.5. Nghiên cứu trường hợp điển hình In-đô-nê-xia 97
2.5.1. Thực trạng huy động viện trợphi chính phủquốc tế ởIn-đô-nê-xia . 97
2.5.2. Thực trạng quản lýnhà nước về viện trợphi chính phủquốc tế ởIn-đô-nê-xia 101
iv
2.5.3. Đánh giá công tác huy độngviện trợphi chính phủ quốc tế ởIn-đô-nê-xia . 105
Chương 3: Bài học kinh nghiệm vềhuy động viện trợphi chính phủquốc tế ởmột sốnước châu Á
đang phát triển và vận dụng đối với Việt Nam vềmặt chính sách 112
3.1. Những vấn đềchung và riêng về huy động viện trợphi chính phủquốc tế ởTrung Quốc, Nêpan và In-đô-nê-xia . 112
3.1.1. Những vấn đềchung 112
3.1.2. Những vấn đềriêng 114
3.1.3. Đánh giá chung vềcông tác huy động viện trợphi chính phủquốc tế ở 3 trường hợp điển
hình . 116
3.2. Bài học kinh nghiệm vềhuy động viện trợphi chính phủquốc tế ởTrung Quốc, Nê-pan và
In-đô-nê-xia . 119
3.2.1. Sựcần thiếtphảitranh thủ viện trợ phi chính phủ quốc tế 119
3.2.2. Huy động viện trợphi chính phủ quốc tếphải phù hợp với điều kiện đặc thù của nước tiếp
nhận 124
3.2.3. Quản lýnhà nước có tác động trực tiếp đến huy động viện trợphi chính phủ quốc tế 128
3.2.4. Năng lực của nước tiếp nhận có ảnh hưởng đến hiệu quả huy động viện trợ phi chính phủ
quốc tế 132
3.3. Vận dụng vềchính sách huy động viện trợphi chính phủquốc tế ởViệt Nam trên cơsởbài
học kinh nghiệm quốc tế . 136
3.3.1. Thực trạng thu hút viện trợphi chính phủ quốc tế ởViệt Nam . 136
3.3.2. Thực trạng quản lýnhà nước về viện trợphi chính phủquốc tế ởViệt Nam 144
3.3.3. Đánh giá công tác huy độngviện trợphi chính phủquốc tế ởViệt Nam 146
3.3.4. Tính cấpthiết của việc huy động viện trợphi chính phủ quốc tế đối với Việt Nam trong
tình hình hiện nay . 153
3.3.5. Một sốyếu tố ảnh hưởng đến huy động viện trợphi chính phủ quốc tế ở Việt Nam trong
thời gian tới 154
3.3.6. Một số đềxuất nhằmtăng cường hiệu quảhuy độngviện trợphi chính phủ quốc tế ởViệt
Nam 159
Kết luận . 167
Danh mục công trình nghiên cứu của tác giả 170
Tài liệu tham khảo . 171
Phụlục . 180




MỞ ĐẦU
Tính cấp thiết của đềtài nghiên cứu
Tham gia vào quá trình toàn cầu hóa hiện nay không chỉ có các chủ thể
truyền thống nhưnhà nước, doanh nghiệp, các thểchếkhu vực và quốc tếmà còn
có sựtrỗi dậy mạnh mẽcủa chủthểdân sựnằm ngoài khu vực công –còn được gọi
là chủthể phi chính phủ, hay là các tổchức phi chính phủ(NGO). Có nhiều yếu tố
thúc đẩy sựphát triển của các NGO, nhất là trong các thập niên 1980-1990, như:
hậu Chiến tranh lạnh, xu thếquốc tếhoá, toàn cầu hoá, hợp tác quốc tế, phong trào
xã hội, xu thếdân chủhoá, cải cách, mởcửa, chuyển đổi cơcấu, sựphát triển của
công nghệthông tin. Cùng với thời gian, các NGO đã có những bước phát triển cả
về chiều rộng lẫn chiều sâu, được nâng tầm lên thành “khu vực phi chính phủ”,
tham gia mạnh mẽvào tiến trình quốc tếhóa, toàn cầu hóa, mởrộng địa bàn hoạt
độngquốc tế, vươn ra những lĩnh vực hoạt động mang tầm quốc tế.
Nắm bắt xu thếnày, trong hơn 4thập kỷqua, nhiều nước trên thếgiới nói
chung và ởchâu Á nói riêng đãcoi trọngvà huy độngmột cách có hiệu quảcác
nguồn lực bên ngoài, trong đó có nguồn lực của các NGO quốc tế(nguồn lực phi
chính phủ quốc tế). Nguồn lực phi chính phủ quốc tế bao gồm các nguồn lực
“cứng” như: tài trợtài chính (viện trợphi chính phủquốc tế), nhân lực, cơsởvật
chất, khoa học công nghệ .; các nguồn lực “mềm” bao gồm: uy tín, tri thức, tưduy,
văn hóa, các giá trị . có thể ảnh hưởng đến những đối tượng tiếp cận; và nguồn lực
tình nguyện viên. Trong các nguồn lực của NGO quốc tế thì nguồn lực viện trợ
ngày càng đóng vai trò quan trọng,không chỉvì đây là nguồn vốn tài trợkhông
hoàn lại100%,có tỷlệgiải ngân cao mà còn kèm theo đó là các tác động tích cực
như chuyển giao trithức, đào tạo nhân lực, giúp xóa đói, giảm nghèo, phát triển
cộng đồng, đồng thời tham gia chăm lo phúc lợi, giải quyết các vấn đềxã hội một
cách hiệu quảvà tiên phong giải quyết các vấn đềmới trong phát triển.
2
Trong sựnghiệp đổi mới của Việt Nam hiện nay, để đẩy mạnh công cuộc
công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước từmột xuất phát điểm tương đối thấp, Việt
Nam cần tranh thủvà phát huy nhiều nguồn lực bên ngoài, trong đó có nguồn lực
phi chính phủ quốc tế. Trong thời gian tới, trước yêu cầu của tình hình mới với
nhiều khó khăn về huy động nguồn vốn trong và ngoài nước trong bối cảnh hội
nhập quốc tếsâu rộng và suy thoái kinh tếtoàn cầu, việc huy động hiệu quảnguồn
lực, trong đó đặc biệt là viện trợcủa các NGO quốc tếcàng trởnên quan trọng. Tuy
nhiên, chúng ta gặp nhiều khó khăn, thách thức trong công tác huy động nguồn lực
phi chính phủquốc tếdo kinh nghiệm trong lĩnh vực này chưa nhiều so với nhiều
nước trong khu vực. Trong bối cảnh đó, kinh nghiệm của các nước đi trước, các
nước có hoàn cảnh tương đồng với Việt Nam là cơsởtốt đểchúng ta có thểtham
khảo cho hoạch định chính sách.
Trong khuôn khổ có hạn, luận án này lựa chọn 3 nước châu Á đang phát
triển và mới nổi đểnghiên cứu vềhuy động viện trợcủa phi chính phủquốc tếhỗ
trợcho phát triển kinh tế-xã hội; 3 nước này là: Trung Quốc, Nê-pan và In-đô-nêxia. Mặc dù không thểcó được một trường hợp điển hình hoàn toàn tương thích,
mỗi nước được lựa chọn đều có một số điểm tương đồng đối với Việt Nam về điều
kiện lịch sử, kinh tế-chính trị, hoàn cảnh và chính sách phát triển, cũng nhưcó các
bài học vềhuy động nguồn lực viện trợphi chính phủquốc tế đáng đểxem xét.
Tình hình nghiên cứu
Những nghiên cứu trong và ngoài nước chuyên sâu vềchủ đềphi chính phủ
và nguồn lực phi chính phủquốc tếnhìn chung còn chưa nhiều. Trên thếgiới, các
họcgiả nhưMót-lây, Bun và Ri-chen (với công trình “Viện trợphát triển, tiết kiệm
và tăng trưởng”), Cờ-rai và Đô-la (với công trình “Viện trợ, cơchếkhuyến khích và
giảm đói nghèo”), Han-xen (với công trình “Tranh luận vềhiệu quảviện trợ”), hay
Ngân hàng Thế giới (với các báo cáo “Thực trạng viện trợ”) chủ yếu tập trung
nghiên cứuvềhuy động và sử dụng các yếu tốnguồn lực hỗtrợphát triển chính
thức (ODA) và mối quan hệvới xã hội dân sự. Các họcgiảnhư An-hai-ơ(với công
3
trình “Nền tảng cho khu vực thứba trong tương quan quốc tế”),Gờ-rin-xờ-mít (với
công trình “Xu thếgây quỹvà tài trợcủa NGO quốc tế”), Ba-gu-lây (với công trình
“Toàn cầu hóa của NGO”), Hút-đốc (với công trình “NGO và xã hội dân sự”), Côten (với công trình “Tiến tới thế kỷ 21: Hành động tình nguyện và nghị sự toàn
cầu”),Ca-li-giê-an (với công trình “Sổtay vềNGO”), . có nghiên cứu vềlĩnh vực
phi chính phủ, nhưnglại chỉtập trung vào phần lýluận chung, tiếp cận vĩmô và xu
thế, hiếm các nghiên cứu vềcác nước cụthểvà vận dụng thực tiễn.
Các nghiên cứu vềlĩnh vực phi chính phủ trong khu vực cũng còn bất cập.
Các họcgiả tiêu biểu của Trung Quốcnhư Phong (với công trình “Tại sao NGO lại
phát triển ởTrung Quốc”), Quývà Lưu (vớicông trình “Quan điểm vềNGO quốc
tếtiếp cận Trung Quốc”), Trần (với công trình “Cộng đồng NGO tại Trung Quốc
mởrộng liên kết”), Mã (với công trình “Ảnh hưởng của toàn cầu hóa và NGO quốc
tế đến phát triển NGO Trung Quốc”), Chí (với công trình “Trung Quốc siết lại kiểm
soát NGO trong nước”), . mới tập trung nghiên cứu đối tượng các NGO trong nước
và xã hội dân sự, ít đềcập đến nguồn lực viện trợcủa các NGO quốc tếtại các nước
này, nếu có đềcập thì chưa đi sâu phân tích vềcông tác huy động. Tương tựvới
trường hợp Nê-pan và In-đô-nê-xia: nghiên cứu của các tác giả Nê-pan như Đa-can
(với công trình “Liệu NGO có phải là sựlựa chọn tốt cho phát triển ởNê-pan), Phahát (với công trình “Phát triển tại Nê-pan: Khảnăng thông qua NGO”), Da-ga-đít
(với công trình “Chính sách của NGO tại Nê-pan”);haycác tác giảIn-đô-nê-xia
như Nu-gờ-rô-hô (với công trình “NGO, Internet và phát triển bền vững”), Na-han
(với công trình “NGO phá hoại dân chủ”), Xê-tia-oan ( với công trình “NGO -một
lực lượng xã hội mới”), .chủyếu mang tính thông tin, chưa toàn diện vềhoạt động
hẹp của NGO quốc tếtại các nước này, tập trung nhiều vào đốitượng tiếp nhận viện
trợ(NGO trong nước) hơn là phân tích nhằm vào đối tượng viện trợ(NGO quốc tế).
Những nghiên cứu chuyên sâu vềphi chính phủquốc tế và huy động viện trợ
phi chính phủquốc tếtại Việt Namcòn chưa nhiều. Các công trình nghiên cứu của
các tác giảtrong nước như Nguyễn Văn Thanh (với công trình “Tổchức và hoạt




TÀI LIỆU THAM KHẢO
Tiếng Việt:
1. Ban điều phối viện trợnhân dân (2005), “Báo cáo tổng kết 10 năm công tác phi
chính phủnước ngoài 1995-2005”,Hội nghịtổng kết công tác phi chính phủ
nước ngoài,Hà Nội, 2005.
2. Ban điều phối viện trợnhân dân (2011), “Báo cáo tổng kết công tác phi chính phủ
nước ngoài năm 2010”, Hà Nội.
3. BộKếhoạch và Đầu tư(2011), “Báo cáo tổng kết năm 2010”, Hà Nội.
4. Phạm Chí Dũng (2006), “Viện trợphi chính phủ ởViệt Nam –Con cá hay cần câu”,
Nhà xuất bản Thông tấn, Hà Nội.
5. Đại hội XI của Đảng (2011), “Chiến lược phát triển kinh tế-xã hội 2011-2020”,Văn
kiện Đại hội XI của Đảng, Hà Nội.
6. VũMinh Khương (2010), “Thành quảcải cách: so sánh Trung Quốc và Việt Nam”,
Tuần Việt Nam, (24/12/2010).
7. Ngân hàng Thếgiới (1998), “Thực trạng Viện trợ1997-1998: Một sự đánh giá độc
lập vềhợp tác phát triển”,Nhà xuất bản Chính trịQuốc gia, Hà Nội.
8. Lê Hữu Tầng, Lưu Hàm Nhạc (2002), “Nghiên cứu so sánh Đổi mới kinh tế ởViệt
Nam và cải cách kinh tế ởTrung Quốc”,Công trình hợp tác giữa Trung tâm
KHXH&NV Quốc gia (Việt Nam) và Viện KHXH Quảng Tây (Trung Quốc),
NXB Chính trịQuốc gia, Hà Nội.
9. Nguyễn Văn Thanh (1995), “Tổchức và hoạt động phi chính phủnước ngoài tại
Việt Nam”, Nhà Xuất bản Chính trịQuốc gia, Hà Nội.
10. Nguyễn Văn Thanh (2005), “NGO và hoạt động xã hội”, Tạp chíXã hội học, (10),
Tr.25-32.
11. Đoan Trang, Đặng Phong, Nguyễn Đức Thành (2009), “Mô hình Trung Quốc và
Quan hệvới Việt Nam”, Trung tâm nghiên cứu kinh tếvà chính sách, Hà Nội.
12. Ủy ban Đối ngoại Quốc hội (2003), “Báocáo kết quảkhảo sát việc thu hút, quản lý
và sửdụng nguồn ODA ởmột sốnước đang phát triển châu Á”, Hà Nội.
172
Tiếng nước ngoài:
13. Agency for Research, Education, Economics and Social Development (2010),
“Report on NGO Programmes in Indonesia”, Jakarta.
14. Anheier Helmut (2001), “Global Civil Society 2001”, Oxford Press, London.
15. Anheier Helmut(2002), “Foundations and the Third Sector in International
Perspective: An Overview”, The International Foundation Directory,
London.
16. Asian Development Bank (2009), “NGO Partnership Newsletter”,(Vol. 8-5,
8/2009), Tokyo.
17. Baguley John (2005), “The Globalization of NGO: Drivers and Stages”, Boca Raton.
18. Brown David, Ashman Darcy (1996), "Participation, social capital, and intersectoral
problem solving: African and Asian cases", World Development, (24-9), pp.
1467-1479.
19. Carligean Diana (2009), "NGO Overview: What are NGOs?”, NGO Handbook,
World Association of NGOs, Geneva.
20. Central Bureau of Statistics (2008), “Report on the Nepal Labour Fource Survey
1998-2008”,CBS, Kathmandu.
21. Central Intelligent Agency (2011), “CIA World Factbook”, Maryland.
22. Chen Jie (2005), “NGO Community in China Expanding Linkages", Transnational
Civil Society, (7 –128, 2005).
23. CheneryHollis, Strout Alan (1966), “Foreign Assistance and Economic
Development”, American Economic Review,(56 - 9/1966).
24. China Association for NGO Cooperation (2010), “Overview of NGOs in China”,
CANGO, Beijing.
25. China Development Brief (2011), “Report on International NGOs in China”,
Beijing.