Chuyên Đề Giáo trình cơ sở khoa học môi trường

MỤC LỤC


CHƯƠNG I: GIỚI THIỆU CƠ BẢN VỀ KHOA HỌC MÔI TRƯỜNG
I.1. TỔNG QUAN VỀ MÔI TRƯỜNG
I.1.1 Khái niệm về môi trường
I.1.2 Các yếu tố môi trường và yếu tố sinh thái
I.1.3. Hệ sinh thái
I.1.4 Các vấn đề môi trường
I.1.4.1 Khủng hoảng môi trường
I.1.4.2 Suy thoái môi trường
I.1.4.3 Gia tăng dân số
I.2. TỔNG QUAN VỀ KHOA HỌC MÔI TRƯỜNG (KHMT)
I.2.1 Định nghĩa khoa học môi trường
I.2.2 Vai trò của khoa học môi trường
I.3. GIỚI THIỆU VỀ NHIỆM VỤ CƠ BẢN CỦA CON NGƯỜI
I.3.1 Xây dựng xã hội phát triển bền vững
I.3.1.1.Mục tiêu phát triển bền vững về kinh tế
I.3.1.2. Mục tiêu phát triển bền vững về xã hội
I.3.1.3. Mục tiêu Phát triển bền vững trong lĩnh vực tài nguyên - môi trường I.3.1.4. Các nội dung thực hiện xã hôi phát tiển bền vững đến năm 2020
I.3.2 Thay đổi tư duy về môi trường và xã hội phát triển bền vững

CHƯƠNG II: HỆ SINH THÁI VÀ CÁC HỆ SINH THÁI CHÍNH
II.1. GIỚI THIỆU CƠ BẢN VỀ HỆ SINH THÁI
II.1.1 Định nghĩa hệ sinh thái
II.1.2 Cấu trúc hệ sinh thái
II.1.2.1. Môi trường (environment
II.1.2.2. Sinh vật sản xuất (producer
II.1.2.3. Sinh vật tiêu thụ (consumer
II.1.2.4. Sinh vật phân hủy (saprophy
II.1.3 Chức năng của hệ sinh thái
II.2 CÁC MỐI QUAN HỆ VỀ NĂNG LƯỢNG TRONG HỆ SINH THÁI
II.2.1 Chuỗi thức ăn (Food chain)
II.2.2 Mạng lưới thức ăn (Food web
II.2.3 Tháp sinh thái học
II.2.3.1. Tháp số lượng
II.2.3.2. Tháp sinh khối:
II.2.3.3.Tháp năng lượng
II.3. TỔNG QUAN VỀ CÂN BẰNG SINH THÁI
II.4. SỰ MẤT CÂN BẰNG CỦA CÁC HỆ SINH THÁI
II.5. TÍNH ỔN ĐỊNH CỦA HỆ SINH THÁI (Ecosystem Stability
II.5.1. Nhóm gây tăng qui mô thường gồm có
II.5.2. Nhóm làm giảm quy mô thường có
II.6. TÁC ĐỘNG CỦA CON NGƯỜI LÊN CÁC HỆ SINH THÁI
II.6.1. Thay đổi các nhân tố sinh vật
II.6.2. Thay đổi nhân tố lý, hóa
II.6.3. Giản hóa các hệ sinh thái
II.7. CÁC HỆ SINH THÁI CHÍNH TRÊN THẾ GIỚI
II.7.1 Các hệ sinh thái tự nhiên
II.7.1.1. Các hệ sinh thái trên cạn
II.7.1.2. Các hệ sinh thái nước mặn
II.7.1.3 Các hệ sinh thái nước ngọt
II.7.2 Hệ sinh thái nhân tạo
II.8. VÒNG TUẦN HOÀN VẬT CHẤT
II.8.1 Chu trình cacbonic
II.8.2 Chu trình nitơ
II.9. NHÂN TỐ MÔI TRƯỜNG ẢNH HƯỚNG ĐẾN SỰĐA DẠNG HỆ SINH THÁI
II.9.1 Sự tác động của các yếu tố vô sinh đến sựđa dạng hệ sinh thái
II.9.1.1 Nhiệt độ
II.9.1.2 Nước và độẩm
II.9.1.3 Ánh sáng
II.9.1.4 Muối khoáng
II.9.1.5 Các chất khí
II.9.2 Những yếu tố sinh học và những mối quan hệ sinh học
CHƯƠNG III: TĂNG TRƯỞNG VÀ KIỂM SOÁT DÂN SỐ
III.1. KHÁI NIỆM VỀ DÂN SỐ
III.1.1. Dân số (Population
III.1.2. Tỷ suất gia tăng dân số (Population growth rate):
III.1.3. Tỷ suất sinh thô (Crude Birth Rate - CBR
III.1.4. Tỷ suất chết thô (Crude Death Rate - CDR):
III.1.5. Tỷ suất gia tăng tự nhiên (Rate of Natural Increase - RNI ):
III.1.6. Tổng tỷ suất sinh (Total fertility Rate - TFR
III.1.7 Bùng nổ dân số (Population Bomb
III.1.8 Phân bố dân số (Population Distribution ):
III.1.9 Mật độ dân số (Density of Population):
III.1.10 Chất lượng cuộc sống (Quality of Life):
III.1.11 Tổng sản phẩm quốc nội (Gross Domestic Product - GDP):
III.1.12 Tổng sản phẩm quốc dân (Gross National Product - GNP):
III.2. SỰ PHÁT TRIỂN VÀ GIA TĂNG DÂN SỐ TRÊN THẾ GIỚI VÀ VIỆT NAM
III.2.1 Lịch sử phát triển dân số của các khu vực trên thế giới
III.2.2 Tình hình gia tăng dân số trên thế giới
III.2.3 Sự phát triển và gia tăng dân số của Việt Nam
III.3 QUAN HỆ GIỮA DÂN SỐ - MÔI TRƯỜNG VÀ TÀI NGUYÊN
III.3.1 Gia tăng dân số và lương thực thực phẩm
III.3.2 Gia tăng dân số và tài nguyên - môi trường
III.3.3 Gia tăng dân số và giáo dục
III.3.4 Gia tăng dân số và sức khoẻ cộng đồng
III.3.5. Đô thị hóa và gia tăng dân số
III.3.6 Dân số và chất lượng cuộc sống
III.4. CHÍNH SÁCH DÂN SỐ Ở VIỆT NAM
III.5. CHIẾN LƯỢC VỀ DÂN SỐ
III.5.1 Những định hướng lớn của chiến lược dân số 2001- 2010
III.5.2 Các chỉ tiêu cơ bản cần đạt được vào năm 2010
III.5.3 Các giải pháp thực hiện
III.5.3.1 Lãnh đạo, tổ chức và quản lý
III.5.3.2 Truyền thông - giáo dục thay đổi hành vi
III.5.3.3 Chăm sóc SKSS/KHHGĐ
III.6. THẢO LUẬN CUỐI CHƯƠNG
CHƯƠNG IV: TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN VÀ MÔI TRƯỜNG
IV.1. TỔNG QUAN VỀ TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN
IV.2. CÁC DẠNG TÀI NGUYÊN CHÍNH
IV.2.1 Năng lượng
IV.2.1.1 Các dạng năng lượng
IV.2.1.2 Sử dụng năng lượng và các vấn đề môi trường
IV.2.1.3 Sản xuất và tiêu thụ năng lượng
IV.2.2 Tài nguyên rừng
IV.2.2.1 Tài nguyên rừng trên thế giới
IV.2.2.2 Tài nguyên rừng Việt Nam
IV.2.2.3 Vai trò và lợi ích của rừng trong cuộc sống
IV.2.2.4 Bảo vệ và phát triển tài nguyên rừng
IV.2.3 Tài nguyên sinh vật
IV.2.4 Tài nguyên đất
IV.2.4.1 Định nghĩa
IV.2.4.2 Thành phần của đất
VI.2.4.3 Tài nguyên đất trên thế giới và Việt Nam
IV.2.4.4 Các vấn đề trong nông nghiệp
IV.2.4.5 Một số thách thức trong nông nghiệp
IV.2.4.6 Nông nghiệp và nông thôn bền vững
IV.2.5 Tài nguyên khí hậu
IV.2.5.1. Giới thiệu
IV.2.5.2 Các tầng của khí quyển
IV.2.5.3 Thành phần của không khí
IV.2.5.4 Hiệu ứng nhà
IV.2.6 Tài nguyên nước
IV.2.6.1 Tài nguyên nước trên trái đất
IV.2.6.2 Chu trình nước và sự phân bố của nước
IV.2.6.3 Quản lý và sử dụng nước
IV.2.7 Tài nguyên khoáng sản
IV.3. SỬ DỤNG HỢP LÝ TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN VÀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG
IV.3.1 Sử dụng hiệu quả tài nguyên đất
IV.3.2 Sử dụng hiêu quả tài nguyên nước
IV. 3.3 Sử dụng hợp lý tài nguyên rừng
IV.3.4 Sử dụng hợp lý tài nguyên khoáng sản
IV.3.5 Sử dụng và phát triển tài nguyên biển
IV.4. THẢO LUẬN CUỐI CHƯƠNG

CHƯƠNG V: MÔI TRƯỜNG ĐẤT, NƯỚC VÀ KHÔNG KHÍ
V.1. MÔI TRƯỜNG ĐẤT
V.1.1 Định nghĩa

V.1.2. Những thành phần chủ yếu của môi trường đất
V.1.2.1. Thành phần vô sinh
V.1.2.2 Thành phần hữu sinh.
V.1.3. Suy thoái đất
V.1.3.1 Định nghĩa
V.1.3.2 Các nguyên nhân chính gây suy thoái đất (Hình 5.1)
V.1.3.3 Các cấp độ suy thoái đất
V.1.3.4 Các loại hình suy thoái đất
V.1.3.5 Hậu quả suy thoái đất
V.1.3.6 Suy thoái đất ở Việt Nam
V.1.4. Quan điểm và bảo tồn đất trên cơ sở phát triển bền vững
V.1.4.1 Quan điểm của FAO/Unesco
V.1.4.2 Các yếu tố cơ bản ảnh hưởng đến bảo tồn tài nguyên đất
V.1.4.3 Sử dụng đất ởĐBSCL
V.1.4.4 Bảo tồn tài nguyên đất trên cơ sở phát triển bền vững
V.1.5. Quản lý tài nguyên đất
V.1.5.1 Thu thập dữ liệu gốc về tài nguyên đất
V.1.5.2 Phân loại đất
V.1.5.3 Thống kê tài nguyên đất đai
V.1.5.4 Vấn đề kinh tế xã hội phát sinh trong việc quản lý đất
V.1.5.5 Qui hoạch và sử dụng đất nông nghiệp
V.1.5.6 Đất phèn qui hoạch và sử dụng
V.1.5.7 Đất rừng và bảo vệ rừng
V.2. MÔI TRƯỜNG NƯỚC
V.2.1 Định nghĩa ô nhiễm môi trường nước
V.2.2 Nguồn gây ô nhiễm nước
V.2.2.1 Nước thải từ khu công nghiệp & chế biến
V.2.2.2 Nước thải từ các hoạt động nông nghiệp
V.2.2.3 Nước thải từ khu dân cư
V.2.2.4 Nước chảy tràn mặt đất
V.2.2.5 Nước sông bị ô nhiễm do các yếu tố tự nhiên
V.2.3 Tác nhân gây ô nhiễm
V.2.3.1 Các chất hữu cơ dễ bị phân hũy
V.2.3.2 Các chất hữu cơ bền vững
V.2.3.3 Kim loại nặng
V.2.3.4 Các ion vô cơ
V.2.3.5 Dầu mỡ
V.2.3.6 Các chất phóng xạ
V.2.3.7 Các chất có mùi
V.2.3.8 Các chất rắn
V.2.3.9 Vi trùng
V.2.4 Các phương thức đưa chất ô nhiễm vào môi trường
V.2.4.1 Dạng nguồn ô nhiễm
V.2.4.2 Thành phần của chất ô nhiễm
V.2.4.3 Tính chất vật lý của chất ô nhiễm
V.2.4.4 Tính chất hóa học của chất ô nhiễm
V.2.4.5 Ảnh hưởng của các yếu tố môi trường đến độ bền vững của chất ô nhiễm:
V.2.5 Tác hại của ô nhiễm nước
V.2.6. Quản lý tài nguyên nước
V.2.6.1 Quản lý môi trường nước mặt
V.2.6.2 Quản lý nước ngầm
V.2.6.3 Quản lý lưu vực sông
V.2.6.4 Sử dụng GIS trong quản lý môi trường nước
V.2.7. Bảo tồn nước sinh hoạt
V.2.8. Sử dụng nước và tái sử dụng nước
V.3. MÔI TRƯỜNG KHÔNG KHÍ
V.3.1. Nguồn và tác nhân gây ô nhiễm không khí
V.3.1.1 Các nguồn gây ô nhiễm chính
V.3.1.2 Các tác nhân gây ô nhiễm chính
V.3.2 Ảnh hưởng của ô nhiễm không khí
V.3.2.1 Ảnh hưởng ô nhiễm không khí trên thời tiết khí hậu.
V.3.2.2 Tác động đến sức khỏe con người
V.3.2.3 Tác động đến sự phát triển của thực vật
V.3.2.4 Tác hại trên công trình xây dựng, nguyên vật liệu
V.3.2.5 Tác hại trên tài nguyên rừng
V.3.3 Một sốảnh hưởng của ô nhiễm không khí trên phạm vi toàn cầu
V.3.3.1 Mưa acid
V.3.3.2 Hiệu ứng nhà kính
V.3.3.3 Tầng ôzôn và lỗ thủng tầng ôzôn
V.3.4 Ô nhiễm không khí trong gia đình
V.3.5 Các khu vực đô thị và ô nhiễm không khí do đô thị hóa
V.3.6 Kiểm soát ô nhiễm không khí
V.3.6.1 Biện pháp kiểm soát ô nhiễm không khí
V.3.6.2 Xử lý ô nhiễm dạng khí
V.3.6.3 Công nghiệp sinh thái
V.3.7 Tiếng ồn
V.3.7.1 Khái niệm cơ bản về tiếng ồn
V.3.7.2 Phân loại tiếng ồn
V.3.7.3 Tác động của tiếng ồn
V.3.7.4 Kiểm soát tiếng ồn
V.4. THẢO LUÂN CUỐI CHƯƠNG
CHƯƠNG VI: CHẤT THẢI RẮN VÀ MÔI TRƯỜNG
VI.1 TÔNG QUAN VỀ CHẤT RẮN
VI.1.1 Khái niệm về thải rắn
VI.1.2 Các nguồn tạo thành chất thải rắn
VI.1.2.1. Các nguồn chủ yếu phát sinh ra chất thải rắn:
VI.1.2.2. Các loại chất thải rắn
VI.1.3 Hiện trạng rác thải
VI.1.3.1 Trên thế giới
VI.1.3.2 Việt Nam
VI.2 TÁC HẠI CỦA CHẤT THẢI RẮN ĐỐI VỚI MÔI TRƯỜNG VÀ CON NGƯỜI
VI.2.1 Sức khoẻ cộng đồng
VI.2.2 Ô nhiễm môi trường đất do rác thải
VI.2.3 Ô nhiễm môi trường nước do rác thải
VI.2.4 Ô nhiễm môi trường không khí do rác thải
VI.3 HỆ THỐNG QUẢN LÝ CHẤT THẢI RẮN
VI.3.1 Thu gom
VI.3.1.1. Hiệu quả của việc thu gom được đặc trưng bởi các tiêu chí sau
VI.3.1.2. Các hình thức thu gom khác
VI.3.2 Vận chuyển và trung chuyển
VI.3.3 Thu hồi và tái chế
VI.4 CÔNG CỤ PHÁP LÝ VÀ CHÍNH SÁCH TRONG QUẢN LÝ CHẤT THẢI RẮN
VI.4.1 Các công cụ pháp lý trong công tác quản lý chất thải rắn
VI.4.1.1 Các quy định và tiêu chuẩn môi trường
VI.4.1.2 Các loại giấy phép môi trường
VI.4.1.3 Kiểm soát môi trường
VI.4.1.4 Thanh tra môi trường
VI.4.1.5 Đánh giá tác động môi trường
VI.4.1.6 Luật bảo vệ môi trường
VI.4.2 Quản lý chất thải rắn ở Việt Nam
VI.4.2.1 Xây dựng chiến lược quản lý CTR
VI.4.2.2 Tổ chức thu gom và phân loại tại nguồn
VI.4.2.3 Lựa chọn công nghệ xử lý
VI.5 TỔNG QUAN VỀ CHẤT THẢI NGUY HẠI
VI.5.1 Khái niệm về chất thải nguy hại
VI.5.1.1 Phương thức gây ô nhiễm của chất thải độc hại
VI.5.1.2 Phân loại chất thải độc hại
VI.5.2 Tác hại của chất thải nguy hại
VI.5.3 Tác động chất thải nguy hại đối với sức khỏe
VI.5.3.1 Chất thải công nghiệp
VI.5.3.2 Trong sản xuất nông nghiệp
VI.6 XỬ LÝ CHẤT THẢI NGUY HẠI (CTNH
VI.6.1 Xử lý CTNH bằng phương pháp biến đổi vật lý-hoá học
VI.6.2 Xử lý CTNH bằng chôn lấp
VI.6.3 Qui định của Nhà nước về xử lý CTNH
VI.7 TÌNH HÌNH QUẢN LÝ CHẤT THẢI NGUY HẠI
VI.7.1 Trên thế giới
VI.7.1.1 Quản lý CTNH ở Pháp
VI.7.1.2 Cộng hoà liên bang Đức
VI.7.1.3 Ở Thụy Điển
VI.7.1.4 Các nước đang phát triển:
VI.7.2 Việt Nam153
VI.7.2.1 Chất thải nguy hại ở Việt nam
VI.7.2.2 Xây dựng phương hướng quản lý
VI.8. THẢO LUẬN CUỐI CHƯƠNG
CHƯƠNG VII: MÔI TRƯỜNG VÀ XÃ HỘI
VII.1. KHÁI QUÁT KINH TẾ MÔI TRƯỜNG
VII.1.1 Giới thiệu
VII.1.2 Quyền sở hữu
VII.1.3 Đánh giá kinh tế môi trường
VII.2. LUẬT MÔI TRƯỜNG
VII.2.1 Lịch sử hình thành và phát triển luật môi trường
VII.2.2 Vai trò cuả luật pháp trong công tác bảo vệ môi trường
VII.2.3 Tác động của luật môi trường
VII.2.4 Thẩm quyền ban hành luật môi trường
VII.2.5 Các luật có liên quan môi trường đã được ban hành ở nước ta
VII.2.5.1 Luật bảo vệ môi trường
VII.2.5.2 Các luật định khác về môi trường
VII.2.5.3 Các văn bản dưới luật
VII.3. ĐÔ THỊ HÓA VÀ SỰ PHÁP TRIỂN ĐÔ THỊ
VII.3.1 Đô thị
VII.3.2 Siêu đô thị
VII.3.3 Phát triển đô thị bền vững
VII.4. XÃ HỘI PHÁT TRIỂN VÀ SỨC ÉP MÔI TRƯỜNG
VII.5. CHÍNH PHỦ VÀ MÔI TRƯỜNG
VII.6. GIÁO DỤC VÀ MÔI TRƯỜNG
VII.7. GIẢI PHÁP CHIẾN LƯỢC VỀ MÔI TRƯỜNG
VII.7.1 Khái niệm sản xuất sạch hơn (SXSH)
VII.7.2 Lợi ích của sản xuất sạch hơn
VII.7.3 Các giải pháp về sản xuất sạch hơn
VII.7.4 Sản xuất sạch hơn trong chính sách bảo vệ môi trường của Việt Nam
VII.7.4.1 Lộ trình SXSH ở Việt Nam
VII.7.4.2 Mục tiêu đến 2010
VII.7.4.3 Mục tiêu đến 2020
VII.7.4.4 Một số khó khăn trong việc áp dụng SXSH
VII.7.5 Công cụ hổ trợ cho sản xuất sạch hơn
VII.8. THẢO LUẬN CUỐI CHƯƠNG
TÀI LIỆU THAM KHẢO