Thạc Sĩ Hoàn thiện chính sách thuế nhằm hỗ trợ phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam

LUẬN ÁN TIẾN SỸ
NĂM 2014
MỤC LỤC
MỤC LỤC . i
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT iv
DANH MỤC BẢNG v
DANH MỤC HÌNH . vii
LỜI MỞ ĐẦU 1
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 6
1.1 Tổng quan nghiên cứu . 6
1.1.1 Những nghiên cứu về hỗ trợ phát triển DNNVV . 6
1.1.2 Các nghiên cứu về thuế . 11
1.1.3 Đánh giá các công trình nghiên cứu . 17
1.1.4 Mục tiêu nghiên cứu của luận án 19
1.2 Phương pháp nghiên cứu của luận án . 20


CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN HOÀN THIỆN CHÍNH
SÁCH THUẾ HỖ TRỢ PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA . 25
2.1 Lý luận về thuế và hỗ trợ phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa . 25
2.1.1 Những vấn đề cơ bản về thuế và chính sách thuế . 25
2.1.2 Khái niệm doanh nghiệp nhỏ và vừa trong chính sách thuế . 32
2.1.3 Quan điểm xây dựng chính sách thuế hỗ trợ phát triển doanh nghiệp
nhỏ và vừa . 33
2.2 Lý luận và thực tiễn về gánh nặng thuế của doanh nghiệp nhỏ và vừa 36
2.2.1 Gánh nặng thuế . 36
2.2.2 Chi phí tuân thủ thuế . 37
2.2.3 Sự cần thiết phải hoàn thiện chính sách thuế nhằm hỗ trợ phát triển
doanh nghiệp nhỏ và vừa 42
2.3 Khung phân tích và phương pháp thực hiện của luận án 48
2.3.1 Khung phân tích của luận án 48
2.3.2 Phương pháp thực hiện của luận án 49
2.4 Kinh nghiệm quốc tế xây dựng hệ thống thuế hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và
vừa 51
2.4.1 Các qui định hỗ trợ giảm gánh nặng chi phí tuân thủ . 52
2.4.2 Các qui định giảm gánh nặng thuế thu nhập doanh nghiệp 60
2.4.3 Những nội dung có thể vận dụng ở Việt Nam 63


CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG CHÍNH SÁCH THUẾ HỖ TRỢ PHÁT TRIỂN
DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA Ở VIỆT NAM . 66
3.1 Bối cảnh Kinh tế-xã hội và thực trạng doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt
Nam 66
3.1.1 Bối cảnh Kinh tế - xã hội giai đoạn 2001 – 2012 . 66
3.1.2 Thực trạng doanh nghiệp nhỏ và vừa giai đoạn 2001-2012 . 72
3.2 Thực trạng chính sách thuế hỗ trợ cho doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt
Nam 76
3.2.1 Thực trạng chính sách thuế hỗ trợ cho doanh nghiệp nói chung (trong
đó có DNNVV) . 77
3.2.2 Thực trạng chính sách thuế hỗ trợ riêng cho doanh nghiệp nhỏ và vừa83
3.2.3 Đánh giá chính sách thuế hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa 87
3.3 Thực trạng gánh nặng thuế của doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam 89
3.3.1 Mô tả các bước nghiên cứu . 89
3.3.2 Thực trạng gánh nặng chi phí tuân thủ thuế của doanh nghiệp nhỏ và
vừa ở Việt Nam . 94
3.3.3 Gánh nặng thuế đối với doanh nghiệp siêu nhỏ . 108
3.3.4 Kết luận về thực trạng gánh nặng thuế của doanh nghiệp nhỏ và vừa 110


CHƯƠNG 4: ĐỊNH HƯỚNG HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH THUẾ NHẰM
HỖ TRỢ PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA Ở VIỆT NAM
ĐẾN NĂM 2020 . 113
4.1 Căn cứ hoàn thiện chính sách thuế nhằm hỗ trợ phát triển doanh nghiệp
nhỏ và vừa ở Việt Nam . 114
4.1.1 Chiến lược cải cách hệ thống thuế đến năm 2020 114
4.1.2 Chủ trương của Chính phủ về hỗ trợ phát triển doanh nghiệp nhỏ và
vừa 117
4.1.3 Kế hoạch phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa giai đoạn 2011-2015 118
4.2 Định hướng hoàn thiện chính sách thuế nhằm hỗ trợ phát triển của doanh
nghiệp nhỏ và vừa tới năm 2020 . 120
4.2.1 Quan điểm của luận án về hoàn thiện chính sách thuế nhằm hỗ trợ phát
triển doanh nghiệp nhỏ và vừa . 120
4.2.2 Định hướng hoàn thiện chính sách thuế nhằm hỗ trợ phát triển của
doanh nghiệp nhỏ và vừa . 123
4.2.3 Giải pháp thực hiện . 133
4.2.4 Kiến nghị với Chính phủ 136
KẾT LUẬN 139
DANH MỤC NHỮNG CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ . 141
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO . 142
PHỤ LỤC . 148
LỜI MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) có vai trò quan trọng trong nền kinh tế
toàn cầu. DNNVV chiếm khoảng 96% tổng số doanh nghiệp trên toàn thế giới, góp
phần quan trọng vào giải quyết việc làm, phát triển kinh tế, tạo nguồn thu ngân
sách Ở Việt Nam, DNNVV chiếm khoảng 97% tổng số doanh nghiệp, sử dụng
hơn 50% lao động, tạo 47% GDP và đóng góp khoảng 40% nguồn thu ngân sách
(số liệu thống kế năm 2010) [8]. Với vai trò quan trọng trong nền kinh tế, DNNVV
luôn được chính phủ các nước quan tâm và hỗ trợ phát triển. Các nước phát triển đã
sớm có những chính sách hỗ trợ DNNVV và đã được những thành công nhất định.
Kinh nghiệm ở các nước phát triển cho thấy, cần phải hỗ trợ DNNVV trên cả hai
lĩnh vực: tài chính và phi tài chính.
Một mặt, với ưu điểm dễ khởi nghiệp, linh hoạt, phát huy được nghề truyền
thống, là vườn ươm tài năng kinh doanh nhưng mặt khác DNNVV lại có qui mô
nhỏ, trình độ lao động và quản lý thấp, công nghệ lạc hậu, khả năng tiếp cận vốn
vay hạn chế. Với những hạn chế của mình, DNNVV cần được sự hỗ trợ để phát
triển. Ngày 30 tháng 06 năm 2009, Chính phủ đã ban hành Nghị định 56/2009/NĐ-
CP, qui định việc trợ giúp phát triển DNNVV. Nghị định nêu rõ các nhóm giải pháp
trợ giúp bao gồm: hỗ trợ tài chính; hỗ trợ mặt bằng; hỗ trợ đổi mới công nghệ; hỗ
trợ mở rộng thị trường; hỗ trợ thông tin và hỗ trợ phát triển nguồn nhân lực.
Nguồn vốn của doanh nghiệp bao gồm: vốn chủ sở hữu, vốn vay. Do khó
khăn trong việc tiếp cận vốn vay nên nguồn vốn của DNNVV chủ yếu là vốn chủ sở
hữu. Một bộ phận quan trọng của vốn chủ sở hữu là lợi nhuận giữ lại. Đây chính là
nguồn lực tài chính chủ yếu để tái đầu tư và phát triển của DNNVV. Tuy nhiên
nguồn lực tài chính này của doanh nghiệp chịu gánh nặng lớn do nghĩa vụ thuế đối
với Nhà nước. Nghĩa vụ thuế là bắt buộc. Đứng trên quan điểm lợi ích của doanh
nghiệp, chính sách thuế tạo ra gánh nặng thuế cho DNNVV, những doanh nghiêp có
nguồn lực tài chính phụ thuộc chủ yếu vào vốn chủ sở hữu. Vì vậy, giảm gánh nặng
thuế được coi là một giải pháp quan trọng nhằm hỗ trợ phát triển DNNVV. Do đó,
chính sách thuế là một chính sách quan trọng trong giải pháp hỗ trợ tài chính cho
DNNVV. Các quốc gia phát triển trên thế giới đã và đang xây dựng hệ thống chính
sách thuế hỗ trợ hiệu quả cho DNNVV.
Khủng khoảng tài chính toàn cầu năm 2008 đã ảnh hưởng lớn tới nền kinh tế
Việt Nam: tốc độ tăng trưởng kinh tế bị suy giảm; thâm hụt ngân sách luôn ở mức
gần 5%; nhiều doanh nghiệp bị phá sản. Chỉ tính riêng năm 2012, đã có khoảng
50000 DNNVV bị giải thể hoặc ngừng hoạt động [6]. Chính phủ đã đưa ra nhiều
giải pháp về thuế như: xóa nợ thuế; giãn nộp thuế, nhằm giúp đỡ DNNVV thoát
khỏi khủng hoảng. Tuy nhiên, những giải pháp trên chỉ giải quyết những khó khăn
ngắn hạn cho DNNVV. Chính sách thuế của Việt Nam vẫn thiếu những qui định hỗ
trợ phát triển DNNVV trong dài hạn. Các qui định về thuế chưa tạo điều kiện thuận
lợi cho DNNVV phát triển. Một thông báo mới đây của WB và tổ chức tài chính thế
giới (IFC) về xếp hạng môi trường kinh doanh năm 2013 cho thấy, môi trường kinh
doanh của Việt Nam không có nhiều cải thiện và tiếp tục trụ hạng ở vị trí 99/189
nền kinh tế trên thế giới. Riêng lĩnh vực nộp thuế tụt 11 bậc, từ xếp hạng 138/183
quốc gia, xuống vị trí 149/189 quốc gia. Các doanh nghiệp Việt Nam phải mất tới
1/3 thời gian làm việc trong năm, tức 872 giờ để tuân thủ chính sách thuế. Điều này
ảnh hưởng lớn đến hoạt động của doanh nghiệp, nhất là DNNVV khi mà nhiều chủ
doanh nghiệp phải kiêm nhiệm cả công việc kê khai thuế. TS. Trần Đình Thiên,
Giám đốc Viện kinh tế Việt Nam nhận xét, thủ tục thuế mặc dù có nỗ lực cải thện
nhưng chậm, bao nhiêu năm vẫn duy trì thủ tục "hành hạ" doanh nghiệp. Còn bà
Phạm Thị Thu Hằng, Tổng thư ký VCCI cho biết: mặc dù Chính phủ có nhiều chính
sách hỗ trợ doanh nghiệp, nhưng tổng thuế phải trả lại tăng lên, gánh nặng về thuế
đang đến từ các loại phí và thuế giá trị gia tăng. Vì vậy việc hoàn thiện chính sách
thuế đối với các doanh nghiệp nói chung và các DNNVV nói riêng, theo quan điểm
giảm nhẹ gánh nặng thuế, nhằm hỗ trợ phát triển doanh nghiệp nhỏ, đồng thời cải
thiện môi trường đầu tư, được xem như là một vấn đề mang tính bức xúc nhất hiện
nay ở Việt Nam.


Với cách đặt vấn đề nói trên, mong muốn góp phần tìm ra hướng hoàn thiện
chính sách thuế nhằm hỗ trợ phát triển của DNNVV, tác giả lựa chọn đề tài: “Hoàn
thiện chính sách thuế nhằm hỗ trợ phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt
Nam”.
2. Câu hỏi nghiên cứu
Với mục tiêu “Hoàn thiện chính sách thuế nhằm hỗ trợ phát triển DNNVV ở
Việt Nam”, những câu hỏi nghiên cứu đặt ra, cần giải quyết như sau:
- Những yếu tố cấu thành trong chính sách thuế đã tạo gánh nặng thuế đối với
các DNNVV như thế nào?
- Thực trạng chính sách thuế hiện nay ở Việt Nam đã tạo ra những gánh nặng
thuế đối với các DNNVV như thế nào?
- Kinh nghiệm quốc tế xây dựng và hoàn thiện chính sách thuế hỗ trợ cho
DNNVV như thế nào và Việt Nam vận dụng được những gì từ những kinh
nghiệm đó?
- Chính sách thuế của Việt Nam hiện nay cần hoàn thiện như thế nào để giảm
nhẹ gánh nặng thuế, hỗ trợ phát triển DNNVV?
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu
Về chính sách thuế: Luận án nghiên cứu các qui định về sơ sở thuế, thuế suất
đối với thuế trực thu và các qui định quản lý thuế nói chung, bao gồm quản lý thuế
trực thu và thuế gián thu được áp dụng với DNNVV, và chủ yếu đi sâu nghiên cứu
ở góc độ: cấu trúc chính sách thuế tạo gánh nặng thuế cho doanh nghiệp như thế
nào?
Về doanh nghiệp: đối tượng nghiên cứu của luận án là các DNNVV, và chia
làm hai nhóm: các DNNVV và DNSN vì trên thực tế hai nhóm doanh nghiệp này có
mức độ “chịu” gánh nặng thuế không giống nhau. Việc nghiên cứu làm hai nhóm
giúp cho luận án có những phân tích và đề xuất thiết thực hơn.
Mặc dù đối tượng là các doanh nghiệp nhỏ và vừa, nhưng luận án không
nghiên cứu một doanh nghiệp cá biệt mà đứng trên góc độ nhóm doanh nghiệp nhỏ
và vừa theo mục tiêu quản lý thuế. Với mục đích có những đóng góp ở góc độ
hoạch định chính sách thuế phát triển nhóm DNNVV phù hợp với mục tiêu quản lý
thuế.
Giới hạn phạm vi nghiên cứu về thời gian: Những qui định về thuế trong
giai đoạn 2006-2013 vì đây là giai đoạn cải cách thuế lần thứ ba của Việt Nam kể từ
sau đổi mới kinh tế 1986. Giai đoạn này đánh dấu sự thay đổi căn bản của chính
sách thuế so với giai đoạn trước để đưa nền kinh tế nước nhà hội nhập kinh tế quốc
tế và trở thành thành viên của Tổ chức thương mại thế giới (WTO). Những qui định
về thuế từ 2006 -2013 về cơ bản không có nhiều thay đổi.
Luận án đề xuất nội dung và giải pháp hoàn thiện chính sách thuế nhằm hỗ
trợ phát triển DNNVV đến năm 2020.
Phạm vi đối tượng nghiên cứu: luận án tập trung nghiên cứu hai loại thuế
có phạm vi ảnh hưởng lớn nhất và phức tạp nhất hiện nay là thuế GTGT và thuế
TNDN. Hai loại thuế trên đều rất phức tạp và có nhiều vấn đề phát sinh trong quản
lý đối với cơ quan thuế và là hai loại thuế tạo gánh nặng chủ yếu cho DNNVV. Các
loại thuế gián thu khác có phạm vi điều chỉnh nhỏ và không tạo nhiều gánh nặng
thuế. Ví dụ chỉ có 8% số lượng doanh nghiệp trực tiếp tham gia hoạt động xuấtnhập
khẩu [4], là những đối tượng nộp thuế xuất khẩu-nhập khẩu. Do đó, gánh nặng
thuế của DNNVV được tạo ra chủ yếu bởi thuế GTGT và thuế TNDN.