Tiến Sĩ Hiện đại hóa hoạt động của các ngân hàng thương mại Việt Nam

LUẬN ÁN TIẾN SĨ
NĂM 2012


MỤC LỤC
TRANG PHỤ BÌA
LỜI CAM ĐOAN i
DANH MỤC Từ VIẾT TẮT V
DANH MỤC Sơ ĐÒ, BẢNG, BIẺU vi

MỜ ĐÀU 1
CHƯƠNG 1 HIỆN ĐẠI HOÁ HOẠT ĐỘNG CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 8
1.1. Hoạt động của NHTM 8
1 1 1 Lịch sử hình thảnh vã phảt triển NHTM 8
1.1.2. Khải niệm và đăc trưng 9
ì.1.2.1. Khái niệm NHTM p
1.1.2.2. Đặc tiling của NHTM ỉ ỉ
1.1.3. Hoat động của NHTM 12
1.1.3. ì. Theo bản chất kinh tể 12
1.1.3.2. Theo tính hệ thắng 15
1.1.3.3. Theo công nghệ 17
1.2. Hiện đại hoá hoạt động của NHTM 21
1.2.1. Khải niệm hiên đại hoả hoạt động của NHTM 21
1.2.2. NỘI dung hiện đại hoá hoạt động của NHTM 23
1.2.2.1. Hệ thắng chuẩn mực quốc tể cho hoạt động của NHTM 23
1.2.2.2. Công nghệ NHTM hiện đại 38
1.2.3. Các chỉ tiêu phản ảnh trinh độ hiện đai hoá hoạt động của NHTM 43
1.2.3.1. Mức đệ tuân thủ các chuẩn mực trong hoạt động NH 44
1.2.3.2. Công nghệ NH 44
1.2.3.3. Hiệu quả đầu tư công nghệ 45
1.2.3.4. Sự phù hợp của mô hình tổ chức vớỉ công nghệ NH hiện đại 46
1.3. Các nhân tố ành hường đến hiện đạihoá hoạt động của NHTM 47
1.3.1. Các nhân tố bên ngoài NHTM 47
1.3. ỉ.ỉ. Hệ thẳng pháp luật 47
1.3.1.2. Môi tivờng kinh tế 48
1.3.1.3. Công nghệ thông tin 48
1.3.1.4. Môi tìvờng vân hoá - xã hộì 49
1.3.1.5. Môi tìvờng quốc tế 49
1 3.2. Các nhân tố bên trong hệ thống NH 50
1.3.2.1. Chiến lược và chính sách hoạt động 50
1.3.2.2. Nhân lực 51
1.3.2.3. Qiẹy mô 51
1.3.2.4. Cơ cấu tổ chức 52
1.3.2.5. Công nghệ NH 54

CHƯƠNG 2 THỰC TRẠNG HIỆN ĐẠI HOÁ HOẠT ĐỘNG 56
CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM 56
2.1. Khái quát về hệ thống NHTM Việt Nam 56
2.1 1 Quả ừinh hình thành vả phát triền hệ thống NH Viêt Nam 56
2.1.2 Hoat động của hê thống NHTM Vlệt Nam 59
2.1.2.1. Hoạt động bên nguồn vốn 59
2.1.2.2. Hoạt động tài sản 63
2.1.2.3. Các hoạt động khác 65
2.2. Thực trạng hiện đại hoá hoạt động của các NHTM Việt Nam 68
2.2.1 Môi trường kinh tế - xã hội 69
2.2.1.1. Hội nhập kinh tế quốc tể 69
2.2.1.2. Hệ thắng pháp luật trong nước 72
2.2.1.3. Hệ thống tài chính 74
2.2.1.4. Môi tìvờng vân hoá -xãhội 77
2.2.1.5. Công nghệ thông tin 79
2.2.2. Thưc trạng hiện đại hoá hoat đông cùa cảc NHTM Việt Nam 82
2.2.2.1. Các chuẩn mực trong hoạt động NH 82
2.2.2.2. Hiện đạĩ hoá công nghệ 93
2.2.3. Các chỉ tiêu phản ánh trình độ hiên đại hoá hoạt động của các NHTM Vlet Nam. 99
2.2.3. ỉ. Mức độ tuân thủ các chuẩn mực trong hoạt động NH 99
2.2.3.2. Công nghệ ngân hàng 101
2.2.3.3. Hiệu quả đẩu tư công nghệ 102
2.2.3.4. Sự phũ hợp của mô hỉnh tổ chúc với công nghệ NH hiện đại ỉỉl
2.3. Đánh giá thực trạng hiện đạihoá hoạt động của các NHTM Việt Nam 113
2.3.1. Thảnh công 113
2.3.2. Hạn chế 114

CHƯƠNG 3 GIẢI PHÁP THỨC ĐẢY HIÊN ĐẠI HOÁ HOẠT ĐỘNG 118
CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM 118
3.1. Định hướng hiện đạihoá hoạt động của các NHTM Việt Nam 118
3.1 1 Mục tiêu phát triền hệ thong NH Việt Nam đến năm 2020 118
3.1.2. Mục tiêu hiện đai hoả hoạt động của các NHTM Việt Nam 123
3.2. Giải pháp thúc đầy hiện đại hoá hoạt động của các NHTM Việt Nam 126
3-2-1 Nhỏm giải pháp vĩ mô 126
3.2.1.1. Hoàn thiện hệ thắng pháp ỉuật, thề chế cho hoạt động NH ỉ 26
3.2.1.2. Phát triển hệ thắng tài chính 142
3.2.1.3. Phát triển hạ tầng công nghệ thông tin 145
3.2.1.4. Tạo lập môi trường văn hoá kinh doanh hiện đợĩ 146
3.2.2. Nhỏm giải pháp vi mô 150
3.2.2.1. Giải pháp vể chiến ỉược kinh doanh 150
3.2.2.2. Thiết lập cơ cấu tể chức phù hợp 150
3.2.2.3. Phát triển nguồn nhân lực 153
s.2.2.4. Giải pháp nàng cao năng lực tài chinh 154
3.2.2.5. Tăng cường quản trị rủi ro 155
s.2.2.6. Phát triển công nghệ 159

KÉT LUẬN 165
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BÓ 167
LIÊN QUAN ĐÉN ĐÈ TÀI NGHIÊN cứu 167
TÀI LIỆU THAM KHÀO 168
PHỤ LỤC

MỜ ĐẦU
l. Lý do nghiên cứu
Hiện đại hoá là một quá ừình thường xuyên, diễn ra ở tẩt cả các hinh thức tồ chức ừong xã hội. Trong khoảng gằn môt thập kỷ ừờ lại đây, vẩn để hiện đại hoá NH Việt Nam luôn là thòi sự nóng trên mọi diễn đàn về NH Dự án “Hiên đại hoá NH và hệ thống thanh toán" do NH Thế giới tài trơ đã ừiền khai đển giai đoạn II VỚI tồng giá ừị tài trơ cả hai giai đoạn lên đển 154 triệu USD, vã sau khi hoãn thành giai đoạn
I đã được đánh giá là một ừong những dư án của NH Thể giỡi thành công nhất ở Việt Nam [128]. Quá ừinh hiện đại hoá NH Việt Nam đã đem lại những thảnh tựu đáng kề cho nêng ngành NH và toàn xã hội. VỠ1 KH, sự thay đổi dễ nhận thẩy đển tử việc mở rộng vã nâng cao chất lượng các dịch vụ thanh toán điện tử Hoat động NH trưc tuyển cho phép KH được mở tài khoản chỉ ờ một chi nhánh NH nhưng có thề thưc hiện mọi giao dịch NH tại bất cứ một chi nhánh nào cùa chinh hệ thống NH đó. Với các NHTM, quá trinh hiện đại hoá NH là một công cuộc lãm mới bản thân, mả qua đó, NH có thể mở rông các loại hình sản phẳm dich vụ cũng như khối lượng KH NH cỏ thề phục vụ và tăng nhanh tốc độ xử lý các giao dich, củng cố hoat động quản trị điểu hành NH qua hệ thồng thông tin quản lý ngày càng hoàn thiện về cả số lượng và chất lượng. Với các cơ quan quản lý vĩ mô ngành NH như Chính phủ, NHNN, Bộ Tài chính, . thành tựu của tiến trình hiện đại hoá NH cũng chinh là sư gia tăng trong tồc đô chu chuyền vốn của nền kinh tế nhỡ vảo những thay đổi vượt bậc của hệ thống thanh toán liên NH, và sự đáp ứng nhanh chóng, kip thời hơn các yêu cẩu về thông tin quản lý trong toàn ngành NH
Tuy nhiên, hiên đại hoá NH cỏ thể bị hiểu không đúng, như chỉ là hiện đại hoá công nghệ NH, hoặc chính là quả trinh tự đông hoá các giao dịch NH [120], Theo cách nhìn phiển diện đó, hiện đại hoá NH đơn giản là các vấn để của khoa học kỹ thuật Sâu xa hơn, đã tửng xuất hiện những suy nghĩ thiên kiến về hiện đại hoá NH là tim các giải pháp công nghệ tiên tiển phủ hợp VỚI điểu kiên tồ chức hiện tại của NH [113] Quan điềm này đã bị phê phán là cách “gọt chằn cho vừa giày’ Trong tư duy bảo thủ, có những chuyên gia cho răng hiện đại hoả NH cơ bản lã xu thể tất yểu từ nội tại nhu cầu thay đồi của hoạt đông NH Việt Nam chứ không phải do áp lực của hội nhập, canh tranh trong điểu kiện toàn cầu hoá [115].
BỞI vậy, hiểu thế nào là hiện đại hoá hoạt động NHTM, nội dung hiện đai hoá hoạt đông của các NHTM Viêt Nam và băng cách nào đề triền khai cũng như đằy mạnh hiện đại hoả hoạt động cùa các NHTM Việt Nam đang lã vẩn để cần được bàn luận. Trong thời gian này, một công trinh nghiên cứu mang tinh chất sâu sắc và toàn diện vể lý luận vã thưc tiễn đối VỚI quá trinh hiện đại hoá hoat động NHTM Việt Nam là rắt cần thiểt.
VỚI mong muốn góp phần thúc đằy quá trình hiện đại hoá hoat động các NHTM Việt Nam, đê tài nghiên cứu “Hiện đại hoá hoạt động của các ngân hàng thương mại Việt Nam” đã được lựa chon.

2. Tình hình nghiên cứu
Là môt vấn đê rắt căn bản, hoạt động của NHTM được xem xét, phân tích rất nhiều trong các tác phẳm nghiên cứu mang tinh hàn lâm cũng như cập nhật thông tin thời sự trên pham vi quồc tế vã trong nước. Tuy nhiên, số lượng các công ừình nghiên cứu các vấn để liên quan đển hiện đại hoả hoat động của NHTM Việt Nam thi hiện còn khiêm tốn, đặc biệt là phân cơ sờ lỷ luận vể hiện đại hoá hoạt động của NHTM
Các công trinh nghiên cứu liên quan đển hiện đai hoá hoạt động của NHTM Việt Nam được công bố trong các dạng: (1) đề tài nghiên cửu khoa học cắp bộ/ngành/cơ sờ; (2) luận án trong các kỷ yếu hội thảo khoa học ngành NH; (3) bãi báo trong các tạp chi khoa học kinh tế được tăng tài trên báo giấy truyền thống hoặc trang web cùa tạp chí; và (4) luận văn, luân ản của cảc sinh viên, nghiên cứu sinh các trường đai học về kinh tể
Trong đề tài nghiên cứu khoa học cấp ngành, Ảp dụng chuẩn mực kể toán quốc tể trong lĩnh vực kể toán NH tại Việt Nam, Mã số: KNH.2007.05, HỘI đổng Khoa học Công nghệ NH, Hã NỘI 12/2008, chủ nhiệm đề tài TS Nguyễn Thị Thanh Hương cùng các thành viên đã trinh bây một công trình nghiên cửu khoa học rắt sâu sẳc và có tính ứng dung cao vể hệ thống cảc chuẩn mực kể toán quốc tể trong lĩnh vực NH, tài chinh và giải pháp áp dung chuằn mưc kế toán quốc tế trong lĩnh vực kể toán NH tại Việt Nam [15].
VỚI đề tài Hoàn thiện hệ thẳng quản lý rủi ro tại NHTM cổ phẩn Quân đội 2008, Luận văn Thạc sỹ Kinh tế, Khoa NH - Tài chính, Trường Đai học Kinh tế Quốc dân, Hà NỘI, Ths. Phạm Thị Trung Hà đã trinh bày tương đồi tồng hơp các
thông lê quốc tể vê quản trị rủi ro ừong hoạt đông của NHTM [11]
Trong Ký yếu Hội thảo Khoa hoc Nâng cao năng lực quản trị rủi ro, NHNN Việt Nam - Thường trực HỘI đổng KH&CN NH, Vụ Chiến lược Phát triền NH, 2005, Nhà xuất bản Phương Đông, Hà NỘI, các tác giả của các luân án đã đê câp đến mô hinh quản lý rùi ro tín dụng của NHTM theo Basel I [32].
Trong đề tài nghiên cửu khoa học cấp ngành, Giải pháp ứng dụng công nghệ mới (mô hỉnh 3 lớp) trong xử lý giao dịch NH tỉyc tuyến, tập trung hoá tài khoản, Mã số: KNH 2004.05, NHNN Việt Nam, Cục Công nghệ Tin hoc NH, Hà Nội 2006, chủ nhiêm đề tài Pham Tiển Dũng củng các thảnh viên đẫ phân tich và chứng minh sư cằn thiết của việc chuyển đồi từ mô hình 2 lớp hiện tại sang mô hinh 3 lớp trong xừ lý giao dịch NH trực tuyến, tập tiling hoá tài khoản tại các NHTM [6],
Trong Kỷ yếu HỘI thảo Khoa học, Công nghệ và dịch vụ NH hiện đại, NHNN Viêt Nam - Thưởng trực Hội đổng KH&CN NH, Vụ Chiến lươc Phát triền NH, 2006, Nhá xuất bản Văn hoá - Thông tin, Hà NÔI, các tác giả của các luân án đã tập trung phân tích thưc trạng hiện đại hoả công nghê NH ở Việt Nam, những ảnh hưởng, tác động hai chiểu của quá trình nãy đến công tác quản lý, thanh tra, giám sát NH và gợi ý một số giải pháp hiện đai hoá NH và hệ thống thanh toán điện tử liên NH Vlệt Nam [29].
Hướng tới việc tồng kểt thành quả của hệ thồng NH Viêt Nam sau hai thập kỳ đồi mới, HỘI thảo Khoa học Vai trò của hệ thẳng NH trong 20 năm đổỉ mới ở Việt Nam do NHNN Việt Nam - Thường trực Hội đồng KH&CN NH, Vụ Chiến lược Phát triền NH tổ chức năm 2006 đã tập họp được các nghiên cứu đánh giá thực trạng đồi mới hệ thống NH Việt Nam và đề xuất một số định hướng phát triền các hoạt động cũng như sản phầm và dịch vu NH [30]
Các tác giả của những luân ản trong Ký yểu HỘI thảo Khoa học Chiến lược phát triển dịch vụ NH đến năm 2010 và tẩm nhìn 2020, NHNN Việt Nam - Thường trưc Hội đổng KH&CN NH, Vụ Chiến lươc Phát tnển NH, 2005, Nhà xuất bản Phương Đông, Hà NÔI đã xây dưng đươc các mục tiêu phát triền hệ thống NH Việt Nam đến năm 2010 và đinh hướng chiến lược đến năm 2020 [31] Các muc tiêu đinh hướng chiến lược nãy có giá trị tham khảo đề tác giả luân án xây dưng hệ thống các giải pháp nhằm thúc đằy tiến trinh hiện đại hoá hoạt động của các NHTM Việt Nam.
Trong các nghiên cứu có liên quan đển đê tài luận án nêu trên cũng như các nghiên cứu cỏ liên quan khác, chưa có công trinh nào để cập toàn diện đển cơ sờ lý luận về hiện đại hoá hoạt động của NHTM cả về phương diện công nghệ cũng như các chuẵn mực và thông lệ quốc tể Tảc giả luận án không tim thấy bất cứ tài liệu tham khảo não có khải niêm hiện đại hoá hoạt động NHTM, nội dung và các chỉ tiêu phản ánh trình đô hiện đại hoá hoạt động NHTM
Vê cơ bản, các công trinh nghiên cứu có liên quan đã công bố mới chỉ dừng lại ờ các phân tích đinh tính BỜI vậy, tác giả luận án sẽ xây dựng các mô hinh kinh tế lượng trên cơ sở lý thuyết về cơ cấu vốn và chi phí vốn của Modigliani vã Miller, đề đánh giá ảnh hưởng của đằu tư công nghệ đển kết quả hoạt đông của các NHTM VN theo hai tiêu chi cơ bản lã sinh lời và an toàn

3. Mục đích nghiên cứu
(i)Hệ thồng hóa, xây dựng cơ sở lý luận vã phương pháp luận vể hoạt động của NHTM, giới hạn nghiên cứu sâu dưỡi giác độ công nghệ, hiện đại hoá hoạt động NHTM Xây dung hê thống chỉ tiẽu phản ảnh trình độ hiên đại hoá hoạt động của NHTM Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến công cuộc hiên đại hoá hoạt động của NHTM (li) Phân tích thực trạng tiến trình hiện đại hoá hoạt động của các NHTM Việt Nam. Sừ dung các nhân tố ảnh hường từ bên ngoài như hê thống phảp luật, môi trường ừong nưỡc vã quốc tế, cũng như các nhân tố ảnh hưởng từ bên trong như chiến lươc, nhân lực, quy mô hoạt động, cơ cấu tổ chức đến quá trinh hiên đai hoả hoạt động của các NHTM đề đánh giả thưc ừạng hiện đại hoá hoạt động các NHTM Việt Nam (ill) Xây dựng cảc giải pháp ờ tầm vĩ mô vã VI mô nhằm thúc đầy tiến trinh hiên đai hoá hoạt động của các NHTM Việt Nam.

4. Phạm vi và giới hạn nghiên cứu
4.1. Phạm vi nghiên cứu
- Phạm vi không gian Trên pham VI toàn bộ hệ thong NHTM Việt Nam và khảo
sát thực tiễn tại một so NHTM điển hình.
- Phạm vi thời gian: Tiển trinh hiện đại hoá hoat động NHTM Việt Nam trong
giai đoạn 2001-2009