Tài liệu Hướng dẫn ôn tập Cao học môn triết học

ÔN TẬP MÔN TRIẾT HỌC

PHẠM TRÙ VẬT CHẤT

I. KHÁI QUÁT QUAN ĐIỂM TRƯỚC MÁC VỀ VẬT CHẤT

* Chủ nghĩa duy tâm: Coi ý thức (tinh thần ) là có trước, quyết định. Coi vật chất (giới tự nhiên) là có sau, bị quyết định. Quan điểm này bị thực tiễn bác bỏ.

* Chủ nghĩa duy vật trước Mác: Cho rằng vật chất( giới tự nhiên) là có trước, là quyết định, còn ý thức (tinh thần) có sau, bị quyết định. Quan điểm này phù hợp với thực tiễn, tuy nhiên khi trả lời câu hỏi vật chất là gì thì các nhà duy vật trước mác lại có những quan điểm khác nhau.

- Một là: Quan niệm của chủ nghĩa duy vật chất phác thời cổ đại thì đồng nhất vật chất với những sự vật hiện tượng cụ thể như nước, lửa, không khí, nguyên tử coi đó là cái đầu tiên mà từ đó sinh ra mọi cái còn lại. Quan niệm này mang nặng tính trực quan, ngây thơ, ấu trĩ và chưa khoa học nên đã bị khoa học bác bỏ.

- Hai là: Quan niệm của chủ nghĩa siêu hình thế kỷ XVII, XVIII quy vật chất về các thuộc tính của vật như là khối lương, quảng tính, hay là kết cấu nguyên tử. Quan niệm này đã có tính khoa học tuy nhiên nó còn mang nặng tính siêu hình cơ giới, máy móc. Do đó những quan niệm này cuối cùng cũng bị khoa học bác bỏ. Từ đó đặt ra nhu cầu phải có một quan niệm mới về vật chất. Lênin là người đầu tiên đưa ra được quan điểm này.

II. ĐỊNH NGHĨA CỦA LÊNIN VỀ VẬT CHẤT

1. Hoàn cảnh ra đời của định nghĩa

Cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX cuộc cánh mạng trong KHTN đã mở ra nhiều phát minh có tính bước ngoặt làm đảo lộn những nguyên tắc cũ, xuất hiện một loạt những phát minh khoa học mới góp phần bác bỏ những quan niệm cũ về vật chất cụ thể là:

- Năm 1895 tìm ra tia X (tia rơn ghen) chứng tỏ trong tự nhiên vật chất không chỉ là chất (tức là những cái có khối lượng, có quảng tính và có cấu trúc nguyên tử) mà vật chất còn là trường (dạng vật chất mang tính liên tục, nó không xác định về mặt khối lượng, không có cấu trúc nguyên tử).

- Năm 1896 phát hiện ra hiện tượng phóng xạ chứng tỏ nguyên tử cũng tiêu tan.

- Năm 1897 tìm ra electơron (điện tử) chứng tỏ nguyên tử cũng không phải là kết cấu vật chất cuối cùng (cấu trúc này vẫn có thể phân chia được nữa).

- Sang đầu thế kỷ XX phát hiện ra hiện tượng thay đổi của khối lượng, quảng tính và thời gian trong sự phụ thuộc vào tốc độ vận động.

Tóm lại: Khoa học chứng minh rằng không có dạng vật chất đầu tiên.

Từ những phát minh khoa học trên đã làm xuất hiện sự khủng hoảng trong lập trường tư tưởng của một số nhà khoa học, nhà triết học, từ đó làm khôi phục lại chủ nghĩa duy tâm và thuyết bất khả tri, chống lại chủ nghĩa Mác. Trước bối cảnh đó LêNin đã viết tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán” xuất bản năm 1909 mà trong đó ông đã đưa ra định nghĩa kinh điển về vật chất (được thừa nhận như là một định nghĩa chính thống của chủ nghĩa Mác)

.