Luận Văn Hợp tác xã kiểu mới trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn ở Nghệ An

MỞ ĐẦU




1. Tính cấp thiết của đề tài


Hợp tác xã là hình thức tổ chức thích hợp để góp phần phát triển kinh tế- xã hội, cải thiện đời sống văn hoá, tinh thần cho nhân dân, xoá đói giảm nghèo một cách bền vững, dần đưa tinh thần hợp tác thành văn hoá trong xã hội. Thực hiện chiến lược phát triển kinh tế- xã hội 10 năm 2001- 2010, chủ trương của Đảng về phát triển kinh tế tập thể mà nòng cốt là hợp tác xã là một trong những biện pháp quan trọng để phát huy sức mạnh toàn dân tộc, đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá, xây dựng và bảo vệ đất nước. Tổng kết 5 năm thực hiện chuyển đổi hợp tác xã theo luật hợp tác xã (1996), hội nghị TW5 khoá IX (3/2002) đã ra nghị quyết về “tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể”. Trên cơ sở nghị quyết của Đảng và thực tiễn hoạt động của hợp tác xã kiểu mới, ngày 26-11-2003, tại kì họp thứ 4
Quốc hội khoá XI đã thông qua luật Hợp tác xã sửa đổi (năm 2003), có hiệu


lực thi hành từ ngày 1-7-2004


Thực hiện đường lối đổi mới HTX của Đảng, hầu hết các địa phương đều đã tập trung chỉ đạo chuyển đổi HTX kiểu cũ sang HTX kiểu mới cho phù hợp với nền kinh tế thị trường và đặc điểm của hộ kinh tế cá thể dựa trên quyền tự chủ sản xuất kinh doanh. Xuất phát từ đặc điểm kinh tế xã hội của từng địa phương, sự vận dụng sáng tạo đường lối đổi mới HTX của cấp uỷ Đảng, chính quyền các cấp, việc chuyển đổi các HTX đã diễn ra hết sức đa dạng và phong phú. Đáng chú ý là đã xuất hiện nhiều mô hình HTX kiểu mới làm ăn có hiệu quả, đáp ứng nguyện vọng và lợi ích của xã viên đặc biệt trong quá trình chuyển đổi sang sản xuất nông nghiệp hàng hoá. Do vậy, việc nghiên cứu kinh tế hợp tác xã vẫn là vấn đề cấp bách cả về lí luận và thực tiễn.
Nghệ An là tỉnh nông nghiệp ở vùng đồng bằng duyên hải miền Trung,


có nhiều điều kiện tự nhiên và xã hội thuận lợi cho việc phát triển một nền







nông nghiệp sản xuất hàng hoá. Từ khi luật Hợp tác xã đi vào thực tiễn, cùng với cả nước, HTX kiểu mới trên địa bàn tỉnh Nghệ An đã có những bước phát triển đáng ghi nhận, đáp ứng được một phần nhu cầu của những người lao động, hộ sản xuất kinh doanh nông nghiệp, đóng góp quan trọng vào quá trình phát triển kinh tế- xã hội của địa phương. Tuy nhiên trong quá trình hoạt động, HTX kiểu mới ở Nghệ An còn bộc lộ nhiều hạn chế và yếu kém. Thực tế, việc chuyển đổi của nhiều HTX còn mang nặng tính hình thức, phát triển chậm chạp, lợi ích đem lại cho các thành viên chưa nhiều, số người lao động thực sự tham gia còn ít
Có nhiều nguyên nhân để lí giải cho thực trạng đó của HTX kiểu mới ở Nghệ An và khắc phục được những khó khăn này sẽ giúp HTX phát triển có hiệu quả, phát huy vai trò hỗ trợ đắc lực cho kinh tế hộ và trang trại, gắn với quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp nông thôn. Với lí do đó, tôi chọn đề tài: “Hợp tác xã kiểu mới trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn ở Nghệ An” làm luận văn thạc sĩ kinh tế, chuyên ngành kinh tế chính trị, nhằm góp phần giải quyết những vấn đề đang đặt ra trong quá trình phát triển kinh tế- xã hội ở địa phương.


2. Tình hình nghiên cứu


Trên cơ sở quán triệt nghị quyết của Đảng về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể và thực tế triển khai mô hình hợp tác xã kiểu mới, thời gian vừa qua vấn đề HTX nói chung đã trở thành chủ đề được nhiều nhà khoa học quan tâm nghiên cứu dưới nhiều góc độ, phạm vi khác nhau. Tiêu biểu là những công trình đã được công bố như:
- Phạm Thị Cần, Vũ Văn Phúc, Nguyễn Văn Kỷ: “Kinh tế hợp tác trong nông nghiệp nước ta hiện nay”, Nxb Chính trị quốc gia, Hà nội, 2003. Các tác giả đã tập trung phân tích những vấn đề lý luận và thực tiễn về kinh tế hợp tác, hợp tác xã; sự cần thiết khách quan phải lựa chọn các mô hình kinh tế hợp tác, hợp tác xã phù hợp với đặc điểm, điều kiện kinh tế nông nghiệp nông







thôn nước ta. Từ đó đề xuất những giải pháp phát triển các mô hình kinh tế


hợp tác, hợp tác xã trong nông nghiệp nông thôn ở Việt Nam hiện nay.


- Lương Xuân Quỳ, Nguyễn Thế Nhã: “Đổi mới tổ chức và quản lý các hợp tác xã trong nông nghiệp, nông thôn”, Nxb Nông nghiệp, Hà nội, 1999. Trong công trình này, các tác giả đã trình bày cơ sở lý luận và thực tiễn để phát triển kinh tế hợp tác trong nông nghiệp, nông thôn Việt Nam; khái quát quá trình phát triển các hình thức tổ chức và quản lí HTX giai đoạn trước năm 1986 và từ 1986 đến nay. Từ thực trạng phát triển mô hình tổ chức quản lý các HTX ở nông thôn của một số địa phương miền Bắc tiêu biểu, các tác giả cũng đã đưa ra những phương hướng và giải pháp cụ thể để xây dựng mô hình tổ chức và quản lý có hiệu quả các HTX.
- Nguyễn Văn Bình, Chu Tiến Quang, Lưu Văn Sùng: “Kinh tế hợp tác, hợp tác xã ở Việt Nam- Thực trạng và định hướng phát triển”, Nxb Nông nghiệp, Hà nội, 2001. Các tác giả đã hệ thống hoá quá trình hình thành, phát triển các loại hình kinh tế hợp tác, HTX trên thế giới và ở Việt Nam với những thành công và tồn tại, từ đó xây dựng những định hướng phát triển phù hợp với đường lối đổi mới của Đảng và Nhà nước trong TKQĐ.
- GS, TS Hồ Văn Vĩnh: “Phát triển hợp tác xã nông nghiệp trong thời kì công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở nước ta”, Tạp chí Cộng sản, số 8-2005. Ở bài viết này, tác giả đã bàn đến những cách thức chuyển đổi HTXNN kiểu cũ sang HTXNN kiểu mới trên cơ sở quán triệt đường lối đổi mới HTXNN của Đảng. Tác giả cũng đã nêu lên mối quan hệ tác động qua lại giữa HTXNN và CNH, HĐH, đồng thời nêu ra những nguyên nhân của sự khó khăn khi phát triển HTXNN trong thời kì mới và những giải pháp để tháo gỡ khó khăn này.
- PGS, TS Vũ Văn Phúc “Về chế độ kinh tế hợp tác xã ở nước ta”, Tạp


chí Lí luận chính trị, số 1-2002.


- PGS Hoàng Việt: “Tiếp tục đổi mới và phát triển kinh tế hợp tác


trong nông nghiệp”, Tạp chí Cộng sản, số 19- 2002.







- TS Phạm Quang Phan và TS Nguyễn Văn Linh: “Bàn về vai trò kinh tế hợp tác trong nền kinh tế quá độ ở Việt Nam”, Tạp chí Kinh tế và phát triển, số 36-2002”.
Cùng một số luận văn, luận án bàn về kinh tế tập thể nói chung, HTX


nói riêng.


Nhìn chung, các công trình trên đã nghiên cứu, đề cập đến nhiều khía cạnh của HTX, song chưa có đề tài, công trình nào nghiên cứu cụ thể về HTX kiểu mới trong quá trình CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn ở Nghệ An một cách cơ bản, toàn diện và có hệ thống.


3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn


ã Mục đích


Khảo sát, đánh giá hoạt động của HTX kiểu mới ở Nghệ An từ khi Luật HTX năm 1996 có hiệu lực đến nay, gắn với việc thực hiện nghị quyết số 5
NQ/TW “về đẩy nhanh CNH, HĐH nông nghiệp nông thôn thời kỳ 2001- 2010” của BCH TW khoá IX. Từ đó luận văn đề xuất một số phương hướng, giải pháp tiếp tục hoàn thiện HTX kiểu mới ở Nghệ An trong thời gian tới.
ã Nhiệm vụ


- Hệ thống hoá các vấn đề lí luận cơ bản về HTX kiểu mới


- Khảo sát, phân tích, đánh giá thực trạng của HTX kiểu mới ở Nghệ An


- Đề xuất phương hướng, giải pháp tiếp tục phát triển, hoàn thiện HTX


kiểu mới ở Nghệ An trong thời gian tới.


4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu


Luận văn tập trung nghiên cứu, khảo sát tình hình phát triển HTX ở Nghệ An trong quá trình CNH, HĐH nông nghiệp nông thôn, chủ yếu là các HTXNN kể từ khi luật HTX năm 1996 có hiệu lực thi hành đến nay.


5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn


ã Cơ sở lý luận







Luận văn được nghiên cứu dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; đường lối, quan điểm, những tổng kết kinh nghiệm của Đảng và những chính sách, pháp luật của Nhà nước.
ã Phương pháp nghiên cứu


Để thực hiện những nhiệm vụ đã đề ra, tác giả vận dụng những phương pháp chung của kinh tế chính trị như: phương pháp duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác Lênin, phương pháp trừu tượng hoá khoa học, phương pháp kết hợp lôgíc với lịch sử, kết hợp lý luận với thực tiễn, đồng thời tiến hành khảo sát thực tế để từ đó phân tích, tổng hợp, thống kê, so sánh.


6. Những đóng góp về khoa học của luận văn


Luận văn đã hệ thống những vấn đề lý luận cơ bản về HTX kiểu mới, trên cơ sở đó khảo sát, đánh giá thực trạng phát triển HTX ở Nghệ An, xác định nguyên nhân của những tồn tại yếu kém, từ đó đề xuất các giải pháp phát triển, hoàn thiện HTX kiểu mới ở địa phương


7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn


- Luận văn vận dụng lý luận về HTX và khảo sát HTX kiểu mới trong quá trình CNH, HĐH nông nghiệp nông thôn ở Nghệ An để phục vụ cho việc nghiên cứu cũng như công tác giảng dạy của bản thân
- Luận văn góp phần cung cấp thêm cơ sở khoa học cho các cơ quan, ban ngành của tỉnh có thể tham khảo để lãnh đạo thực hiện có hiệu quả HTX kiểu mới ở Nghệ An trong thời gian tới


8. Kết cấu của luận văn


Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục,


luận văn được kết cấu gồm 3 chương, 6 tiết.