Thạc Sĩ Giám sát của Quốc hội đối với hoạt động xét xử của Tòa án nhân dân ở Việt Nam hiện nay

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong bộ máy nhà nước nói riêng và trong hệ thống chính trị nói chung ở Việt Nam hiện nay, Tòa án nhân dân (TAND) có một vị trí đặc biệt quan trọng. Với những đặc trưng của hoạt động xét xử, hệ thống tòa án có khả năng đem đến cho các bên tranh tụng sự công bằng, góp phần thiết lập trật tự xã hội. Tuy nhiên, hoạt động của hệ thống tòa án cũng tiềm ẩn nhiều nguy cơ nếu những nguyên tắc sống còn của hoạt động tố tụng không được bảo đảm. Khi đó, không những quyền lợi chính đáng của các đương sự không được bảo đảm, mà uy tín của Nhà nước cũng bị giảm sút.
Trước tình hình trên, tại Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương lần thứ ba (khóa VIII), Đảng đã đặt vấn đề tiếp tục đổi mới hoạt động giám sát của Quốc hội, trong đó có giám sát hoạt động xét xử của TAND. Tại kỳ họp thứ ba, Quốc hội khóa XI năm 2003, Quốc hội đã thông qua Luật hoạt động giám sát. Đây là đạo luật rất quan trọng, thể chế hóa đường lối của Đảng và cụ thể hóa các quy định của Hiến pháp, các luật về tổ chức bộ máy nhà nước, về trình tự, thủ tục thẩm quyền giám sát của Quốc hội nói chung và hoạt động xét xử của hệ thống tòa án nói riêng. Trên cơ sở đường lối chủ trương của Đảng và chính sách pháp luật của Nhà nước, những năm qua công tác giám sát của Quốc hội đối với công tác xét xử của Tòa án đã đạt được những kết quả đáng khích lệ. Thông qua hoạt động giám sát giúp cho hoạt động xét xử của Tòa án, đúng người, đúng tội, đúng pháp luật hơn, tránh được những oan, sai trong xét xử . Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, hoạt động giám sát của Quốc hội đối với công tác xét xử của TAND cũng còn nhiều bất cập như: hệ thống pháp luật điều chỉnh quan hệ này còn thiếu tính cụ thể. Công tác giám sát còn mang tính thời điểm, không thường xuyên. Kiến thức pháp luật nói chung và kiến thức pháp luật tố tụng nói riêng của các đại biểu đi giám sát còn hạn chế và không đồng đều Tất cả những điều đó ảnh hưởng không nhỏ đến hiệu quả, chất lượng đối với công tác giám sát của Quốc hội đối với hoạt động xét xử của TAND. Vì lẽ đó việc nghiên cứu một cách tương đối toàn diện có hệ thống về giám sát của Quốc hội đối với hoạt động xét xử của TAND ở Việt Nam là yêu cầu bức xúc, có ý nghĩa lý luận và thực tiễn sâu sắc.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Xuất phát từ tầm quan trọng và ý nghĩa của các hoạt động của Quốc hội, trong những năm gần đây, về hoạt động của Quốc hội nói chung và hoạt động giám sát của Quốc hội nói riêng đã thu hút sự quan tâm nghiên cứu của nhiều cơ quan nghiên cứu khoa học, các nhà luật học, chính trị học, xã hội học. Qua nghiên cứu tài liệu hiện hành và công trình khoa học đã được công bố cho thấy hoạt động giám sát của Quốc hội được nghiên cứu dưới nhiều góc độ khác nhau. Điều đó được thể hiện qua các nhóm vấn đề:
Nhóm thứ nhất, là nghiên cứu hoạt động giám sát của Quốc hội nói chung. Nhóm này đề cập tới những vấn đề lý luận chung của giám sát, như khái niệm, bản chất, hình thức, nội dung được thể hiện qua các công trình nghiên cứu sau: tác phẩm: "Về quyền giám sát tối cao của Quốc hội" của Tiến sĩ Phạm Văn Kỳ, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996, trong tác phẩm này, tác giả Phạm Văn Kỳ đã tập trung làm sáng tỏ nội hàm của khái niệm quyền giám sát tối cao của Quốc hội, đối tượng của quyền giám sát tối cao, các phương thức giám sát của hoạt động giám sát, cũng như thực trạng của hoạt động giám sát này, trên cơ sở đó, tác giả đã có những đề xuất tương đối sát hợp Bên cạnh đó phải kể đến nhiều công trình khác như: Đề tài "Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam - những khía cạnh pháp lý theo hiến pháp và luật tổ chức Quốc hội" PGS,TS Nguyễn Đăng Dung chủ trì; Đề tài "Tăng cường hoạt động giám sát của Quốc hội nước ta hiện nay" do Viện Nhà nước và Pháp luật, thuộc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh chủ trì. Ngoài ra, còn có nhiều bài viết đáng chú ý như "Hoàn thiện cơ chế pháp lý bảo đảm quyền con người ở nước ta" của TS. Lê Minh Thông, đặt vấn đề Quốc hội cần thiết phải thành lập một ủy ban chuyên trách; GS.TSKH Đào Trí Úc: "Về chức năng kinh tế, xã hội của nhà nước ta và những cơ sở hiến định của cơ chế thực hiện quyền lực nhà nước", đã đề cập vấn đề nghiên cứu, xem xét việc thành lập cơ quan giám sát chuyên trách thuộc Quốc hội; bài viết "Giám sát thực hiện quyền lực nhà nước" của tác giả Võ Khánh Vinh .
Nhóm thứ hai, nghiên cứu hoạt động giám sát trên một số lĩnh vực cụ thể được thể hiện qua các công trình nghiên cứu sau: đề tài "Quyền giám sát của Quốc hội với Tòa án nhân dân và viện kiểm sát nhân dân" do TS. Phạm Văn Hùng chủ trì; Luận văn thạc sĩ luật học: "Nâng cao chất lượng và hiệu lực hoạt động của ủy ban pháp luật Quốc hội ở nước ta hiện nay" của tác giả Nguyễn thị Dung. Bài của tác giả Nguyễn Thị Nguyệt " Một vài suy nghĩ về hoạt động giám sát của Hội đồng dân tộc và các Ủy ban của Quốc hội" đã kiến nghị tăng cường mối quan hệ phối hợp chặt chẽ trong quá trình thực hiện chức năng giám sát.
Liên quan tới vấn đề quyền giám sát của Quốc hội đối với tòa án trong nhà nước tư sản đã có một số công trình nghiên cứu như "Luật Hiến pháp đối chiếu" của PGS.TS Nguyễn Đăng Dung; "Hệ thống chính trị Mỹ" của TS. Vũ Đăng Hinh và các đồng tác giả .
Các công trình khoa học nói trên đã góp phần không nhỏ vào việc nâng cao chất lượng hoạt động giám sát của Quốc hội nói chung cũng như TAND thời gian qua nói riêng. Tuy nhiên, cho đến nay chưa có một công trình chuyên biệt nào nghiên cứu hoạt động giám sát của Quốc hội đối với hoạt động xét xử của TAND. Mặc dù vậy, các công trình nói trên là những tài liệu tham khảo có giá trị cho việc nghiên cứu và hoàn thiện luận văn này.
3. Phạm vi nghiên cứu của luận văn
- Về nội dung nghiên cứu: luận văn chỉ tập trung nghiên cứu một số vấn đề lý luận và thực tiễn cơ bản liên quan tới giám sát của Quốc hội đối với hoạt động xét xử của TAND trong giai đoạn hiện nay. trên cơ sở đó đề ra nhưng giải pháp tăng cường giám sát của Quốc hội đối với hoạt động xét sử của TAND.
- Đây là một đề tài có phạm vi rộng, trong khuôn khổ một luận văn cao học, chỉ đề cập nghiên cứu những nét khái quát chung nhất về giám sát của Quốc hội đối với hoạt động xét xử của TAND trên một số lĩnh vực hình sự, dân sự, hôn nhân gia đình, kinh tế, lao động. Thời gian từ năm 2003 đến nay.
4. Mục đích, nhiệm vụ của luận văn
* Mục đích:
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn về hoạt động giám sát của Quốc hội đối với hoạt động xét xử của TAND ở nước ta hiện nay, luận văn nêu ra những giải pháp nhằm tăng cường hơn nữa công tác giám sát của Quốc hội đối với hoạt động xét xử của TAND trong thời gian tới.
*Nhiệm vụ:
Để đạt được mục đích trên, luận văn có nhiệm vụ sau:
- Phân tích cơ sở lý luận về giám sát của Quốc hội đối với hoạt động xét xử của TAND thông qua thực hiện chức năng giám sát tối cao của Quốc hội.
- Phân tích đánh giá thực trạng về giám sát của Quốc hội đối với hoạt động xét xử của TAND từ năm 2003 đến nay.
- Nêu một số giải pháp tăng cường giám sát của Quốc hội đối với hoạt động xét xử của TAND hiện nay.
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
- Luận văn được nghiên cứu dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về lý luận chung nhà nước và pháp luật nói chung và hoạt động giám sát của các cơ quan nhà nước nói riêng.
- Phương pháp nghiên cứu, để thực hiện mục tiêu nhiệm vụ đặt ra, luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu của chủ nghĩa duy vật biện chứng như: phân tích - tổng hợp, lịch sử - cụ thể, kết hợp các phương pháp khác như: So sánh, thống kê, điều tra xã hội .
6. Đóng góp mới về khoa học của luận văn
Luận văn "Giám sát của Quốc hội đối với hoạt động xét xử của Tòa án nhân dân" là chuyên khảo đầu tiên nghiên cứu một cách tương đối toàn diện có hệ thống cả lý luận và thực tiễn về hoạt động giám sát của Quốc hội đối với TAND. Vì vậy, luận văn có những đóng góp khoa học mới cụ thể như sau:
Đưa ra khái niệm, đặc điểm, giám sát của Quốc hội đối với hoạt động xét xử của TAND.
Phân tích chỉ ra được thực trạng, nguyên nhân của hoạt động giám sát của Quốc hội đối với TAND từ năm 2003 đến nay, trên cơ sở đó đưa ra hệ giải pháp tăng cường giám sát của Quốc hội đối với TAND trong thời gian tới.
7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
* Ý nghĩa lý luận:
Với kết quả đạt được, luận văn làm sáng tỏ thêm cơ sở lý luận, cơ sở pháp lý về giám sát của Quốc hội đối với hoạt động xét xử của TAND qua đó nâng cao hơn nữa nhận thức của nhân dân nói chung, của cán bộ công chức nhà nước nói riêng về vị trí pháp lý, vai trò tầm quan trọng của Quốc hội - là một thiết quyền lực nhà nước.
* Ý nghĩa thực tiễn:
Luận văn có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu và giảng dạy vấn đề liên quan đến hoạt động giám sát của Quốc hội đối với TAND.
8. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 3 chương, 6 tiết