Tài liệu Họa sĩ Nguyễn Phan Chánh - Người xây nền cho tranh lụa Việt Nam

Đề tài: Họa sĩ Nguyễn Phan Chánh - Người xây nền cho tranh lụa Việt Nam!

Họa sĩ Nguyễn Phan Chánh - Người xây nền cho tranh lụa ViệtNam!Wednesday, 2. January 2008, 12:53:51
Mỹ thuật

Hoạ sĩ Việt nam lỗi lạc Nguyễn Phan Chánh (1892- 1984) xuất thân từ một gia đ́nh trí thức nông thôn. Ông nội của ông đă thi đỗ tú tài xuất sắc và làm nghề dạy học trong làng (ở Việt Namthời phong kiến, làng quê chính là trung tâm văn hoá, nơi cung cấp cho thành phố những thanh niên có học để bổ sung cho bộ máy quan lại). Bố ông làm nghề kế toán. Nhưng người bố mất sớm, và thế là gia đ́nh rơi vào cảnh nghèo khổ. Cậu bé buộc phải bỏ học. Người mẹ đành phải cho con đi theo một hoạ sĩ lang thang, dù sao đi nữa th́ nhà cũng đỡ được một miệng ăn. Thoạt đầu, Chánh được giao nhiệm vụ chuẩn bị giấy vẽ. Phải phết hồ thật đều lên mặt giấy, rồi dán một tờ khác lên nó, miết thật cẩn thận cho không khí thoát hết ra ngoài, để bức tranh tương lai không bị phồng rộp. Một thời gian sau, cậu được cầm cọ tô những mảng màu thích hợp trên bức tranh mà sư phụ đă chuẩn bị sẵn. Đó là một công việc không hề nhẹ nhàng: cần phải tuân thủ quang độ cần thiết của ánh sáng, chọn đúng tông màu thích hợp, đưa những nét bút dứt khoát và khỏe khoắn. Cuối cùng, cậu được phép làm tất cả mọi việc từ đầu đến cuối. Suốt đời ḿnh, không bao giờ Chánh quên lần sư phụ đă lấy bức tranh “Lư ngư vọng nguyệt” mà ông vẽ theo phong cách tranh dân gian, treo bên cạnh những bức tranh của ông ấy, để bày bán .

Những bài học của người hoạ sĩ lang thang thật chẳng vô ích. Trở về nhà, Chánh hiểu rằng cậu có thể đóng góp một phần nhỏ vào ngân sách gia đ́nh. Không phải ngẫu nhiên mà những bước chập chững đầu tiên trong “hạch toán kinh doanh” của hoạ sĩ được bắt đầu từ việc vẽ tranh dân gian. Tranh dân gian được phổ biến rất rộng răi ở làng quê ViệtNam. Loại tranh này đă xuất hiện từ thời xa xưa - khoảng thế kỉ 11 - 13 và phát triển mạnh mẽ nhất vào các thế kỉ 16 - 18. Dần dần h́nh thành hai truyền thống là tranh làng Đông Hồ (tỉnh Bắc Ninh) và tranh Hà Nội (c̣n gọi là tranh Hàng Trống). Ở Hà Nội tranh đươc vẽ tay, hoặc in đen trắng rồi sau đó mới tô màu. C̣n ở làng Đông Hồ th́ phổ biến nhất là in bằng ván khắc gỗ. Màu sắc được pha chế từ nguyên liệu tự nhiên dễ kiếm và rẻ tiền trong vùng: tro đốt từ lá tre, tro rơm (màu đen), vỏ trai tán nhỏ (màu trắng), hoa dành dành (màu vàng), rỉ đồng (màu xanh lá cây) v.v .
Màu sắc chủ yếu của tranh dân gian Việt Nam chính là những màu sắc truyền thống của làng quê Việt Nam: màu vàng của lúa chín, màu xanh của mạ, mùa đỏ của ngô chín, màu nâu của đất cày . Các tông khác nhau của màu đỏ tương ứng với những mùa hoa sặc sỡ của thiên nhiên miền nhiệt đới. Có thể phân biệt các màu đỏ như: màu mận chín, màu cánh sen, màu hoa đào . Có ba màu được h́nh thành bằng cách trộn lẫn những màu chủ yếu: mận chín trộn với màu huyết dụ thành màu chu sa (đỏ son), chu sa pha với màu đen sẽ được màu nâu cánh kiến, xanh pha với vàng sẽ cho màu cây lê. Người ta pha màu bằng hồ nấu bằng bột gạo cho thêm vôi và phèn chua.
Thông thường, khổ một bức tranh là 22 x 30 cm. Chánh rất say mê những màu sắc trong sáng, đơn sơ mà tươi vui một cách đặc biệt và h́nh thức tṛn trĩnh trong cách thể hiên sự vật, cũng như bố cuc đơn giản đến mức kinh ngạc, sự thong dong và mềm mại của các bức tranh dân gian này. Chủ đề ưa chuộng là: những sự kiện lịch sử trọng đại, các truyền thuyết, hoặc các hiện tượng trong cuộc sống thường ngày
Khát vọng học tập đă đưa Chánh tới thành phố, nơi có những trường Pháp - Việt vừa được mở. Tại đây, ông đă tích cực học tiếng Pháp và sau khi tốt nghiệp xuất sắc, ông được phân về một huyện làm phụ giảng. Thế nhưng ḷng say mê hội hoạ của ông không hề suy giảm. Năm 1925, khi Trường cao đẳng mỹ thuật được mở tại Hà Nội, người duy nhất trong số hàng trăm thí sinh miền Trung trúng tuyển là chàng thanh niên 33 tuổi Nguyễn Phan Chánh. Ở độ tuổi đă trưởng thành, không phải Chánh đă không do dự trước một bước ngoặt như vậy trong đời ḿnh. Ông phải nuôi mẹ và vợ, mà hội hoạ lại không phải là nghề đem lại nhiều lợi nhuận vật chất.
Ở đây cần phải nhấn mạnh một điều rằng, đến thời ḱ này, nền hội hoạ Pháp đă tiếp nhận nhiều thủ thuật hội hoạ của các nghệ nhân phương Đông. Trước đó, trền nền tảng của những cuộc chiến tranh thuộc địa, đă nảy sinh quá tŕnh tương tác giữa các nền văn hoá, sản sinh ra những chủ đề khá thú vị, làm động lực cho sự phát triển hội hoạ các nước Tây Au (Đêga, K. Mônê, Gôghen, Van Gốc, Tuluz - Lôtrec, Bônnar .)
Trường cao đẳng mỹ thuật Đông Dương được thành lập nhằm phục vụ cho lợi ích của Mẫu quốc, nhưng xét một cách khách quan, nó đóng một vai tṛ quan trọng trong việc h́nh thành và phát triển nền nghệ thuật dân tộc hiện đại của Việt nam. Chính quyền thuộc địa cố biến trường này thành những xưởng vẽ ứng dụng và hướng chúng thích nghi với đ̣i hỏi của thị trường. Thế nhưng chính quyền đă không thực hiện được mong muốn đó. Tại trường, người ta dạy cho học viên các kỹ xảo của hội hoạ hiện đại phương Tây, mặt khác, sự t́m kiếm hướng khôi phục và phát triển những h́nh thức hội hoạ dân tộc độc đáo cũng được tích cực tiến hành. Cụ thể là người ta đă lưu ư nhiều đến nghệ thuật vẽ sơn mài truyền thống.
Chánh quan tâm nhiều đến sơn mài từ góc độ kỹ thuật: ông bị lôi cuốn bởi hiệu ứng lên màu khi đánh bóng sơn. Tuy nhiên, xét một cách toàn diện, trạng thái tinh thần của hoạ sĩ, niềm đam mê đối với những đề tài và cách thể hiện đơn sơ, dân dă của ông hoàn toàn đối ngược với nghệ thuật sơn son thếp vàng nơi cung điện. Mặc dầu vậy, Chánh rất thích những bức chạm trổ dân gian, vốn gợi cho ông liên tưởng đến những bức tranh Tết, và chạm trổ là một phần không thể thiếu được trong trang trí nội thất của những ngôi đ́nh làng Việt Nam. Những hoạ tiết về cây cỏ và súc vật, những đối tượng thờ cúng tế lễ, các sự tích tuồng chèo . được những người thợ khắc tài hoa tạo nên từ chất liệu gỗ quư như lim, sến, táu, gụ, mít .
Năm học đầu tiên, Chánh nắm được những cơ sở của h́nh hoạ, của bố cục, làm quen với điêu khắc và các chất liệu hội hoạ. Trong thời ḱ này, Chánh đặc biệt say mê t́m ṭi cách kết hợp giữa tranh dân gian và hội họa hiện đại.
Sang năm thứ hai, các học viên được chuyển sang nghiên cứu kỹ thuật tranh sơn dầu. Sơn dầu đă thu hút được sự chú ư của các hoạ sỹ Việt Nam. Nó cho phép các hoạ sỹ vẽ những mảng màu lớn, những côngtua mạnh mẽ, tạo khả năng pha màu phong phú, hoặc cho phép mô tả chiều sâu và h́nh khối. Chánh đă thí nghiệm không mệt mỏi trong lĩnh vực này. Ông có sáng kiến sử dụng bút lông viết chữ nho để vẽ sơn dầu, tạo ra những đường nét nhẹ nhàng mềm mại hơn trên nền vải. Về sau, Chánh thôi không vẽ tranh sơn dầu nữa. Và hiện nay cũng chỉ c̣n lưu lại một vài bức vẽ sơn dầu của ông.
Các hoạ sỹ phương Đông thời Trung cổ không hề biết đến chất liệu sơn dầu. Họ vẽ bằng mực tầu hoặc thuốc nước trên giấy hoặc lụa. Mỗi một nét bút đều đ̣i hỏi độ chính xác tuyệt đối, bởi lẽ sửa lại những ǵ đă được vẽ ra là điều không thể thực hiện được. Tuy nhiên, độ biểu cảm của đường nét là vô cùng to lớn. Hội hoạ cổ truyền có phần phiến diện, nhưng dù sao đi nữa ở đây cũng có những thủ thuật ánh sáng và thể hiện chiều sâu và h́nh khối. Bằng cách cho thêm nước vào mực, hoạ sỹ đạt được vô số sắc thái của màu, thể hiện được những độ đậm nhạt khác nhau. Đặc biệt, ở trường Mỹ thuật người ta chú ư nghiên cứu những thành tựu kỹ thuật và thẩm mỹ của các danh hoạ Trung quốc nói chung và nhất là các danh hoạ dưới triều đại nhà Thanh, thời tạo nên bản luận văn kinh điển nổi tiếng: “Trường ca về hội hoạ từ vườn tiêu” (nửa sau của thế kỷ 17).
Nét đặc trưng của tranh truyền thống là bố cục của nó. Ở nhiều phương diện, bố cục này được ấn định bởi một điều là hội hoạ cổ truyền không sử dụng luật xa gần* của các nghệ nhân phương Tây. Sự mô tả các vật thể ở xa được thể hiện theo toạ độ dọc**.Bởi vậy, tài năng của hoạ sỹ chính là ở đạt được tỉ lệ tương quan giữa kích thước xa và gần của những đối tượng miêu tả cũng như sự tương ứng hài hoà của những chỗ bỏ trống và những chỗ có nét vẽ trên bức tranh.
Là một trí thức nhà ṇi kế thừa sâu sắc những truyền thống văn hoá dân tộc, Nguyễn Văn Chánh hiểu và yêu quư những bức hoạ cổ xưa vẽ trên lụa. Đồng thời cũng là một hoạ sĩ có nền học vấn phương Tây được đào tạo chuyên nghiệp, ông đă nhận ra trong nền hội hoạ cổ truyền có những mặt cần thiết cho hội hoạ phương Tây. Như một nghệ nhân, ông đă kết hợp được truyền thống dân tộc và những thành tựu văn hoá xă hội của thế kỉ mới.
Ở trường Mỹ thuật, người ta rất chú trọng đến kỹ thuật thể hiện h́nh khối. Nguyễn Phan Chánh cũng mô tả h́nh khối. Ở ông, h́nh khối đạt được một cách dễ dàng bằng những mảng màu, những đường viền tinh tế, nắn nót và tao nhă. Với màu sắc cũng vậy. Ông không hề quên những bài học ở trường. Nhưng khác với tranh các họa sĩ phương Tây, màu sắc trong tranh của ông nhẹ nhàng, mềm mại, không hề sặc sỡ. Đó chính là phong cách độc đáo của ông.
Phong cách hội họa độc đáo của Nguyễn Phan Chánh đă chiếm được sự chú ư của phương Tây. Những tác phẩm đầu tay của ông như “Chơi ô ăn quan”, “Rửa rau cầu ao”, “Em bé chơi chim” - đă được Triển lăm thuộc địa Pari năm 1931 đón nhận và đánh giá cao. Vào những năm 1932-1934 tranh của ông được triển lăm ở Rôma, Milăng, Neapol, sau đó là ở Brucxen và San -Fransiscô.

Nguyễn Phan Chánh (bút hiệu: Hồng Nam; 1892 - 1984), hoạ sĩ Việt Nam. Quê: huyện Thạch Hà, tỉnh Hà Tĩnh. Tốt nghiệp Trường Mĩ thuật Đông Dương khoá I (1925 - 30). Người đầu tiên khởi xướng phong trào vẽ lụa ở Việt Namnhững năm 30 thế kỉ 20. Nhận thức hội hoạ bắt đầu từ mực tàu bút lông, ước lệ phương Đông cổ truyền trong bố cục, màu sắc. Tham gia đấu xảo đầu tiên tại Pari 1931, với các tác phẩm vẽ lụa nổi tiếng về đề tài nông thôn trên bảng màu nâu nhạt. Kĩ thuật rửa lụa sau một lần vẽ làm cho lụa mềm mại, màu sắc thấm nhuộm vào từng thớ lụa là một t́m ṭi lớn của ông. Cách hồ lụa trước khi vẽ phác h́nh rất nhẹ ở mặt trái, mờ nhạt các đường viền h́nh hoạ cũng là những kĩ thuật rất riêng biệt của ông. Tác phẩm chính là các tranh lụa: “Chơi ô ăn quan” (1930), “Em cho chim ăn” (1930), “Rửa rau cầu ao” (1930),”Đan Mây” (1957), “Bữa cơm mùa thắng lợi” (1960), “Sau giờ trực chiến” (1967) “Trăng tỏ, trăng lu” (1970). Giải thưởng Hồ Chí Minh (1996).
BTV: dt
Mức độ viếng thăm : 4%
Hoạ sĩ sinh ngày 21-7-1892 tại Thạch Hà nay là phường Tân Giang, thị xă Hà Tĩnh, tỉnh Hà Tĩnh. Năm 1922 ông tốt nghiệp Trường Thành Chung Huế. Từ nhỏ đă được rèn luyện về Hán học và thư pháp, song yêu hội hoạ ông thi vào trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương (vừa mới mở năm 1925), dù ở tuổi 33. Lúc đó, trường dành ra 10 chỗ cho những người bản xứ trên toàn Đông Dương. Tại đây, Nguyễn Phan Chánh đă bắt đầu đi sâu về tranh lụa. Khi công sứ Bắc kỳ yêu cầu vẽ thực dụng, Nguyễn Phan Chánh bỏ Hà Nội ra đi và mất cơ hội tham gia pḥng tranh 1938. Song đối với giới chuyên môn th́ các tác phẩm của Nguyễn Phan Chánh đă trở nên quen biết và được thừa nhận từ triển lăm thuộc địa 1931.