Giáo Trình Giáo trình Tâm lý thần kinh

( Giá trình dai 93 trang)
NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG

1. Vai trò, vị trí và các mối liên hệ của tâm lý học thần kinh (TLHTK) với các ngành khoa học khác.
Tâm lý học thần kinh là một chuyên ngành độc lập của tâm lý học, được xây
dựng trên cơ sở tri thức liên ngành các khoa học về não (neuroscience) giữa y học (bộ môn phẫu thuật thần kinh, nội thần kinh) tâm lý học và sinh lý học. Mục đích khoa học của TLHTK là nghiên cứu vai trò của từng tổ chức não trong việc
điều khiển các hoạt động tâm lý người. Cụ thể là, TLHTK nghiên cứu các đặc điểm rối loạn chức năng tâm lý - thần kinh ở người khi có tổn thương (hay chậm phát triển) định khu các vùng trên não.
Như vậy có thể nói rằng, TLHTK là một hướng nghiên cứu về mối quan hệ giữa não và cái tâm lý, trên cơ sở đó tìm ra cơ sở vật chất của các quá trình tâm lý của con người, khẳng định quan điểm duy vật về các quá trình đó.
Số liệu nghiên cứu thu được từ góc độ TLHTK cũng đồng thời cho phép đánh
giá về mức độ phát triển tâm lý tương ứng của lứa tuổi, dự báo sự phát triển của từng mốc lứa tuổi đó. Do vậy, việc đánh giá sự phát triển (hay không phát triển) tâm lý ở từng đối tượng cụ thể sẽ toàn diện, đầy đủ. Đây chính là cơ sở nền tảng để xây dựng, thiết kế các chương trình giảng dạy, tác động sư phạm, chẩn đoán mức độ rối loạn.v.v .cần thiết trong tâm lý học sư phạm, lứa tuổi, giáo dục và chẩn đoán tâm lý.
Để giải quyết mối liên hệ giữa não (cơ sở vật chất của các quá trình tâm lý) - cái
tâm lý, trong khuôn khổ nhiệm vụ của chuyên ngành, TLHTK phải được trang bị cho mình kiến thức tổng thể , hiện đại về não và các hiện tượng tâm lý từ nhiều ngành khoa học khác nhau.
Trong quá trình hình thành và phát triển, TLHTK liên quan mật thiết với thành tựu của các bộ môn nội, ngoại khoa thần kinh trong nghiên cứu và điều trị các bệnh nhân có tổn thương định khu (TTĐK) các vùng não. Trên cơ sở các quan
sát lâm sàng, TLHTK có cơ hội tốt để hoàn thiện các phương pháp chẩn đoán và bộ máy khái niệm của mình, đồng thời kiểm tra độ chính xác của các giả thuyết khoa học đã đặt ra.
Sự ra đời và phát triển của TLHTK còn gắn liền với các kết quả nghiên cứu về tâm bệnh học trên các bệnh nhân ở bệnh viện tâm thần. Một số các công trình nghiên cứu với tên tuổi các tác giả cho đến nay vẫn còn giữ nguyên giá trị khoa học của nó. Đó là :
* Các công trình nghiên cứu của R.Ia Golant mô tả về rối loạn trí nhớ ở người bệnh có tổn thương não, đặc biệt ở phần gian não.
* Công trình nghiên cứu về các hình thức rối loạn ý thức cơ bản do tổn thương các vùng não của nhà tâm thần học M.O Gurevich, người đầu tiên đã mô tả một

cách tỷ mỉ các rối loạn cảm giác ở người bệnh có tổn thương não và phân tích chúng một cách cặn kẽ dưới góc độ thần kinh cũng như tâm lý - thần kinh.
* Tác giả A.X Smarian và cộng sự đã nghiên cứu và quan sát những biến đổi ý thức của người bệnh do bị u não các vùng gian não và nền trán - thái dương của
não.
* Một đóng góp vô cùng quan trọng cho chuyên ngành TLHTK phải kể đến là các công trình khoa học của Giáo sư, tiến sĩ tâm lý học, chuyên gia đầu ngành tâm bệnh học của Tâm lý học Xô Viết Zaigarnic và cộng sự. Họ chính là tác giả
của các công trình nghiên cứu rối loạn quá trình quá trình tư duy ở người bệnh có tổn thương khu trú trên não. Trên cơ sở đó, các tác giả đã khẳng định rối loạn tư duy có những hình thức biểu hiện khác nhau hoặc rối loạn cấu trúc hoặc rối loạn
tính động thái của quá trình đó .
Ngoài ra Zaigarnic cũng là người đầu tiên (và tiếp theo là - học trò - nhà tâm thần học người Nga Doprokhotov) đã nghiên cứu về rối loạn cảm xúc - ý chí do tổn thương định khu các vùng khác nhau trên vỏ não.
Nói đến sự hình thành và phát triển của chuyên ngành tâm lý học thần kinh không thể không nói đến vai trò các nghiên cứu thực nghiệm của các nhà tâm lý học tại các cơ sở bệnh viện thực hành. Đáng chú ý nhất ở lĩnh vực này là các kết
quả nghiên cứu của B.G. Ananhép về hoạt động của 2 bán cầu não. Tác giả và cộng sự, từ các số liệu thu được qua quan sát lâm sàng trên người bệnh, đã khẳng định được tính đa dạng của hoạt động tâm lý như cảm giác, xúc giác, định hướng không gian v.v do ảnh hưởng của tác động tương tác giữa 2 bán cầu. Những
kết luật này đã góp phần xây dựng và hoàn thiện bộ máy khái niệm của TLHTK hiện đại về tổ chức não của các hoạt động tâm lý. Quan hệ gắn bó mật thiết và có tác động quan trọng trong việc nảy sinh, hình thành và hoàn thiện bộ máy khái
niệm TLHTK còn phải kể đến vai trò của các nghiên cứu đã được tiến hành ở các phòng thí nghiệm. Chẳng hạn kết quả nghiên cứu của G.V Gersun về phân tích
hệ thống thính giác đã chỉ ra 2 chế độ làm việc của cơ quan phân tích này. Việc phân tích các âm thanh dài và ngắn đã cho phép tiếp cận một cách hoàn toàn mới về các triệu chứng rối loạn do bị tổn thương vùng thái dương vỏ não người . Các nghiên cứu của các nhà sinh lý học nổi tiếng như N.A Berstein, P.K Anôkhin,
E.N Xôcôlốp đã có vai trò quan trọng với chuyên ngành TLHTK. Quan điểm về cấu trúc nhiều tầng bậc của vận động do N.A Berstein đề xướng là cơ sở để hình thành khái niệm trong TLHTK về cơ chế não điều khiển chức năng vận động và về các rối loạn vận động do tổn thương định khu các vùng não. Quan niệm của Berstein về sinh lý của tính tích cực là một trong các "khối" để từ đó tâm lý học thần kinh xây dựng mô hình về hành vi có mục đích, chủ định ở con người. Khái niệm của P.K Anôkhin về hệ thống chức năng và vai trò của chúng trong việc lý
giải hành vi có mục đích ở động vật đã được A.R Luria vận dụng để xây dựng học thuyết về định khu linh hoạt, có hệ thống các chức năng tâm lý cấp cao trên vỏ não. Cùng với các công trình trên, nghiên cứu của E.N Xôcôlốp về phản xạ định hướng, các kết quả nghiên cứu khác trong lĩnh vực này đã cho phép thiết kế

sơ đồ chung về hoạt động của não như là cơ quan vật chất của các quá trình tâm lý (như khái niệm về 3 khối chức năng của não hay những giải thích về rối loạn các chức năng tâm lý cấp cao mô thức - không chuyên biệt v.v ). Kết quả nghiên cứu bằng thực nghiệm của các nhà sinh lý học thuộc Viện Hàn lâm y học Liên Xô (cũ) như N.P Bekhcherep, V.M Xmirnov v.v lần đầu tiên đã đề cập đến phương pháp điện thế gợi để nghiên cứu những vùng sâu của não, xác định được vai trò quan trọng của những tổ chức này trong điều khiển các chức năng tâm lý cấp cao (CNTLCC) cả ở khía cạnh nhận thức cũng như ở lĩnh vực xúc cảm. Những kết quả nghiên cứu nêu trên đã mở ra khả năng to lớn để nghiên cứu cơ chế não trong điều hành các quá trình tâm lý
Tóm lại, tâm lý học thần kinh là một lĩnh vực khoa học liên ngành được hình thành trên cơ sở của nhiều lĩnh vực khoa học, mà mỗi ngành khoa học trong đó
đã có những đóng góp nhất định giúp cho TLHTK hoàn thiện bộ máy khái niệm
của mình.