Thạc Sĩ Hiện trạng và triển vọng nghề sản xuất giống cá biển trên thế giới và Việt Nam

Chuyên đề nghiên cứu sinh
Đề tài: Hiện trạng và triển vọng nghề sản xuất giống cá biển trên thế giới và Việt Nam

MỤC LỤC
Nội dung: Trang
1. MỞ ĐẦU 1
2. HIỆN TRẠNG NGHỀNUÔI CÁ BIỂN THƯƠNG PHẨM 2
3. HIỆN TRẠNG NGHỀSẢN XUẤT GIỐNG CÁ BIỂN 7
3.1. Hiện trạng phát triển nghềsản xuất giống cá biển trên thếgiới 7
3.2. Hiện trạng nghiên cứu sản xuất giống cá biển tại Việt Nam. 11
3.3. Các hệthống sản xuất giống cá biển và các qui trình công nghệchính. 12
4. TRIỂN VỌNG NGHỀ SẢN XUẤT GIỐNG CÁ BIỂN 16

Hiện trạng và triển vọng nghềsản xuất giống cá biển
trên thếgiới và Việt Nam
1. MỞ ĐẦU
Ngành nuôi trồng thủy sản thếgiới tăng trưởng rất nhanh, từsản lượng ít hơn 1
triệu tấn ở đầu những năm 1950, đã đạt đến 59,4 triệu tấn với giá trị70,3 tỉUSD năm
2004 [9], 51,7 triệu tấn, 78,8 tỉUSD năm 2006 [10]. Riêng nghềnuôi cá biển, năm
2006, đã đóng góp 3% vào tổng sản lượng nuôi trồng thủy sản thếgiới, với 8 % giá trị
[10]. Trong thời gian 2000-2004, tốc độtăng trưởng hàng năm của nghềnuôi cá biển
là 9,6% [9]. Sản xuất giống cá biển nhân tạo đã được nghiên cứu trên một sốloài cá từ
những năm 1950, những năm 1970 ởmột sốnước, nhưng nghềsản xuất giống cá biển
thực sựphát triển từnhững năm đầu 1980, khi Nhật Bản, Trung Quốc, Đài Loan sản
xuất giống ởqui mô thương mại trên các loài cá có giá trịlớn nhưcá tráp đỏ (Pagrus
major), cá bơn Nhật / cá bơn vĩ(Paralichthys olivaceus), cá tráp đen (Sparus
macrocephalus), cá đù vàng (Pseudosciaena crocea), và Châu Âu phát triển sản xuất
giống trên 2 loài: cá chẽm Châu Âu (Dicentrarchus labrax) và cá tráp vàng (Sparus
aurata). Đến nay một sốlượng khá lớn loài cá biển đã được nghiên cứu sản xuất giống
nhân tạo thành công [9]. Tuy nhiên, so với tiềm năng mặt nước có thểphát triển nuôi
cá biển của các nước, sản lượng và giá trịcá biển nuôi trên thếgiới hiện nay chỉchiếm
một tỉlệkhông lớn trong tổng sản lượng nuôi thủy sản. Nhiều loài cá biển có giá trị
kinh tếvẫn đang được nuôi với nguồn giống khai thác tựnhiên hoặc đang trong quá
trình nghiên cứu sản xuất giống.
Chuyên đềnày tổng hợp lại quá trình phát triển và hiện trạng nghềsản xuất giống
cá biển trên thếgiới. Thông thường, qui mô phát triển của nghềnuôi thương phẩm là
điều kiện đểnghềsản xuất giống phát triển. Vì vậy, một phần của chuyên đềcũng tóm
lược hiện trạng nghềnuôi cá biển thương phẩm trên thếgiới đểcó thểnhìn nhận bao
quát hơn thực trạng phát triển của nghềnuôi cá biển nói chung.
2
2. HIỆN TRẠNG NGHỀNUÔI CÁ BIỂN THƯƠNG PHẨM
Nghềnuôi trồng thủy sản trên thếgiới được chia thành 7 khu vực theo thứtựsắp
xếp: (i) Khu vực Châu Á – Thái Bình Dương bao gồm Australia, các đảo quốc trên
Thái Bình Dương và các khu vực của Châu Á ngoại trừvùng Cận Đông, (ii) Trung và
Đông Âu, (iii) Châu MỹLa tinh và Caribbe, (iv) Cận Đông và Bắc Phi, (v) Bắc Mỹ,
(vi) Châu Phi cận hoang mạc Sahara (bao gồm các nước còn lại của Châu Phi ngoại
trừBắc Phi), và (vii) khu vực Tây Âu [9]. Năm 2004, với sản lượng nuôi trồng thủy
sản 59,4 triệu tấn của thếgiới, tỉlệ đóng góp của các khu vực nhưsau: khu vực Châu
Á – Thái Bình Dương chiếm 91,5%, trong đó Trung Quốc chiếm 69,6 % (41,3 triệu
tấn); Tây Âu chiếm 3,4% (2,1 triệu tấn, giá trị: 5,4 tỉUSD); Trung và Đông Âu chiếm
0,4%; Châu MỹLatinh và Caribbe: 2,3%; Bắc Mỹ: 1,3%; vùng Cận Đông và Bắc Phi
chiếm 0,9%; vùng Châu Phi cận hoang mạc Sahara chiếm 0,2% [9]. Tuy nhiên, đối
tượng nuôi và sản phẩm nuôi trồng thủy sản khác nhau tùy theo từng khu vực.
Xét riêng vềnghềnuôi cá biển, Tây Âu là khu vực có nghềnuôi cá biển phát
triển nhất, lớn vềqui mô và đạt trình độcao vềcông nghệ. Nghềnuôi cá biển ởTây
Âu chủyếu tập trung ở3 đối tượng: cá hồi Đại Tây Dương (Salmo salar), đạt 540.000
tấn năm 1999, cá chẽm Châu Âu và cá tráp vàng đạt tổng cộng 87.000 tấn năm 1999.
Sản lượng đạt ít hơn (khoảng 3.100 tấn năm 1999) ởloài cá turbot (Scophthalmus
maximus), chủyếu nuôi ởTây Ban Nha và Pháp [7], [22]. Từgiữa những năm 1980,
Bắc Âu đã tiến hành nuôi loài halibut (Hippoglossus hippoglossus) tại các nước Na
Uy, vương quốc Anh và Iceland với sản lượng không lớn (<100 tấn năm 1999). Một số
loài cá khác được nghiên cứu và đưa vào nuôi nhưlà đối tượng thay thếcho cá hồi Đại
Tây Dương nhưcá tuyết Đại Tây Dương (Gadus morhua) ởBắc Âu và 3 loài cá
Pagrus pagrus, Puntazzo puntazzo, cá tráp dentex (Dentex dentex) ởNam Âu. Việc
nuôi cá bơn Dover (Solea solea) trong ao ởcác trang trại ven bờvà nuôi lồng các loài
cá biển sinh trưởng nhanh nhưcá cam (Seriola dumerilli) cũng được quan tâm đầu tư
ởcác nước Nam Âu [22]. Mặc dù phát triển nuôi nhiều đối tượng nhưng cá hồi Đại
Tây Dương vẫn là loài cá nuôi quan trọng nhất, đạt sản lượng 600.000 tấn, chiếm
55,6% sản lượng cá hồi nuôi của thếgiới năm 2004 [9], nuôi chủyếu ởcác nước Bắc
Âu, nhất là Na Uy và Anh; tiếp theo là cá chẽm Châu Âu và cá tráp vàng nuôi tại các
nước Nam Âu (105.000 tấn) nhưHy Lạp, Ý, Tây Ban Nha, Pháp [7].
3
Châu Á – Thái Bình Dương đang là khu vực có nghềnuôi cá biển phát triển sôi
động nhất với nhiều loài khác nhau: cá tráp (Labrus sp), cá cam (Seriola
quinqueradiata), cá chim vây vàng (Trachinotus blochii), cá hồi, cá chình, cá chẽm
Châu Á (Lates calcarifer), cá vược Nhật Bản (Lateolabrax japonicus), cá mú, [4].
Nghềnuôi cá biển ởkhu vực này năm 2005 đạt sản lượng 1.148.892 tấn, với giá trị
4,09 tỉUSD, năm 2006 đạt 1.203.165 tấn, với giá trị4,22 tỉUSD [21]. Trung Quốc là
nước có sản lượng cá biển lớn nhất, chiếm 60% sản lượng, nhưng chỉchiếm 17% tổng
giá trịcá biển nuôi của khu vực. Trong khi đó, Nhật Bản chỉchiếm 20% sản lượng cá
biển nuôi của khu vực nhưng chiếm đến 47% tổng giá trị(246.000 tấn và 1,97 tỉ
USD). Các sốliệu trên cho thấy Trung Quốc nuôi nhiều loài cá biển có giá trịthấp,
trong khi đó Nhật Bản chú trọng đến các loài cá giá trịcao, đặc biệt là cá cam (Seriola
quinqueradiata) với sản lượng xấp xỉ155.000 tấn trong tổng số246.000 tấn cá nuôi
của Nhật Bản [21].
Xét riêng vềmột sốloài cá biển nuôi quan trọng ởChâu Á, cá tráp (Labrus sp)
được nuôi nhiều tại các nước Đông Á nhưTrung Quốc, Nhật Bản, Đài Loan, Hồng
Kông; và một phần được nuôi tại Trung Đông. Trước năm 2003, sản lượng cá tráp
nuôi tại Châu Á chiếm 2/3 sản lượng thếgiới (160.000 tấn), chủyếu là từNhật Bản.
Năm 2003, Trung Quốc đã phát triển nuôi loài cá này và đóng góp 65.000 tấn vào sản
lượng 230.660 tấn của thếgiới. Nhật Bản vẫn là nước dẫn đầu vềnghềnuôi cá tráp
[4], [21].
Sản lượng các loài thuộc họ Caragidaenuôi ởChâu Á chiếm chủyếu trong sản
lượng 176.189 tấn toàn thếgiới. Loài được nuôi nhiều nhất là cá cam (Seriola
quinqueradiata), chiếm 97% sản lượng họcá khế được nuôi tại Châu Á, trong đó Nhật
Bản chiếm 89,4%. Đây là loài cá nuôi quan trọng nhất của Nhật Bản, đạt sản lượng
hàng năm từ140.000 đến 160.000 tấn từnhững năm 1990, đạt 159.741 tấn năm 2005,
155.004 tấn năm 2006, với giá trịtương ứng là 1,36 tỉUSD và 1,32 tỉUSD. Trung
Quốc bắt đầu có những thông báo chính thức vềnuôi loài cá này năm 2003, đạt sản
lượng 11.572 tấn. Chúng cũng được nuôi ở Đài Loan, Hàn Quốc [4], [21]. Một loài
khác thuộc họcá khếcó khảnăng trởthành loài nuôi phổbiến là loài cá chim vây
vàng (Trachinotus blochii), được nuôi nhiều ởBrunei, Darusalaam, Hồng Kông và
Philippine [4].
4
Riêng vềnghềnuôi cá hồi nước mặn, lợ ởChâu Á, New Zealand nuôi trên biển
loài cá hồi Thái Bình Dương, còn gọi cá hồi chinook (Oncorhynchus tshawytscha) đạt
sản lượng 4.800 tấn, và Nhật Bản nuôi cá hồi coho (Oncorhynchus kisutch) ởvùng
nước lợ đạt sản lượng 9.208 tấn [4].
Cá chình là đối tượng nuôi chính của Châu Á. Có 5 loài cá chình được nuôi
nhưng chủyếu là 2 loài: cá chình Nhật Bản (Anguilla japonica ) và cá chình Châu Âu
(Anguilla anguilla), chiếm 99,8% sản lượng cá chình trên thếgiới năm 2003. Các
nước hàng đầu vềnuôi cá chình theo thứtựlà Trung Quốc (161.299 tấn), Đài Loan
(35.116 tấn), Nhật Bản (21.742 tấn) và Hàn Quốc (4.312 tấn). Sản lượng cá chình tổng
cộng của các nước Indonesia, Úc, Malaysia dưới 600 tấn [4]. Trởngại chính của nghề
nuôi cá chình là nguồn giống mà cho đến nay toàn bộ đều được cung cấp từnguồn
giống khai thác tựnhiên [4].
Sản lượng cá chẽm (Lates calcarifer) nuôi tại khu vực Châu Á– Thái Bình Dương
dao động trong khoảng 20.000 – 26.000 tấn từnăm 1995 đến 2003, đạt 26.915 tấn năm
2005 với giá trị77,5 triệu USD. Nói chung, ởkhu vực này từnăm 2000 đến nay, sản
lượng cá chẽm giữ ởmức ổn định, thậm chí có xu hướng giảm. Thái Lan hiện vẫn
đang dẫn đầu khu vực với sản lượng cá chẽm ổn định ởmức 7.800 tấn, và chiếm 55%
[4], [21]. Sản lượng của Đài Loan đã đạt đến 10.000 tấn trong khoảng thời gian từ
1993 đến 1995 nhưng đã giảm xuống thấp hơn 5.000 tấn từ1999 cho đến nay. Sản
lượng của Hồng Kông đạt 200 tấn từ1993 đến 1995, giảm còn dưới 10 tấn mỗi năm từ
2001. Sựsuy giảm này có lẻdo người nuôi chú trọng đến các loài cá có giá trịcao hơn
và do hạn chếvềkhảnăng mởrộng diện tích nuôi. Sản lượng cá chẽm chỉtăng ởÚc từ
94 tấn năm 1991 đến 1.486 tấn năm 2003 [4].
Hàn Quốc đạt 797 tấn năm 1999 đến 2.788 tấn năm 2003 với loài cá vược Nhật
Bản (Lateolabrax japonicus). Con giống loài cá này được sản xuất tại các trại sản xuất
cá giống ởNhật Bản (66.4000 con năm 1995-1996 và thả40.4000 con đểtái tạo nguồn
lợi), nhưng không có báo cáo nào vềsản lượng loài này tại Nhật Bản [4].
Khu vực nuôi nhiều cá mú là Đông Nam Á và Đông Á [4]. Sản lượng cá mú nuôi
toàn thếgiới năm 2005 là 65.714 tấn, năm 2006: 69.074 tấn; hầu nhưsản lượng này
thuộc khu vực Châu Á – Thái Bình Dương, trong đó Trung Quốc chiếm 70%, Đài
Loan chiếm 14%. Mặc dù sản lượng tăng lên nhưng giá trịcá mú nuôi lại giảm đi 9%,
5
từ184 triệu USD năm 2005 xuống 168 triệu USD năm 2006. Thực tế, giá trịthu được
từcá mú nuôi đã có xu hướng giảm từnăm 2003, có khảnăng do sản lượng của các
loài cá mú có giá trịthấp hơn tăng lên [21]. Những loài cá mú nuôi có thông báo sản
lượng là cá mú chấm nâu (Epihephelus coiodes), cá mú mỡ(E. tauvina), E. areolatus,
cá mú chấm đỏ(E. akaara) và Plectropomus maculatus. Riêng ởIndonesia, cá mú
nuôi chủyếu tập trung ở2 loài cá mú cọp (E. fuscoguttatus) và cá mú chuột
(Cromileptis altiveles). Đây là 2 loài được sản xuất giống rộng rãi ởcác trại giống qui
mô gia đình. Ởcác nước khác, loài cá mú được chọn nuôi thương phẩm là cá mú chấm
nâu hoặc cá mú E. tauvina . Cá mú cọp / cá mú hoa nâu (E. fuscoguttatus) đang ngày
càng được quan tâm. Mặc dù cá mú chuột (Cromileptis altiveles) có nhu cầu lớn và giá
cao tại thịtrường Hồng Kông nhưng phải mất 18 tháng chúng mới đạt cỡthương phẩm
là 0,5 kg. Các loài cá khác có thểthu hoạch trong 8 tháng nuôi. Ngoài Indonesia, tại
các nước khác nguồn giống cá mú khai thác từtựnhiên vẫn còn phổbiến. Các loài
thuộc giống Plectropomus và loài Chelinus undulatus đang được mởrộng nuôi lồng
với nguồn giống khai thác tựnhiên [4].
Cá giò (Rachycentron canadum) là đối tượng nuôi đang nổi lên tại khu vực Châu
Á – Thái Bình Dương. Thành công trong kỹthuật sản xuất giống nhân tạo đã đẩy
mạnh nghềnuôi cá giò trên biển ở Đài Loan, với sản lượng 1.800 tấn năm 1999, 3.000
tấn năm 2001, năm 2002 sản lượng cá giò chỉcòn 1.000 tấn do sựphát sinh dịch bệnh
[17]. Hiện tại, theo thông báo của Trung Quốc và Đài Loan, sản lượng cá giò tăng
trong thời gian 2005-2006 từ22.745 tấn đến 25.367 tấn, giá trị đạt 41,2 triệu USD và
43,8 triệu USD theo thứtự. Cá giò cũng được nuôi ởmột sốvùng khác ngoài khu vực
Châu Á – Thái Bình Dương với sản lượng khoảng 26 tấn [21].
Các loài cá nước mặn, lợthuộc nhóm cá hiền được nuôi tại khu vực Châu Á –
Thái Bình Dương gồm: cá măng biển, cá đối, cá dìa [4]. Cá măng biển là đối tượng
nuôi truyền thống tại Philippine, Inđônêxia và một số đảo thuộc Thái Bình Dương như
Kiribati, Nauru, Cook Islands, Palau, Liên bang Micronesia, Tonga, Tuvalu. Sản lượng
cá măng biển nuôi của Philippine, Inđônêxia năm 2006 chiểm 96% sản lượng của khu
vực [21]. Công nghiệp nuôi cá măng biển (Chanos chanos) đã từng phát triển mạnh tại
Đài Loan, Singapore. Đây cũng là loài cá được quan tâm nhiều tại Việt Nam, Ấn Độ,
Sri Lanka. Hiện tại, Philippine xuất khẩu cá măng biển kích cỡnhỏ(80 - 100 g) làm

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Đan, T.V., Dũng,V., Khương, Đ.V., Hạnh, C.V., 2000. Kết quảbước đầu sản
xuất giống nhân tạo cá tráp vây vàng (Mylio latus) tại Hải Phòng năm 1999. In
trong “Tuyển tập các công trình nghiên cứu nghềcá biển”, tập II, trang: 493-505. NXB Nông nghiệp Hà Nội.
2. Đan, T.V., Khương, Đ.V., Khuê, M.C., Thắng, H.Đ., 2000. Kết quảnghiên cứu
một số đặc điểm sinh học và kỹthuật nuôi cá đù đỏ(Sciaenops ocellatus) di
nhập từTrung Quốc tại khu vực Hải Phòng. In trong “Tuyển tập các công trình
nghiên cứu nghềcá biển”, tập II, trang: 479-492. NXB Nông nghiệp Hà Nội.
3. FAO, 2005. Regional review on aquaculture development 2. Near East and
North Africa – 2005. FAO Fisheries Circular No. 1017/2
4. FAO, 2005. Regional review on aquaculture development 3. Asia and Paciffic –
2005. FAO Fisheries Circular No. 1017/3
5. FAO, 2005. Regional review on aquaculture development 4. Sub-Saharan Africa
– 2005. FAO Fisheries Circular No. 1017/4
6. FAO, 2005. Regional review on aquaculture development 5. Central and eastern
European region – 2005. FAO Fisheries Circular No. 1017/5
7. FAO, 2005. Regional review on aquaculture development 6. Western-European
region – 2005. FAO Fisheries Circular No. 1017/6
8. FAO, 2005. Regional review on aquaculture development 7. North America –
2005. FAO Fisheries Circular No. 1017/7
9. FAO, 2006. The state of world fisheries and aquaculture 2006. FAO Fisheries
Techical Paper
10. FAO, 2008. The state of world fisheries and aquaculture 2008. FAO Fisheries
Techical Paper
11. Faulk, C.K. and Holt, G.H., 2005. Advances in rearing cobia Rachycentron
canadumlarvae in recirculating aquaculture systems: Live prey enrichment and
greenwater culture. Aquaculture249, 231– 243. ElsevierScience Publishers B.V
12. Hoan, N.D.; Thám, V.N., 2000. Nghiên cứu sản xuất thửgiống cá chẽm (Lates
calcariferBloch,1790) tại Khánh Hòa. Báo cáo tổng kết đềtài khoa học và công
nghệtỉnh Khánh Hòa. Trường Đại học Nha Trang.
13. Hong, W. and Zhang, Q., 2003. Review of captive bred species and fry
production of marine fish in China. Aquaculture 227, 305–318. Elsevier Science
Publishers B.V
14. Khương, Đ.V., 2001. Nghiên cứu công nghệsản xuất giống và nuôi một sốloài
cá biển có giá trịkinh tếcao trong điều kiện Việt Nam. Báo cáo tổng kết đềtài
18
khoa học và công nghệcấp nhà nước. Viện Nghiên cứu Hải sản, BộThủy sản.
15. Lee, C.S. and Ostrowski, A.C., 2001. Current status of marine finfish
larviculture in the United States. Aquaculture 200, PP:89–109. Elsevier Science
Publishers B.V.
16. Lee, C.S, 2003. Biotechnological advances in finfish hatchery production: a
review. Aquaculture 227,PP: 439–458. Elsevier Science Publishers B.V.
17. Liao, I.C., Huang, T.S., Tsai, W.S., Hsueh, C.M., Change, S.L. and Leanõ,
E.M., 2004. Cobia culture inTaiwan: current status and problems. Aquaculture
237, 155–165
18. Liao, I.C., Su, H.M., Chang,E.Y., 2001. Techniques infinfish larviculture in
Taiwan. Aquaculture 200, 1–31.
19. Marte, C.L., 2003. Larvaiculture of marine species in Southeast Asia: current
research and industry prospects. Aquaculture 227: 293 - 304. Elsevier Science
Publishers B.V.
20. Nho, N.T., 2003. Nghiên cứu sản xuất giống nhân tạo cá chẽm mõm nhọn
(Psammoperca waigiensisCuvier & Valenciennes,1882). Báo cáo khoa học đề
tài SUMA. Đại học Nha Trang.
21. Rimmer, M., 2008. Production update – marine finfish aquaculture in the Asia-Pacific region. Marine Finfish Aquaculture Network. Aquaculture Asia
Magazine. NACA.
22. Shields, R.J., 2001. Larviculture of marine finfish in Europe. Aquaculture 200,
pp: 55–88
23. Sơn, Đ.M., Nguyên, Đ.V., 1998. Đặc điểm sinh học, nuôi và sản xuất giống cá
song (Epinephelus spp) ởmiền Bắc Việt Nam. In trong “Tuyển tập các công
trình nghiên cứu nghềcá biển”, tập I, trang: 96-125. NXB Nông nghiệp Hà Nội.
24. Takeuchi, T., 2001. A review of feed development for early life stages of marine
finfish in Japan. Aquaculture 200, PP: 203–222
25. Tuần, N., Khương, Đ.V., Phúc, N.V., 2001. Công nghệnuôi vỗvà sinh sản nhân
tạo cá vược (Lates calcariferBloch, 1790). Tuyển tập các công trình nghiên cứu
nghềcá biển – Viện Nghiên cứu Hải sản, tập II, pp:443-459. NXB Nông nghiệp
Hà Nội.
26. Tucker, J.W., Jr., Russell, D.J. and Rimmer, M.A., 2002. Barramundi culture: A
success story for aquaculture in Asia and Australia. World Aquaculture, Vol. 33,
No. 4, pp:67-72.
27 Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản I, 2003. Tóm tắt báo cáo Hội nghịkhoa
học toàn quốc vềnuôi trồng thủy sản (24-25/11/2003). NXB Nông nghiệp
28 Watanabe, T. and Vassallo-Agius, R., 2003. Broodstock nutrition research on
marine finfish in Japan. Aquaculture 227:35–61. Elsevier Science Publishers
B.V.