Tài liệu Hoạt động chất vấn từ góc nhìn của cử tri

Hoạt động chất vấn từ góc nhìn của cử tri

















Từ góc nhìn cử tri, bài viết ngắn dưới đây góp vài thiển ý nhằm tăng cường


hiệu quả của hoạt động chất vấn trong sinh hoạt Quốc hội nước ta.




Cử tri nhìn thấy đại biểu của mình qua những kênh nào?




Khi tay vừa rời lá phiếu, cử tri nước ta có còn nhớ đến người được bầu hay chăng, đó là một câu hỏi lớn cần được trả lời thật thà. Trả lời được câu hỏi ấy, mới làm rõ được liệu cử tri có quan tâm tới đời sống nghị trường, tới các phiên chất vấn. Cũng như vậy, theo chiều ngược lại, trúng cử rồi, đại biểu có cùng ăn, cùng ở, cùng chia nỗi buồn vui của người dân từng gom những lá phiếu cho mình? Nếu mối quan hệ giữa đại biểu và cộng đồng cử tri tại đơn vị bầu cử vẫn còn khách sáo tựa lãnh đạo cấp trên xuống thăm cơ sở, cử tri nước ta sẽ chưa thể có thói quen coi đại biểu Quốc hội được bầu là đại biểu của mình. Nếu chưa coi đại biểu là của mình, họ sẽ ít quan tâm từng đại biểu đó đã làm những gì trong suốt nhiệm kỳ.


Nếu không thể giục giã, hối thúc được người đại biểu phải nói tiếng nói của dân chúng nơi đã bầu ra đại biểu ấy, phải hành xử vì lợi ích của nhóm cử tri đó, tức là không có sức ép của cử tri, rất khó truy trách nhiệm của đại biểu. Vậy nên, trong

nhiều phiên chất vấn đã xuất hiện không ít câu hỏi ngược, đôi khi rất khó nghe: đại biểu Quốc hội truy vấn lãnh đạo các bộ, thế thì ai truy vấn trách nhiệm của đại biểu? Nếu đại biểu không tham dự đầy đủ sinh hoạt của đoàn đại biểu, của ủy ban, không dự đầy đủ các phiên họp toàn thể, không đọc tư liệu, không chuẩn bị ý kiến, không phát biểu trong các phiên họp, liệu cử tri có thể làm gì? Nếu chỉ giương cao đạo lý khó có thể thuyết phục được người dân, bởi dân trí ngày nay được khai thông nhanh, tương thông với thời đại bên ngoài. Có nghĩa vụ, phải có chế tài cho người không tuân thủ; luật pháp như thế mới khả thi và công bằng, người mẫn cán được tôn vinh và người thiếu trách nhiệm được vạch rõ. Trước khi đại biểu chất vấn người khác, cần tự vấn một điều như thế, bởi danh có chính ngôn mới thuận. Người đại biểu phải có sự chính danh từ sự ủy trị của các cử tri mới đủ tự tin chất vấn những người nắm quyền. Khi chưa muốn quan tâm liệu cử tri có lợi hay bị hại gì qua từng dự luật, từng dự án, từng chính sách, họ được và mất gì qua từng nút bấm, khó có thể nói tới dũng khí dám chất vấn trúng vấn đề của người đại biểu.




Vì vậy, vào thời điểm hiện nay, nếu có quan tâm đến Quốc hội, dường như cử tri nước ta mới chỉ quan tâm đến tập thể các đại biểu, hoặc một số đại biểu hay phát biểu ấn tượng, “nổi hơn” trong tập thể đó, chứ chưa có khái niệm “ông bà đại biểu ấy là của đơn vị chúng tôi”.


Có nhiều kênh giúp cử tri quan sát các đại biểu như được mô tả giản lược bởi sơ đồ dưới đây. Kênh chính, theo dự cảm của chúng tôi, là những phiên truyền hình hoặc phát thanh trực tiếp, nơi các đại biểu chất vấn Chính phủ hoặc quan chức các bộ. Sau khi được phát trực tiếp, được đưa tin bởi báo in hoặc báo mạng, cử tri có khá nhiều phản ứng trở lại với sinh hoạt nghị trường. Ngoài ra, có nhiều đại biểu gây được sự chú ý của công luận qua những việc làm, điều tra hay phát biểu được đưa tin trên phương tiện truyền thông.


Cử tri cũng có thể quan sát hoạt động của đại biểu qua các phiên tiếp xúc cử tri trước và sau các kỳ họp, quan sát ứng xử của đại biểu trong các hoạt động tiếp dân, tiếp nhận đơn thư, khiếu nại của người dân. Khi mang những “ẩn ức” đó tới các cuộc tiếp xúc do Mặt trận Tổ quốc phối hợp với Văn phòng Hội đồng nhân dân (HĐND) và Văn phòng Đoàn đại biểu Quốc hội tổ chức, người ta sẽ nghe rất kỹ lời các đại biểu dám hứa và cũng quan sát kỹ những gì mà đại biểu dám làm cho khu vực cử tri đã bầu ra vị đại biểu đó. Nếu công khai thời gian, địa điểm và mở rộng thành phần khách mời tham gia các cuộc tiếp xúc cử tri cho bất kỳ ai có nhu cầu, đôi khi các phiên tiếp xúc có thể trở nên nóng rát bởi các bức xúc khiếu kiện kéo dài.


Cảm nhận của cử tri về hoạt động chất vấn




Đã có một thời, người ta chăm chú theo dõi các phiên chất vấn trực tiếp trên truyền hình và sóng phát thanh. Người ta háo hức chờ và bàn tán. Về phương diện truyền thông, các nhà đài đã thành công rất lớn khi đưa tin các phiên chất vấn này. Lan rộng tới các địa phương, thậm chí trong các phiên chất vấn của HĐND một số

tỉnh mà chúng tôi đã tham gia điều tra, Văn phòng HĐND còn tạo điều kiện thiết lập các đường dây nóng để cử tri có thể tham gia cùng chất vấn. Tuy nhiên, theo dự cảm của chúng tôi, đối với cử tri, nếu không có các cải cách tiếp theo thì sức hấp dẫn của các phiên chất vấn có thể giảm. Có nhiều lý do để giải thích cho dự báo này:


- Thứ nhất, khi các phiên chất vấn mới được phát sóng trực tiếp, người ta tò mò muốn tìm hiểu đời sống nghị trường, cùng với thời gian, sự tò mò đó vơi dần


- Thứ hai, người ta thấy các đại biểu phát biểu trúng vấn đề cử tri quan tâm, song báo chí và các diễn đàn mở rộng nhanh, nhiều nơi khác cũng có thể nói trúng vấn đề dân quan tâm hơn cả diễn đàn của Quốc hội, bởi vậy người ta tìm đến các diễn đàn đa dạng khác


- Thứ ba, người ta tò mò xem quan chức nhà nước phản ứng ra sao, song nếu các


mô thức trả lời cứ lặp đi lặp lại thì sự quan tâm đó sẽ vơi dần




- Thứ tư, nhiều cuộc chất vấn đã trở thành cuộc tranh luận nảy lửa, một dạng văn hóa đối thoại và tìm đồng thuận đã xuất hiện, song sự đa dạng ý kiến sẽ nguội lạnh nhanh nếu tiếp sau các cuộc tranh luận đó không có những điều chỉnh chính sách hoặc cải cách mà người dân mong đợi


- Thứ năm, khi mới công khai hóa các phiên chất vấn, thời đó truyền thông chưa đa dạng như bây giờ nên cử tri rất háo hức. Ngày nay, người dân bị choáng ngợp bởi sự đa dạng của vô số kênh thông tin, phiên chất vấn chỉ là một trong vô vàn kênh tìm tin nếu họ muốn