Tiến Sĩ Hoàn thiện kiểm toán báo cáo tài chính của các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam

Luận án tiến sĩ năm 2012
Đề tài: Hoàn thiện kiểm toán báo cáo tài chính của các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN i
MỤC LỤC . ii
DANH MỤC CÁC TỪVIẾT TẮT v
DANH MỤC SƠ ĐỒBẢNG BIỂU vi
LỜI MỞ ĐẦU 1
CHƯƠNG 1 LÝ LUẬN CHUNG VỀKIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH
CỦA CÁC CÔNG TY NIÊM YẾT TRÊN THỊTRƯỜNG CHỨNG KHOÁN . 8
1.1 Thịtrường chứng khoán và công ty niêm yết trên thịtrường chứng khoán
với quản lý 8
1.1.1 Tổng quan vềthịtrường chứng khoán . 8
1.1.2 Công ty niêm yết trên thịtrường chứng khoán 10
1.2 Lý luận chung vềkiểm toán báo cáo tài chính của các công ty niêm yết trên
thịtrường chứng khoán 19
1.2.1 Đặc điểm chung kiểm toán báo cáo tài chính của các công ty niêm yết trên
thịtrường chứng khoán . 19
1.2.2 Qui trình kiểm toán báo cáo tài chính của các công ty niêm yết trên thị
trường chứng khoán 32
1.2.3 Kiểm toán một sốphần hành đặc trưng trong kiểm toán báo cáo tài chính
của các công ty niêm yết . 44
1.3 Kinh nghiệm quốc tếvềkiểm toán báo cáo tài chính của các công ty niêm
yết trên thịtrường chứng khoán 55
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 70
CHƯƠNG 2 THỰC TRẠNG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CỦA
CÁC CÔNG TY NIÊM YẾT TRÊN THỊTRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT
NAM . 71
2.1 Đặc điểm thịtrường chứng khoán Việt Nam và công ty niêm yết trên thị
trường chứng khoán Việt Nam với kiểm toán báo cáo tài chính 71
2.1.1 Tổng quan vềthịtrường chứng khoán Việt Nam . 71
2.1.2 Công ty niêm yết trên thịtrường chứng khoán Việt Nam . 73
2.2 Tình hình kiểm toán báo cáo tài chính các công ty niêm yết trên thịtrường
chứng khoán Việt Nam . 77
2.2.1 Đặc điểm chung vềkiểm toán báo cáo tài chính của các công ty niêm yết trên
thịtrường chứng khoán Việt Nam . 77
2.2.2 Tình hình thực hiện quy trình kiểm toán báo cáo tài chính trong các công ty
niêm yết trên thịtrường chứng khoán Việt Nam . 87
2.2.3 Tình hình thực hiện kiểm toán khoản mục vốn đầu tưcủa chủsởhữu, khoản
mục lợi nhuận và báo cáo tài chính hợp nhất trong kiểm toán báo cáo tài chính các
công ty niêm yết . 131
2.3 Đánh giá chung thực trạng kiểm toán báo cáo tài chính các công ty niêm
yết trên thịtrường chứng khoán Việt Nam 145
2.3.1 Những mặt đã đạt được của kiểm toán báo cáo tài chính của các công ty niêm
yết trên thịtrường chứng khoán Việt Nam hiện nay . 145
2.3.2 Những mặt hạn chếcủa kiểm toán báo cáo tài chính của các công ty niêm yết
trên thịtrường chứng khoán Việt Nam hiện nay . 147
2.3.3 Nguyên nhân dẫn đến những hạn chếtrong kiểm toán báo cáo tài chính các
công ty niêm yết trên thịtrường chứng khoán Việt Nam . 154
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 164
CHƯƠNG 3 PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN KIỂM
TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CỦA CÁC CÔNG TY NIÊM YẾT TRÊN
THỊTRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM . 166
3.1 Sựcần thiết và phương hướng hoàn thiện kiểm toán báo cáo tài chính của
các công ty niêm yết trên thịtrường chứng khoán Việt Nam . 166
3.1.1 Sựcần thiết phải hoàn thiện kiểm toán báo cáo tài chính của các công ty niêm
yết trên thịtrường chứng khoán Việt Nam 166
3.1.2 Phương hướng hoàn thiện kiểm toán báo cáo tài chính của các công ty niêm
yết trên thịtrường chứng khoán Việt Nam 175
3.2 Giải pháp hoàn thiện kiểm toán báo cáo tài chính của các công ty niêm yết
trên thịtrường chứng khoán Việt Nam 187
3.2.1 Hoàn thiện cơsởpháp lý liên quan kiểm toán báo cáo tài chính của các công
ty niêm yết trên thịtrường chứng khoán Việt Nam 187
3.2.2 Hoàn thiện nội dung và phương pháp kiểm toán trong quy trình kiểm toán báo
cáo tài chính các công ty niêm yết trên thịtrường chứng khoán Việt Nam 190
3.2.3 Hoàn thiện kiểm toán các phần hành đặc thù trong kiểm toán báo cáo tài
chính các công ty niêm yết trên thịtrường chứng khoán Việt Nam 201
3.2.4 Hoàn thiện việc kiểm soát chất lượng cuộc kiểm toán và xây dựng văn hóa
doanh nghiệp của công ty kiểm toán . 202
3.2.5 Nâng cao chất lượng kiểm toán viên đáp ứng yêu cầu hội nhập kinh tế . 203
3.2.6 Hoàn thiện hệthống kiểm soát nội bộcủa các công ty niêm yết trong quan hệ
hoàn thiện kiểm toán báo cáo tài chính của các công ty niêm yết trên thịtrường
chứng khoán 209
3.2.7 Hoàn thiện đối tượng kiểm toán trong quan hệhoàn thiện và nâng cao chất
lượng kiểm toán báo cáo tài chính của các công ty niêm yết trên thịtrượng chứng
khoán . 214
3.3 Các kiến nghịthực hiện các giải pháp hoàn thiện kiểm toán báo cáo tài
chính của các công ty niêm yết trên thịtrường chứng khoán Việt Nam . 218
KẾT LUẬN CHƯƠNG III . 221
KẾT LUẬN CHUNG 222
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ . 224
DANH MỤC CÁC TÀI LIỆU THAM KHẢO . 225

LỜI MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của Đềtài
Trong nền kinh tếthịtrường, các doanh nghiệp (DN) muốn tồn tại, phát triển
cần xác định đúng đắn các nguồn lực kinh tế đang nắm giữcũng nhưxu hướng phát
triển của thịtrường từ đó đưa ra các các quyết định kinh doanh phù hợp đạt mục
tiêu tối đa hóa lợi nhuận. Một trong các điều kiện đểDN thực hiện mục tiêu đó là
phát triển thịtrường vốn một cách đáng tin cậy và bền vững. Hiện nay, DN có rất
nhiều lựa chọn nhằm mởrộng thịtrường vốn trong đó thông qua thịtrường chúng
khoán (TTCK) với sựtham gia của các nhà đầu tưtrong và ngoài nước là kênh thu
hút vốn tiềm năng, hiệu quả.
Yêu cầu vềvốn thúc đẩy thịtrường vốn không ngừng phát triển. Từ đó, sựra
đời của TTCK là một tất yếu khách quan, khi các tổchức tài chính trung gian đã có
trước đây không thể đảm nhận tốt vai trò cung ứng vốn cho nền kinh tế. TTCK là
một thịtrường cao cấp, hoạt động của thịtrường có những yêu cầu rất khác biệt so
với các thịtrường truyền thống nhưthịtrường hàng hoá dịch vụ, thịtrường lao
động : Hàng hoá lưu thông, mua, bán trên thịtrường là chứng khoán. Đây là các
công cụchu chuyển vốn của nền kinh tế, những hoạt động kinh doanh trên TTCK
dựa vào thông tin là chính, lấy niềm tin làm cơsởcho sựtồn tại và phát triển của thị
trường. Trong các loại thông tin được cung cấp trên thịtrường, thông tin kếtoán
được cung cấp dưới dạng các báo cáo tài chính (BCTC) là những thông tin có vai
trò quan trọng đặc biệt: Nó có ảnh hưởng lớn đến mối quan hệcung – cầu chứng
khoán, là động lực cho quyết định mua vào, bán ra của nhà đầu tưtrên thị
trường sau khi phân tích các BCTC được công bố. Mặt khác đứng trên phương
diện vĩmô nền kinh tế, những thông tin kếtoán của các công ty niêm yết (CTNY)
cũng phần nào nói lên tình hình chung của toàn nền kinh tế, tình hình sức khoẻtài
chính quốc gia.
Chính vì những lý do trên, yêu cầu đầu tiên của TTCK là phải xây dựng
được một hệthống thông tin tài chính có chất lượng, một mạng lưới công bốthông
tin hiện đại và rộng khắp không chỉnhằm công bốthông tin có chất lượng cao, mà
còn phải truyền thông tin nhanh chóng, kịp thời, đồng thời phải làm cho các chủthể
hoạt động kinh doanh trên thịtrường có quyền bình đẳng trong việc tiếp nhận thông
tin. Một trong những yếu tốgóp phần đảm bảo thông tin công bốcủa các CTNY
được tin cậy là thông qua hoạt động kiểm toán BCTC của các CTNY.
TTCK Việt Nam trong những năm gần đây đã có sựbiến đổi mạnh mẽcảvề
sốlượng và chất lượng. Với sựtham gia của rất nhiều CTNY và sựra đời của hàng
trăm công ty chứng khoán đã thểhiện nhu cầu TTCK Việt Nam phát triển vượt bậc.
Cùng với sựphát triển trên, minh bạch hóa thông tin tài chính của các CTNY đang
trởthành nhu cầu cấp bách đối với những người sửdụng. Tuy nhiên độtin cậy của
thông tin được cung cấp là điều quan tâm chủyếu của các cơquan quản lý nhà nước
và các nhà đầu tư. Đểgóp phần đảm bảo tính trung thực, hợp lý và hợp pháp của
thông tin được công khai của các tổchức niêm yết trên TTCK, Nhà nước Việt Nam
yêu cầu các CTNY trên TTCK Việt Nam phải bắt buộc kiểm toán BCTC hàng năm
do kiểm toán độc lập thực hiện.
Hiện nay, TTCK Việt Nam còn non trẻvà có rất nhiều biến động phức tạp: Số
lượng các CTNY ngày càng gia tăng, hàng hóa trên TTCK đa dạng, phong phú và
phức tạp. Bên cạnh đó, việc thu hút và mởrộng thịtrường vốn của các CTNY còn
rất nhiều khó khăn do các nguyên nhân khách quan và chủquan: Đối với Nhà nước,
việc quản lý vĩmô đối với TTCK còn bất cập cảvềchính sách và thực thi chính
sách; Các CTNY (người gọi vốn) chưa chủ động nắm bắt thịtrường nhất là nhu cầu
và mong muốn của nhà đầu tư; Với các nhà đầu tư, việc phân tích thịtrường và tình
hình tài chính của các CTNY chưa hiệu quảcùng với tâm lý dè dặt, e ngại đã cản
trởhọrất nhiều trong việc sửdụng hiệu quảnguồn vốn của mình. Nhằm đảm bảo
cho thịtrường hoạt động lành mạnh, phát triển và đảm bảo quyền lợi, trách nhiệm
của các chủthểtham gia TTCK, việc cung cấp thông tin vềtình hình tài chính của
các CTNY phải trung thực, hợp lý và hợp pháp là rất cấp bách. Tuy nhiên, hiện nay
việc kiểm toán BCTC của các CTNY còn nhiều bất cập cảvềlý luận và thực tiễn.
Trong tình hình đó và với xu hướng hội nhập kinh tếthếgiới nói chung và trong
lĩnh vực kiểm toán nói riêng càng đòi hỏi việc cụthểhóa lý luận vềkiểm toán
BCTC các CTNY và nâng cao chất lượng hoạt động kiểm toán.
Nhận thức được tính cấp bách nêu trên, Tác giảmạnh dạn đi vào nghiên cứu
Luận án với Đềtài “ Hoàn thiện kiểm toán báo cáo tài chính của các công ty niêm
yết trên thịtrường chứng khoán Việt Nam”.
2. Mục đích nghiên cứu
Mục tiêu của Luận án là nghiên cứu cụthểhóa lý luận chung của kiểm toán
vào kiểm toán BCTC của các CTNY kết hợp với đánh giá thực trạng công tác kiểm
toán BCTC các CTNY trên TTCK Việt Nam để đưa ra một sốgiải pháp và kiến
nghịnhằm hoàn thiện kiểm toán BCTC của các CTNY trên TTCK Việt Nam, góp
phần hoàn thiện và nâng cao chất lượng kiểm toán nói chung tại Việt Nam hiện nay.
Luận án nghiên cứu cụthểhóa lý luận chung vềTTCK, hoạt động của CTNY
trên TTCK, Luận án nghiên cứu phát triển lý luận vềkiểm toán BCTC của các
CTNY cùng kinh nghiệm của các nước có thểáp dụng vào Việt Nam. Trên cơsở
đó, Luận án phân tích thực trạng kiểm toán BCTC của các CTNY trên TTCK Việt
Nam, đánh giá những mặt đã đạt được, những tồn tại và nguyên nhân của những
hạn chếtrong kiểm toán BCTC của các CTNY trên TTCK Việt Nam. Từnghiên
cứu lý luận và thực tế đó, Tác giảnêu ra các giải pháp và kiến nghịnhằm hoàn thiện
kiểm toán BCTC của các CTNY trên TTCK Việt Nam hiện nay.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Về đối tượng nghiên cứu, Đềtài tập trung nghiên cứu lý luận kiểm toán BCTC
của các DN từ đó đi sâu vào kiểm toán BCTC của các CTNY trên TTCK Việt Nam.
CTNY được Tác giảnghiên cứu trong Đềtài là công ty cổphần – công ty
được quyền phát hành cổphiếu và trái phiếu ra thịtrường chứng khoán.
Vềphạm vi nghiên cứu, Đềtài tập trung vào kiểm toán BCTC của các CTNY
(công ty cổphần) trên TTCK do các công ty kiểm toán (CTKT) độc lập thực hiện
trong quan hệvới bộphận kiểm toán nội bộcùng việc quản lý rủi ro của các CTNY.
Trong mối quan hệ đó, Luận án cũng chú trọng đến quan hệgiữa kiểm toán BCTC



DANH MỤC CÁC TÀI LIỆU THAM KHẢO
I. Tiếng Việt
1. AASC, A&C, Deloitte, Ernst & Young (2010), Hồsơkiểm toán, các văn
bản đào tạo nội bộ.
2. Alvin A.Aren và James K. Loebbecke (1995),Kiểm toán,Nhà xuất bản
Thống kê.
3. Trần ThịKim Anh (2008), Việt Nam hội nhập kinh tếquốc tếtrong lĩnh
vực dịch vụkếtoán, kiểm toán - thực trạng và giải pháp, Luận án tiến sĩ,
Trường Đại học Ngoại thương Hà Nội.
4. Lê Quang Bính (2008), Từgóc nhìn kiểm toán – Thửtìm hiểu nguyên nhân
TTCK Việt Nam liên tục điều chỉnh giảm, Tạp chí Kiểm toán, 3, tr.15-18.
5. BộTài chính (1999), Quyết định 120/1999/QĐ-BTC ban hành Chuẩn mực
Kiểm toán Việt Nam đợt 1, Trang Web của BộTài chính.
6. BộTài chính (2001), Quyết định 143/2001/QĐ-BTC ban hành Chuẩn mực
Kiểm toán Việt Nam đợt 3, Trang Web của BộTài chính.
7. BộTài chính (2003), Quyết định 195/2003/QĐ-BTC ban hành Chuẩn mực
Kiểm toán Việt Nam đợt 5, Trang Web của BộTài chính.
8. BộTài chính (2004), Hệthống văn bản pháp luật vềKiểm toán Việt Nam,
NXB Tài chính, Hà Nội.
9. BộTài chính (2005), Quyết định 101/2005/QĐ-BTC ban hành Chuẩn mực
Kiểm toán Việt Nam đợt 7, Trang Web của BộTài chính
10. BộTài chính (2005), Quyết định 87/2005/QĐ-BTC ban hành Chuẩn mực
Đạo đức nghềnghiệp Kếtoán, Kiểm toán Việt Nam, Trang Web của Bộ
Tài chính
11. BộTài chính (2005), Quyết định 87/2005/QĐ-BTC ban hành Chuẩn mực
Đạo đức nghềnghiệp Kếtoán, Kiểm toán Việt Nam, Trang Web của Bộ
Tài chính
12. BộTài chính (2010), Thông tư09/2010/TT-BTC ngày 15/01/2010, Trang
Web của BộTài chính
13. Bộmôn Kiểm toán-Khoa Kếtoán-Trường Đại học Kinh tếthành phốHồ
Chí Minh (2011),Giáo trình Kiểm toán, NXB Lao động xã hội
14. Ngô ThếChi, Bùi Văn Mai (2006), Giải pháp phát triển kiểm toán độc lập
ởViệt Nam đến năm 2015, Đềtài nghiên cứu cấp Nhà nước
15. Chính phủ(1994), Nghị định Số07/1994/NĐ-CP ngày 29/01/1994, Trang
Web: Http//www.luatvietnam.com
16. Chính phủ(2004), Nghị định Số105/2004/NĐ-CP, Trang Web:
Http//www.luatvietnam.com
17. Chính phủ(2005), Nghị định Số133/2005/NĐ-CP ngày 31/10/2005, Trang
Web: Http//www.luatvietnam.com
18. Chính phủ(2007), Nghị định Số14/2007/NĐ-CP ngày 19/01/2007, Trang
Web: Http//www.luatvietnam.com
19. Chính phủ(2009), Nghị định Số30/2009/NĐ-CP ngày 30/3/2009, Trang
Web: Http//www.luatvietnam.com
20. Chính phủ(2010), Nghị định Số84/2010/NĐ-CP ngày 02/8/2010, Trang
Web: Http//www.chinhphu.com
21. Công ty TNHH Kiểm toán và Dịch vụTin học – AISC (2007), Báo cáo
kiểm toán Báo cáo tài chính năm 2006, 2007 của Công ty Cổphần Bông
Bạch Tuyết
22. Nguyễn Thị Đông (2006), Giáo trình Kếtoán Công ty,NXB Đại học Kinh tế
quốc dân
23. EURO-TAPVIET (2000), Chuẩn mực Kếtoán quốc tế, NXB Tài chính.
24. EURO-TAPVIET (2000), Chuẩn mực Kiểm toán quốc tế, NXB Tài chính
25. EURO-TAPVIET (1998), Sổtay Kiểm toán viên, NXB Tài chính.
26. EURO-TAPVIET (2000), Cẩm nang Kiểm toán viên, NXB Tài chính.
27. Hoàng ThịViệt Hà (2009), Một sốvấn đềcông tác kếtoán tài chính tại các
CTNY trên TTCK Việt Nam, Tạp chí Nghiên cứu Khoa học Kiểm toán, 17,
tr.38-44.
28. Hiệp hội kiểm toán viên hành nghề(2011), Báo cáo tổng kết kỷniệm 20
năm ra đời hoạt động kiểm toán
29. Hội đồng Biên soạn Từ điển Quốc gia (2003), Từ điển Bách khoa Việt
Nam, Nhà xuất bản Chính trịQuốc gia
30. Hugh A.Adams và ĐỗThùy Linh (2005), Hội nhập với các nguyên tắc kế
toán và kiểm toán quốc tế,NXB Chính trịQuốc gia
31. Http://www.chinhphu.vn(Trang tin điện tửcủa Chính phủViệt Nam) / Hệ
thống văn bản
32. Http://www.HNX.vn (Trang tin điện tửcủa SởGiao dịch Chứng khoán Hà
Nội)/ Danh sách công ty niêm yết
33. Http://www.HSX.vn (Trang tin điện tửcủa SởGiao dịch Chứng khoán
thành phốHồChí Minh) / Danh sách công ty niêm yết.
34. Http://www.stox.vn(Trang tin điện tửvềThông tin tài chính,chứng khoán
chuyên sâu)/ Công ty
35. Http://www.luatvietnam.vn(Trang tin điện tửvềLuật Việt Nam)/ Tìm kiếm
văn bản.
36. Http://www.mof.gov.vn(Trang tin điện tửcủa BộTài chính)/Hệthống
văn bản
37. Http://www.thanhtra.gov.vn(Trang tin điện tửcủa Thanh tra Chính phủ) /
Trang chủ
38. Http://www.gso.gov.vn(Trang tin điện tửcủa Tổng cục Thống kê)/ Cơsở
dữliệu.