Tiến Sĩ Hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu đánh giá hiệu quả kinh doanh trong các doanh nghiệp xây dựng công trình

LUẬN ÁN TIẾN SỸ KINH TẾ
NĂM 2013
MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU 1
TỔNG QUAN VỀ CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ NGHIÊN CỨU . 10
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HỆ THỐNG CHỈ TIÊU ĐÁNH GIÁ HQKD TRONG CÁC DOANH NGHIỆP XDCGT 23
1.1. Vai trò của đánh giá HQKD trong DN . 23
1.1.1. HQKD và đánh giá HQKD 23
1.1.2. Vai trò của đánh giá HQKD trong các DN 28
1.2. Hệ thống chỉ tiêu đánh giá HQKD . 30
1.2.1. Nguyên tắc xây dựng các chỉ tiêu đánh giá HQKD . 30
1.2.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến hệ thống chỉ tiêu đánh giá HQKD của DN 38
1.2.3. Đặc điểm kinh doanh của DN XDCTGT ảnh hưởng đến chỉ tiêu đánh giá HQKD .40
1.2.4. Các mô hình đánh giá HQKD của DN 42
Kết luận chương 1 . 65
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG HỆ THỐNG CHỈ TIÊU ĐÁNH GIÁ HQKD TRONG CÁC DN XDCTGT THUỘC BỘ GTVT . 67
2.1. Tổng quan về các DN XDCTGT thuộc Bộ GTVT . 67
2.1.1. Quá trình thành lập và phát triển 67
2.1.2. Mô hình tổ chức sản xuất kinh doanh và tổ chức quản lý sản xuất kinh doanh 72
2.1.3. Lĩnh vực kinh doanh . 75
2.1.4. Tổ chức bộ máy kế toán và hệ thống kế toán tại các DN XDCTGT thuộc Bộ GTVT 78
2.2. Thực trạng hệ thống chỉ tiêu đánh giá HQKD của các DNXDCTGT thuộc Bộ GTVT . 81
2.2.1. Các chỉ tiêu đánh giá HQKD của DN theo quy định của Chính phủ . 84
2.2.2. Các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả khác . 88
2.3. Nhận xét về hệ thống các chỉ tiêu đánh giá HQKD trong các DN XDCTGT thuộc Bộ GTVT . 100
2.3.1. Ưu điểm 100
2.3.2. Tồn tại 101
Kết luận chương 2 . 104
CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN HỆ THỐNG CHỈ TIÊU ĐÁNH GIÁ HQKD TRONG CÁC DOANH NGHIỆP XDCTGT
THUỘC BỘ GTVT 105
3.1. Định hướng phát triển ngành GTVT . 105
3.2. Sự cần thiết phải hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu đánh giá HQKD trong các DN XDCTGT thuộc Bộ GTVT . 109
3.3. Quan điểm hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu đánh giá HQKD trong các DN XDCTGT thuộc Bộ GTVT 111
3.4. Yêu cầu và nguyên tắc hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu đánh giá HQKD của các DN XDCTGT 114
3.4.1. Yêu cầu của hệ thống chỉ tiêu đánh giá HQKD của DN XDCTGT . 114
3.4.2. Nguyên tắc hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu đánh giá HQKD của DN XDCTGT 116
3.5. Sử dụng bảng điểm cân bằng để hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu đánh giá HQKD trong các DN XDCTGT thuộc Bộ
GTVT . 118
3.5.1. Tầm nhìn, sứ mệnh và chiến lược kinh doanh của các DN XDCTGT thuộc Bộ GTVT 119
3.5.2. Xây dựng bảng điểm cần bằng áp dụng trong các DN XDCTGT . 120
3.5.3. Xây dựng các chỉ tiêu đánh giá HQKD cho các bộ phận chủ yếu trong DN . 137
3.6. Những điều kiện cần thiết để thực hiện giải pháp hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu đánh giá HQKD trong các DN
XDCTGT thuộc Bộ GTVT . 141
3.6.1. Về phía DN 141
3.6.2. Về phía Nhà nước . 142
Kết luận chương 3 142
KẾT LUẬN . 143
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG
BỐ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC
1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU
Trong điều kiện cạnh tranh và nguồn lực ngày càng khan hiếm, để đứng
vững trên thị trường và không ngừng phát triển, DN cần phải sử dụng có hiệu
quả các nguồn lực của mình. Muốn sử dụng hiệu quả các nguồn lực có hạn,
DN cần phải đánh giá được hiệu quả sử dụng các nguồn lực. Nói cách khác,
DN phải đánh giá đúng đắn HQKD của DN.
Đánh giá HQKD có vai trò quan trọng trong quản trị DN. Theo Zairi:
“đánh giá HQKD như là máu của DN, nếu thiếu nó thì không thể ra được
quyết định” [1996:35]. Hệ thống chỉ tiêu đánh giá HQKD tin cậy và phù hợp
không chỉ giúp cho DN đánh giá đúng đắn HQKD mà còn tạo động lực để
động viên mỗi bộ phận, cá nhân trong DN hoạt động có hiệu quả nhằm nâng
cao khả năng cạnh tranh của DN. Hệ thống chỉ tiêu đánh giá HQKD không
chỉ cung cấp thông tin về tình hình thực hiện các mục tiêu ngắn hạn mà còn
cho phép DN dự đoán khả năng thực hiện mục tiêu chiến lược, cung cấp
thông tin về những cải thiện cần thiết trong quy trình kinh doanh nội bộ để đạt
được mục tiêu chiến lược.
Trong hơn hai thập kỷ qua, đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về hệ
thống chỉ tiêu đo lường và đánh giá HQKD. Nói về vai trò của hệ thống chỉ
tiêu đo lường và đánh giá hiệu quả trong DN, R. Kaplan và D. Norton cho
rằng “Đo lường như thế nào thì nhận được như thế” và “Hệ thống đo lường
hiệu quả có ảnh hưởng mạnh mẽ đến hành vi của các nhà quản trị và người
lao động (Kaplan và Norton, 1992). Hai ông cho rằng cũng chỉ ra hạn chế của
hệ thống đo lường và đánh giá hiệu quả chỉ dựa trên các thước đo với các số
liệu tài chính có thể dẫn đến những sai lầm [45]. Các công trình nghiên cứu
trong gần 20 năm trở lại đây cũng cho thấy quan điểm về đánh giá HQKD
trên thế giới đã có những thay đổi đáng kể. Trước đây người ta chỉ chú ý đến
HQKD ngắn hạn thì ngày nay, các DN chú ý nhiều hơn đến đánh giá HQKD
dài hạn (Schiemann & Lingle, 1999) Các chỉ tiêu đánh giá HQKD cũng có
nhiều thay đổi, nếu như trước đây các DN sử dụng các chỉ tiêu tài chính là
chủ yếu thì trong những năm gần đây xu hướng kết hợp các chỉ tiêu tài chính
với các chỉ tiêu phi tài chính để đánh giá HQKD của DN ngày càng phổ biến
(Kaplan và Norton, 1992).
Nền kinh tế nước ta chuyển sang hoạt động theo cơ chế kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa đã hơn 20 năm. Tuy nhiên, các DN Việt
Nam, đặc biệt các DN nhà nước vẫn bị ảnh hưởng nặng nề của thức quản lý
DN theo cơ chế tập trung. Trong hơn 20 năm qua, mặc dù cơ chế quản lý kinh
tế đã thay đổi, môi trường kinh doanh và phương pháp quản trị, v.v . đã có
nhiều thay đổi những hệ thống chỉ tiêu đánh giá HQKD vẫn chưa có những
thay đổi tương ứng. Các chỉ tiêu đánh giá HQKD của DN lệ thuộc chủ yếu
vào các số liệu tài chính, không gắn với thị trường và chiến lược của DN.
Cũng trong gần 20 năm qua, ở nước ta cũng chưa có nhiều các công trình
nghiên cứu về hệ thống chỉ tiêu đánh giá HQKD và ảnh hưởng của nó đến
hoạt động kết quả của DN.
Hoạt động trong nền kinh tế thị trường, để đứng vững và thắng thế
trước các đối thủ cạnh tranh, các DN cần phải có chiến lược và mọi hoạt động
của DN cần phải tập trung vào thực hiện chiến lược. Để thực hiện thành công
chiến lược, các DN cần phải có hệ thống đánh giá HQKD phù hợp với chiến
lược. Hệ thống đánh giá này không chỉ giúp cho các nhà quản trị đánh giá
được liệu DN có thực hiện thành công chiến lược hay không mà còn phải giúp
cho DN huy động được mọi nguồn lực tập trung vào thực hiện chiến lược,
tránh tập trung quá mức vào các mục tiêu ngắn hạn.
Để đánh giá đúng đắn HQKD, các DN cần phải sử dụng các chỉ tiêu
đánh giá HQKD tin cậy và phù hợp để đo lường HQKD. Kế toán, đặc biệt là
kế toán quản trị có vai trò thiết lập và cung cấp thông tin phục vụ cho quản trị
DN. Thiết kế hệ thống chỉ tiêu đánh giá phù hợp để giúp các nhà quản trị có
thể đánh giá đúng đắn HQKD của DN, đồng thời huy động mọi nguồn lực
vào thực hiện thành công chiến lược của DN là một trong những nhiệm vụ
của kế toán.
Việt Nam là một quốc gia đang phát triển, do vậy GTVT đóng vai trò
quan trọng đối với sự phát triển của đất nước. Khẳng định vai trò quan trọng
của hệ thống GTVT, Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI (1986) đã
nhấn mạnh: “GTVT là khâu quan trọng nhất của kết cấu hạ tầng’’ và “GTVT
phải đi trước một bước để đáp ứng yêu cầu phát triển của nền kinh tế quốc
dân’. Nói đến sự phát triển của ngành GTVT không thể không kể đến sự đóng
góp của các DN XDCTGT bởi chính sự hoạt động có hiệu quả của các DN
này đã mang lại những thành tích đáng kể cho ngành giao thông Cũng giống
như các DN trong các ngành khác, các DN XDCTGT luôn quan tâm tới
HQKD vì đó là sự sống còn của DN. Tuy nhiên, qua thực tế nghiên cứu, hệ
thống chỉ tiêu đánh giá HQKD của các DN XDCTGT thuộc Bộ GTVT còn
nhiều bất cập. Hệ thống chỉ tiêu đánh giá HQKD trong hầu hết các DN
XDCTGTVT vẫn là các chỉ tiêu tài chính dựa trên các số liệu kế toán. Các chỉ
tiêu đánh giá HQKD đều tập trung vào các chỉ tiêu ngắn hạn. Các DN chưa
xây dựng được hệ thống chỉ tiêu đánh giá HQKD của các DN chưa gắn với
chiến lược [Neely, 2007] Với hệ thống đánh giá HQKD hiện tại, các DN
XDCTGT sẽ khó để thực hiện thành công chiến lược và có thể đứng vững
trong điều kiện cạnh tranh ngày càng gay gắt.
Xuất phát từ vai trò và tầm quan trọng của hệ thống chỉ tiêu đánh giá
hoạt động kinh doanh trong các DN và chức năng của kế toán trong việc thiết
kế hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị DN, với mong muốn nghiên
cứu sâu về hệ thống chỉ tiêu đánh giá HQKD trong các DN XDCTGTVT
nhằm đưa ra những đề xuất góp phần hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu đánh giá
HQKD trong các DN này, tác giả chọn đề tài: “Hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu
đánh giá hiệu quả kinh doanh trong các DN xây dựng công trình giao
thông thuộc Bộ Giao thông vận tải” làm đề tài nghiên cứu cho luận án tiến sĩ
của mình.
2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
Đề tài tập trung nghiên cứu để đạt được các mục đích sau:
- Hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản về HQKD và xu hướng
đánh giá HQKD của DN theo yêu cầu hội nhập và phát triển.
- Nghiên cứu, đánh giá thực trạng hệ thống chỉ tiêu đánh giá HQKD
trong các DN XDCTGT thuộc Bộ GTVT hiện nay.
- Đề xuất hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu đánh giá HQKD trong các DN
XDCTGT, giúp cho các DN này có thể đánh giá đúng đắn HQKD đáp ứng
yêu cầu hội nhập và phát triển trong điều kiện toàn cầu hóa.