Thạc Sĩ Hiện trạng môi trường phóng xạ trong hoạt động thăm dò, khai thác quặng đất hiếm mỏ Đông Pao, Huyện

MỞ ĐẦU

Phát triển kinh tế xã hội bền vững là nhu cầu cấp bách và xu hướng tất yếu trong tiến trình phát triển của xã hội loài người. Cùng với xu thế phát triển kinh tế xã hội trên thế giới, nước ta cũng đang trên đà phát triển mạnh mẽ. Tuy nhiên, quá trình phát triển này đã nảy sinh nhiều vấn đề môi trường, trong đó có vấn đề về môi trường phóng xạ liên quan đến hoạt động thăm dò, khai thác khoáng sản đất hiếm có chứa nguyên tố phóng xạ gây ra.

Đất hiếm là một loại khoáng sản đặc biệt, được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực công nghệ kỹ thuật cao ở nhiều nước tiên tiến trên thế giới. Ở Việt Nam, tiềm năng trữ lượng đất hiếm được đánh giá có trữ lượng 9,5 triệu tấn oxyt đất hiếm (trữ lượng tài nguyên) phân bố chủ yếu ở miền Tây Bắc [10]. Hiện nay nhiều mỏ đất hiếm đã và đang được thăm dò. Tuy nhiên, việc thăm dò, khai thác khoáng sản đất hiếm đã gây ảnh hưởng đến môi trường sinh thái và con người.

Môi trường phóng xạ tự nhiên bao gồm các bức xạ alpha, beta, gamma tạo từ các bức xạ vũ trụ, các nguyên tố phóng xạ có trong đất, đá và đặc biệt trong một số loại khoáng sản, mà ở đây là đất hiếm chứa nguyên tố phóng xạ urani, thori . Môi trường phóng xạ cũng là một phần của môi trường sống tự nhiên. Hàng ngày, chúng ta luôn chịu những tác động liên tục của môi trường phóng xạ, đến một mức nào đó, tùy thuộc và mức độ và thời gian chiếu xạ, chúng có tác động không tốt đến cơ thể sống và môi trường xung quanh. Nhận thức vấn đề này, nhiều quốc gia đã tập trung nghiên cứu và công bố dưới dạng tài liệu quốc gia các thông tin liên quan môi trường phóng xạ.

Ở nước ta, việc nghiên cứu môi trường phóng xạ cũng đã được nghiên cứu dưới dạng một số đề tài nghiên cứu khoa học các cấp, đề án điều tra, nghiên cứu môi trường từ những năm 80 của thế kỷ 20. Tuy nhiên, công tác nghiên cứu trong thời gian qua còn thiếu tính đồng bộ, chưa có tài liệu nghiên cứu chi tiết, cụ thể trên từng khu vực; đặc biệt chưa chú ý công tác đánh giá tác động của môi trường phóng xạ liên quan hoạt động thăm dò, khai thác khoáng sản chứa phóng xạ gây ra đặc biệt là khoáng sản đất hiếm có chứa nguyên tố phóng xạ. Trong đó có khu vực Tam Đường, tỉnh Lai Châu.

Tỉnh Lai Châu là khu vực được đánh giá có nhiều mỏ đất hiếm chứa nguyên tố phóng xạ (urani, thori, ) với hàm lượng khá cao; trong đó có nhiều mỏ hiện đang tiến hành công tác thăm dò, hoặc bắt đầu khai thác. Khi quá trình thăm dò, khai thác diễn ra thường làm đảo lộn các tầng đất đá, phá vỡ thế nằm tự nhiên vốn có của các thân quặng, gia tăng quá trình phát tán, rửa trôi, . làm cho quá trình phát tán các chất phóng xạ vào môi trường ngày càng mạnh mẽ và phức tạp hơn. Các chất phóng xạ này khi đi vào cơ thể với liều lượng vượt tiêu chuẩn cho phép gây ra nhiều bệnh nghiêm trọng. Vì vậy, việc nghiên cứu hiện trạng môi trường phóng xạ tại các mỏ đất hiếm, từ đó có các phương án phòng ngừa, giảm thiểu ảnh hưởng của phóng xạ đến môi trường sinh thái và con người là cần thiết.

Đề tài: “Hiện trạng môi trường phóng xạ trong hoạt động thăm dò, khai thác quặng đất hiếm mỏ Đông Pao, Huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu” được học viên lựa chọn làm luận văn cao học là nhằm đáp ứng yêu cầu cấp thiết do thực tiễn đòi hỏi.

Mục tiêu của luận văn
- Xác định các thành phần môi trường phóng xạ, đánh giá hiện trạng và mức độ ảnh hưởng của môi trường phóng xạ trong hoạt động thăm dò, khai thác quặng đất hiếm mỏ Đông Pao, huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu.
- Đề xuất giải pháp phòng ngừa, giảm thiểu ảnh hưởng của phóng xạ đến con người và môi trường địa sinh thái.
Nội dung nghiên cứu
Để đạt được mục tiêu trên, luận văn sẽ tập trung giải quyết các nội dung sau:
- Nghiên cứu làm sáng tỏ các thành phần môi trường phóng xạ trước quá trình thăm dò, khai thác khoáng sản đất hiếm.
- Nghiên cứu làm sáng tỏ các thành phần môi trường phóng xạ liên quan đến quá trình thăm dò, khai thác khoáng sản chứa phóng xạ trên khu vực.
- Đánh giá hiện trạng, chất lượng các thành phần thay đổi ở khu vực nghiên cứu.
- Đề xuất giải pháp phòng ngừa, giảm thiểu ảnh hưởng của môi trường phóng xạ đến con người và môi trường địa sinh thái.

MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC BẢNG vi
DANH MỤC CÁC HÌNH vii
MỞ ĐẦU 1
Chương 1 – TỔNG QUAN 4
1.1. Tổng quan về môi trường phóng xạ .4
1.1.1. Tổng quan về môi trường phóng xạ .4
1.1.2. Căn cứ đánh giá hiện trạng môi trường phóng xạ 6
1.1.3. Sự phát tán của các nguyên tố phóng xạ trong môi trường 9
1.1.4. Ảnh hưởng của phóng xạ đến con người 11
1.1.5. Tổng quan tình hình nghiên cứu phóng xạ .13
1.2. Tổng quan về khoáng sản đất hiếm 17
1.2.1. Khái quát chung về đất hiếm .17
1.2.2. Tổng quan về khoáng sản đất hiếm Việt Nam .20
1.3. Khái quát chung khu vực nghiên cứu .22
1.3.1. Đặc điểm địa lý tự nhiên 22
1.3.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội 24
1.3.3. Đặc điểm địa chất - khoáng sản 25
1.3.4. Đặc điểm phân bố thân quặng đất hiếm .28
1.3.5. Ảnh hưởng của các yếu tố tự nhiên đến khả năng phát tán phóng xạ
vào môi trường 33
Chương 2 – ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .36
2.1. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 36
2.2. Phương pháp nghiên cứu 36
Chương 3 – KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .45
3.1. Hiện trạng môi trường phóng xạ trước thăm dò .45
3.1.1. Đặc trưng suất liều gamma .45
Luận văn Thạc sĩ Khoa học
v
3.1.2. Đặc điểm phân bố nồng độ radon .48
3.1.3. Đặc điểm phân bố hàm lượng phóng xạ (U, Th, K) .48
3.1.4. Đặc trưng thống kê các nguyên tố phóng xạ trong nước, thực vật 50
3.1.5. Đặc điểm liều tương đương 51
3.2. Hiện trạng môi trường phóng xạ sau quá trình thăm dò 56
3.2.1. Đặc trưng suất liều gamma .57
3.2.2. Đặc điểm phân bố nồng độ radon .60
3.2.3. Đặc điểm phân bố hàm lượng phóng xạ .62
3.2.4. Đặc trưng thống kê các nguyên tố phóng xạ trong nước, thực vật 63
3.2.5. Đặc điểm liều tương đương 64
3.2.6. Kết quả điều tra xã hội học .67
3.3. Kết luận về hiện trạng môi trường phóng xạ trong hoạt động thăm dò quặng
đất hiếm Đông Pao .69
3.4. Dự báo môi trường phóng xạ trong quá trình khai thác .70
3.4.1. Các tác động đến môi trường trong quá trình khai thác .70
3.4.2. Dự báo môi trường phóng xạ trong quá trình khai thác .72
3.5. Giải pháp phòng ngừa, giảm thiểu ảnh hưởng của môi trường phóng xạ 73
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 76
TÀI LIỆU THAM KHẢO 79
PHỤ LỤC .83
PHỤ LỤC 1 – MẪU PHIẾU ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC VÀ SỨC KHOẺ .84
PHỤ LỤC 2 - MỘT SỐ HÌNH ẢNH KHẢO SÁT THỰC ĐỊA 89
PHỤ LỤC 3 - MỘT SỐ KẾT QUẢ PHÂN TÍCH MẪU 92