Tài liệu giáo trình.ngân hàng trung ương

NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG
Mục đich: Với những vấn đề cơ bản được trình bày trong chương 4: lịch sử hình thành và phát
triển của hệ thống ngân hàng, cơ cấu và hoạt động của ngân hàng trung ương, vai trò của ngân
hàng trung ương trong việc thực hiện chính sách tiền tệ của mỗi quốc gia chương ngân hàng
trung ương mong muốn có thể giúp người đọc hiểu rõ hơn về sự vận hành cũng như tầm quan
trọng của hệ thống ngân hàng nói chung và ngân hàng trung ương nói riêng trong quá trình phát
triển của nền kinh tế thị trường.
Số tiết: 7tiết
Nội dung:
4.1.Hệ thống ngân hàng trong nền kinh tế thị trường
4.2.Mối quan hệ của Ngân hàng trung ương với Chính phủ
4.3.Bảng tổng kết tài sản của ngân hàng trung ương
4.4.Các chức năng của ngân hàng trung ương
4.5.Chính sách tiền tệ của ngân hàng trung ương
Tóm tắt chương 4: Ngân hàng trung ương là một định chế tài chính công cộng thực hiện nhiệm
vụ phát hành tiền và điều tiết lưu thông tiền tệ trong nền kinh tế, góp phần ổn định và thúc đẩy
tăng trưởng kinh tế quốc dân., điều này thể hiện thông qua các chức năng của ngân hàng trung
ương: độc quyền phát hành tiền, ngân hàng của các ngân hàng và ngân hàng trung ương là ngân
hàng của chính phủ, trong đó chức năng phát hành tiền là chức năng cơ bản nhât mà không có
một tổ chức nào thay thế được. Để Ngân hàng trung ương có thể thay mặt chính phủ thực hiện
tốt chức năng điều tiết lưu thông tiền tệ trong nền kinh tế, ngân hàng trung ương phải sử dụng
các công cụ của chính sách tiền tệ như: lãi suất chiết khấu và tái chíết khấu, tỷ lệ dự trữ, hạn mức
tín dụng, thị trường mở
4.1.Hệ thống ngân hàng trong nền kinh tế thị trường
4.1.1.Quá trình hình thành ngân hàng
Ngân hàng được hình thành và phát triển trong một quá trình lâu dài trãi qua nhiều hình thái kinh
tế xã hội trong lịch sử loại người. Mầm móng của ngân hàng xuất hiện ở thời kỳ trung cổ. Trong
thời kỳ này, mỗi quốc gia, thậm chi mỗi địa phương có một loại tiền riêng và chỉ sử dụng trong
phạm vi địa phương hay quốc gia mình. Tình trạng này đã gây trở ngại và khó khăn cho việc trao
đổi, buôn bán hàng hóa. Để thoát khỏi vấn đề này, một tầng lớp trung gian đã xuất hiện-tầng
lopws thương nhân chuyên làm nghề đổi chác tiền tệ. Những người này có trong tay các loại tiền
của các địa phương trong một quốc gia, thậm chí của một số quốc gia. Do số lượng khách hàng
đổi tiền ngày càng nhiều nên trong tay những người chuyên làm nghề đổi chác tiền tệ đã tập
trung được một khối lượng vốn khá lớn, nhờ đó họ mở rộng hoạt động của mình: làm thêm
nghiệp vụ nhận tiền gửi và cho vay.
Như vậy là trong sự phân công tự phát của xã hội, bên cạnh tầng lớp thương nhân thông thường
đã xuất hiện một tầng lớp thương nhân đặc biệt chuyên lấy tiền tệ làm đối tượng hoạt động, đó là
tiền thân của ngành ngân hàng.
Sản xuất và trao đổi hàng hóa ngày càng phát triển đã dẫn đến những quan hệ giao dịch về tiền tệ
ngày càng phát triển và đa dạng, do đó bên cạnh nghiệp vụ nhận tiền gửi và cho vay lấy lãi,
những thương nhân đổi tiền đã làm luôn cả việc thanh toán thay cho khách hàng, giúp họ tránh
khỏi những rủi ro do mang tiền từ địa phương này sang địa phương khác. Như vậy, những
thương nhân đã dần thóat ly khỏi vị trí ban đầu của họ (chủ yếu làm nghề đổi tiền) và bước sang
lĩnh vực làm trung gian hoạt động về tiền tệ. Họ đã trở thàh những người thực sự làm nghề ngân
hàng.
4.1.2.Các giai đoạn phát triển của ngân hàng
-Giai đoạn từ thế kỷ 15 đến thế kỷ 18: trong giai đoạn này hoạt động của ngân hàng mang
những nét đặc trưng cơ bản sau:
ã Các ngân hàng hoạt động độc lập, chưa tạo ra một hệ thống, chưa có sự rang buộc và phụ
thuộc lẫn nhau.
ã Chức năng hoạt động của các ngân hàng giống như nhau bao gồm: việc nhận kỳ thác,
chíết khấu cho vay, phát hành giấy bạc ngân hàng và thực hiện các dịc vụ tiền tệ khác
như: đổi tiền, chuyển ngân
-Giai đoạn từ thế kỷ 18 đến đầu thế kỷ 20: bước sang thế kỷ 18 hoạt động lưu thông hàng hóa
được mở rộng và phát triển cả về quy mô lẫn phạm vị. Trong bối cảnh ấy các ngân hàng phát
hành nhiều loại giấy bạc ngân hàng khác nhau làm cản trở quá trình phát triển của nền kinh tế.
Chính vì thế đòi hỏi sự can thiệp của Nhà nước và hoạt động của Ngân hàng. Các nhà nước đã
ban hành các đạo luật để hạn chế số lượng ngân hàng được phép phát hành giấy bạc. Lúc này hệ
thống ngân hàng được chia làm hai nhóm:
ã Nhóm thứ nhất gồm các ngân hàng được phép phát hành gọi là ngân hàng phát hành.
ã Nhóm thứ hai gồm các ngân hàng không được phép phát hành tiền gọi là ngân hàng
trung gian.
-Giai đoạn từ giữa thế kỷ 20 đến nay: Sang đầu thế kỷ 20, hầu hết các nước đều thực hiện cơ
chế một ngân hàng độc quyền phát hành. Song ngân hàng phát hành vẫn còn thuộc sở hữu tư
nhân. Sau cuộc khủng hoảng kinh tế 1929-1933 đã bắt buộc nhà nước tăng cường hơn nữa việc
can thiệp của mình vào lĩnh vực kinh tế. Xuất phát từ yêu cầu đó nhà nước nhanh chóng nắm lấy
ngân hàng phát hành để điều tiết các hoạt động kinh tế vĩ mô bằng cách quốc hữu hóa ngân hàng
phát hành hoặc thiết lập ngân hàng phát hành thuộc sở hữu nhà nước. Tuy nhiên trong giai đoạn
này vẫn còn một số ngân hàng phát hành không hòn toàn phụ thuộc quyền sở hữu của nhà nước
nhưng hoạt động của nó vẫn mang tính chất sở hữu nhà nước, bởi lẽ bộ phận diều hành cao nhất
của ngân hàng phát hành do nhà nước bỏ nhiệm.
Đến giữa thế kỷ 20 thì bắt đầu xuất hiện tiến trình cải biến ngân hàng phát hành thành ngân hàng
trung ương, kể từ ấy hệ thống ngân hàng được cấu thành bởi hai bộ phận chính: ngân hàng trung
ương và ngân hàng trung gian.
4.1.3.Hệ thống ngân hàng trong nền kinh tế thị trường
Trong nền kinh tế thị trường ngày nay, hoạt đôngh ngân hàng ở các nước ngày càng được mở
rộng và phát triển cả về lượng và chất, được tổ chức thành một hệ thống bao gồm nhiều ngân
hàng với các chức năng và hoạt động khác nhau, song giữa chúng có mối quan hệ rang buộc lẫn
nhau, đan xem bổ sung cho nhau trong quá trình hoạt động. Với một kết cấu hệ thống ngân hàng
bao gồm 2 bộ phận cấu thành, đó là:
-Ngân hàng trung ương
-Ngân hàng trung gian.
Sự phân chia này được dựa vào tiêu thức “đối tượng giao dịch” của ngân hàng. Tuy nhiên, vì sự
liên đới mật thiết với nhau trên thị trườn tài chính, nhiều tổ chức không phảilà ngân hàng nhưng
cũng tham gia vào hoạt động vay, cho vay, kinh doanh tiền tệ như: công ty tài chính, các quỹ tiền
tệ, các tổ chức tín dụng khác được nhiều nước xem là bộ phận thứ ba của hệ thống ngân hàng.
4.1.3.1.Ngân hàng trung ương
Suốt thời gian dài hàng chục thế kỷ kể từ khi có hoạt động ngân hàng, ngân hàng trung ương
chưa xuất hiện. Trong giai đoạn này có rất nhiều ngân hàng phá sản, các cuộc khủng hoảng kinh
tế, tiền tệ Nếu như ngân hàng trung ương ra đời sớm hơn có lẽ sẽ góp phần làm giảm được tính
chất trầm trọng của những cuộc khủng hoảng kinh tế đó hoặc ngăn chặn sự bành trướng của
những cuộc khủng hoảng hay chấm dứt sớn hơn.
Thật ra mầm móng xuất hiện ngân hàng trung ương đã có từ lâu nhưng mãi cho đến gần giữa thế
kỷ 20 nó mới được định hình. Tiến trình hình thành ngân hàng trung ương diễn biến qua hai gia
đoạn: giai đoạn ngân hàng phát hành và giai đoạn biến ngân hàng này thành ngân hàng trung
ương.
Trong lịch sử ngân hàng phát hành thường thóat thai từ một ngân hàng thương mại. Khởi nguyên
một ngân hàng thương mại nào đoa chiếm một địa vị quan trọng trong hệ thống ngân hàng, rồi
được nhà nước giao cho nhiệm vụ phát hành tiền tệ.
Sau cuộc khủng hoảng kinh tế 1929-1933 đã buộc chính phủ các nước