Thạc Sĩ Hoạt động giám sát của ngân hàng nhà nước Việt Nam đối với ngân hàng thương mại

Đề tài: Hoạt động giám sát của ngân hàng nhà nước Việt Nam đối với ngân hàng thương mại
ii
MỤC LỤC
LỜI CAM ðOAN . i
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .iv
DANH MỤC BẢNG BIỂU v
DANH MỤC HÌNH VẼ vi
DANH MỤC MINH HOẠ .vii
CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ HOẠT ðỘNG GIÁM SÁT CỦA
NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG ðỐI VỚI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 7
1.1. TỔNG QUAN VỀ NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG (NHTW) 7
1.1.1. Khái niệm NHTW và các loại hình NHTW 7
1.1.2. Hoạt ñộng cơ bản của NHTW . 10
1.2. HOẠT ðỘNG GIÁM SÁT CỦA NHTW ðỐI VỚI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI . 13
1.2.1. Khái niệm hoạt ñộng giám sát và sự cần thiết giám sát ñối với NHTM 13
1.2.2. Nội dung giám sát của NHTW ñối với NHTM 16
1.2.3. Tổ chức thực hiện hoạt ñộng giám sát của NHTW ñối với NHTM . 23
1.2.4. ðánh giá mức ñộ hoàn thiện trong hoạt ñộng giám sát của NHTW
ñối với NHTM . 32
1.3. CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ðẾN HOẠT ðỘNG GIÁM SÁT CỦA
NHTW ðỐI VỚI NHTM . 35
1.3.1. Các nhân tố chủ quan 35
1.3.2. Các nhân tố khách quan 41
1.4. KINH NGHIỆM TRONG HOẠT ðỘNG GIÁM SÁT CỦA MỘT SỐ
NHTW TRÊN THẾ GIỚI ðỐI VỚI NHTM . 45
1.4.1. Hoạt ñộng giám sát của một số Ngân hàng trung ương trên thế giới
ñối với NHTM . 45
1.4.2. Bài học kinh nghiệm ñối với Ngân hàng Nhà nước Việt Nam 49
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG HOẠT ðỘNG GIÁM SÁT CỦA
NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM ðỐI VỚI NGÂN HÀNG
THƯƠNG MẠI 56
2.1. TỔNG QUAN VỀ NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM . 56
2.1.1. Khái quát về lịch sử ra ñời Ngân hàng Nhà nước Việt Nam 56
2.1.2.Mục tiêu hoạt ñộng của NHNN Việt Nam 58
2.1.3.Các hoạt ñộng của NHNN Việt Nam . 59iii
2.2. THỰC TRẠNG HOẠT ðỘNG GIÁM SÁT CỦA NHNN VIỆT NAM
ðỐI VỚI NHTM 62
2.2.1.Hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam 62
2.2.2.Cơ sở pháp lý về hoạt ñộng giám sát của NHNN Việt Nam ñối với NHTM . 75
2.2.3.Nội dung giám sát của NHNN Việt Nam ñối với NHTM 78
2.2.4.Tổ chức thực hiện hoạt ñộng giám sát của NHNN Việt Nam ñối với NHTM . 84
2.3. ðÁNH GIÁ HOẠT ðỘNG GIÁM SÁT CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC
VIỆT NAM ðỐI VỚI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 92
2.3.1.Kết quả ñạt ñược 92
2.3.2. Hạn chế và nguyên nhân . 99
CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN HOẠT ðỘNG GIÁM SÁT
CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM ðỐI VỚI NGÂN HÀNG
THƯƠNG MẠI 112
3.1. ðỊNH HƯỚNG HOÀN THIỆN HOẠT ðỘNG GIÁM SÁT CỦA NGÂN HÀNG
NHÀ NƯỚC VIỆT NAM ðỐI VỚI NHTM . 112
3.2. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN HOẠT ðỘNG GIÁM SÁT CỦA NGÂN HÀNG
NHÀ NƯỚC VIỆT NAM ðỐI VỚI NHTM . 115
3.2.1. Tuân thủ các nguyên tắc giám sát của Basel .115
3.2.2. Xây dựng quy trình giám sát chặt chẽ, ñơn giản 142
3.2.3. ðào tạo cán bộ giám sát có chuyên môn và ñội ngũ kế cận 148
3.3. ðIỀU KIỆN THỰC HIỆN GIẢI PHÁP 150
3.3.1. ðiều kiện về phía Quốc hội .150
3.3.2. ðiều kiện về phía Chính phủ .151
KẾT LUẬN .152
DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ 154
TÀI LIỆU THAM KHẢO .155
PHỤ LỤC 161iv
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
BIS (Bank for International Settlements) Ngân hàng thanh toán quốc tế
CNTT Công nghệ thông tin
CSTT Chính sách tiền tệ
EIC (Examiner in charge) Trưởng ñoàn thanh tra
GSTX Giám sát từ xa
NCS Nghiên cứu sinh
NH Ngân hàng
NHNN Ngân hàng Nhà nước
NHQG Ngân hàng quốc gia
NHTM Ngân hàng thương mại
NHTM CP Ngân hàng thương mại Cổ phần
NHTM NN Ngân hàng thương mại Nhà nước
NHTW Ngân hàng trung ương
PTNH Phát triển ngân hàng
Qð Quyết ñịnh
QLNH Quản lý ngoại hối
TCTD Tổ chức tín dụng
TD Tín dụng
TTNH Thanh tra ngân hàng
TTTC Thanh tra tại chỗ
VCHS Vốn chủ sở hữu v
DANH MỤC BẢNG BIỂU
Bảng 2.1: Số lượng ngân hàng thương mại Việt Nam giai ñoạn 1991 – 2008 62
Bảng 2.2: Nhóm các NHTM trong nước .63
Bảng 2.3: Khả năng sinh lời của nhóm NHTM NN 65
Bảng 2.4: Chỉ tiêu tài sản các NHTM CP Nhóm 1 .66
Bảng 2.5: Chỉ tiêu vốn của các NHTMCP Nhóm 1 67
Bảng 2.6: Chỉ tiêu thanh khoản của các NHTMCP Nhóm 1 67
Bảng 2.7: Chi tiêu chất lượng tài sản các NHTMCP Nhóm 1 68
Bảng 2.8: Chỉ tiêu sinh lời của các NHTMCP Nhóm 1 69
Bảng 2.9: Chỉ tiêu tăng vốn của các NHTMCP Nhóm 2 70
Bảng 2.10: Chỉ tiêu nợ xấu của các NHTMCP Nhóm 1 .97
Bảng 2.11: Số lượng các cuộc thanh tra của NHNN Việt Nam 101
Bảng 2.12: ðối chiếu việc thực hiện các nguyên tắc giám sát của Basel
trong hoạt ñộng giám sát của NHNN VN .104
Bảng 3.1: So sánh hai phương pháp giám sát 119vi
DANH MỤC HÌNH VẼ
Hình 1.1: Cấu phần trong hoạt ñộng giám sát dựa trên rủi ro 26
Hình 1.2: Quy trình giám sát của NHTW ñối với NHTM . 28
Hình 2.1: Cơ cấu tổ chức NHNN . 61
Hình 2.2: Quy mô tổng tài sản NHTM NN 64
Hình 2.3: Tỷ lệ nợ xấu của các NHTM NN . 65
Hình 2.4: Tỷ lệ dư nợ/ huy ñộng; vay liên ngân hàng/ tổng tài sản của các
NHTMCP Nhóm 2 72
Hình 2.5: Tỷ lệ nợ xấu / Tổng dư nợ của các NHTMCP Nhóm 3 . 74
Hình 2.6: Tổ chức bộ máy của Thanh tra Ngân hàng . 84
Hình 2.7: Quy trình giám sát của NHNN ñối với NHTM 88
Hình 2.8: Sơ ñồ tiếp nhận và truyền dẫn thông tin hiện tại 90
Hình 2.9: Chỉ tiêu nợ xấu của NHTM NN . 97
Hình 2.10: Chỉ tiêu nợ xấu của NHTM CP Nhóm 3 97
Hình 2.11: Mối quan hệ giữa tốc ñộ tăng trưởng kinh tế và tốc ñộ tăng trưởng
dịch vụ tài chính, tín dụng các năm 98
Hình 3.1: Sơ ñồ tiếp nhận và truyền dẫn thông tin mới . 142
Hình 3.2: Sơ ñồ hệ thống giám sát Ngân hàng . 143vii
DANH MỤC MINH HOẠ
Minh họa 1.1: ðồ thị phân bố tần suất .20
Minh họa 3.1: Cơ cấu tài sản của hệ thống ngân hàng 121
Minh họa 3.2: Phân bố tần suất của các Ngân hàng trong hệ thống .121
Minh họa 3.3: Thông tin dư nợ theo lĩnh vực ñầu tư .122
Minh họa 3.4: Cơ cấu tiền gửi .122
Minh họa 3.5: Thông tin tổng dư nợ của hệ thống ngân hàng .123
Minh họa 3.6: So sánh từng khoản mục với kỳ trước 123
Minh họa 3.7: Các khoản mục của Thu nhập 124
Minh họa 3.8: So sánh các nhóm ñồng hạng .124
Minh họa 3.9: Các khoản mục của cấu phần Vốn .125
Minh họa 3.10: Cơ cấu tiền gửi .126
Minh họa 3.11: Phân bổ nguồn vốn/ Tài sản theo kỳ hạn 126
Minh họa 3.12: Phân bố Nguồn vốn/ Tài sản theo kỳ hạn ñáo hạn .127
Minh họa 3.13: Tóm tắt Báo cáo ñánh giá xếp hạng theo hệ thống CAMELS .128
Minh họa 3.14: Sơ ñồ tổ chức (chức năng) 129
Minh họa 3.15: Quản lý nguồn nhân lực .129
Minh họa 3.16: Phân tích Cấu trúc Tài sản và Tốc ñộ tăng trưởng .130
Minh họa 3.17: Câu hỏi ñịnh tính cho việc giám sát tình hình thu nhập của
NHTM thông qua hoạt ñộng thanh tra tại chỗ 132
Minh họa 3.18: Các chỉ tiêu phản ánh vốn của NHTM .133
Minh họa 3.19: Cấu trúc sở hữu cổ phần .133
Minh họa 3.20: Câu hỏi ñịnh tính cho việc giám sát tình hình vốn của
NHTM thông qua hoạt ñộng thanh tra tại chỗ 134
Minh họa 3.21: Câu hỏi ñịnh tính cho việc giám sát chất lượng tài sản của
NHTM thông qua hoạt ñộng thanh tra tại chỗ 137
Minh họa 3.22: Câu hỏi ñịnh tính cho việc giám sát thanh khoản của
NHTM thông qua hoạt ñộng thanh tra tại chỗ 139
Minh họa 3.23: Các yêu cầu về cán bộ thanh tra cho kỳ thanh tra 1491
LỜI MỞ ðẦU
Cùng với xu thế phát triển chung của nền kinh tế, hoạt ñộng của các Ngân
hàng thương mại Việt Nam hiện nay ñang ngày càng ñược mở rộng theo hướng
hiện ñại hoá và ña dạng hoá [27]. Mục tiêu an toàn và hiệu quả của từng ngân
hàng cũng như toàn bộ hệ thống ngân hàng thương mại là một mục tiêu quan
trọng của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) khi thực hiện hoạt ñộng giám
sát ngân hàng thương mại.
Thời gian qua, thông qua hoạt ñộng giám sát ñối với các ngân hàng thương mại,
NHNN ñã phần nào góp phần ñảm bảo sự an toàn cần thiết cho toàn hệ thống ngân
hàng thương mại. Song, một thực tế không thể phủ nhận là tình trạng an toàn thiếu bền
vững trong hoạt ñộng của các ngân hàng thương mại, hiệu quả hoạt ñộng của các ngân
hàng thương mại còn thấp. ðây là những minh chứng phần nào thể hiện hoạt ñộng
giám sát của NHNN ñối với ngân hàng thương mại còn chưa hoàn thiện.
Trước sức ép của quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, rủi ro trong hoạt ñộng
ngân hàng ngày càng ña dạng về loại hình và tinh vi về mức ñộ, tài chính của các
ngân hàng thương mại sẽ ñược ñảm bảo, hệ thống ngân hàng sẽ mạnh và thực sự
là hệ thống huyết mạch của nền kinh tế nếu hoạt ñộng giám sát của NHNN ñối với
ngân hàng thương mại ñược hoàn thiện. Như vậy, làm thế nào ñể hoàn thiện hoạt
ñộng giám sát của NHNN Việt Nam ñối với các NHTM ñang là câu hỏi bức xúc
của thực tiễn hiện nay. ðề tài “Hoạt ñộng giám sát của NHNN Việt Nam ñối với
NHTM” ñược lựa chọn nghiên cứu nhằm ñáp ứng ñòi hỏi bức xúc ñó.
MỤC ðÍCH NGHIÊN CỨU
ãHệ thống hóa các vấn ñề lý luận cơ bản về hoạt ñộng giám sát của Ngân
hàng Trung ương ñối với Ngân hàng thương mại.
ãPhân tích, ñánh giá thực trạng hoạt ñộng giám sát của Ngân hàng Nhà nước
Việt Nam ñối với Ngân hàng thương mại.
ãðề xuất hệ thống giải pháp nhằm hoàn thiện hoạt ñộng giám sát của Ngân
hàng Nhà nước Việt Nam ñối với Ngân hàng thương mại2
PHẠM VI NGHIÊN CỨU
Nghiên cứu hoạt ñộng giám sát của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam ñối với
ngân hàng thương mại Việt Nam ñược thực hiện bởi Thanh tra Ngân hàng và các
Vụ khác có liên quan, (nay là Cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng) tính ñến
tháng 8/2009.
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa
duy vật lịch sử, các phương pháp ñược sử dụng trong quá trình thực hiện luận án
bao gồm: phương pháp so sánh, phương pháp thống kê, phương pháp nghiên cứu hệ
thống cấu trúc, phương pháp khảo cứu lịch sử và khảo cứu thực tế, phương pháp
chuyên gia.