Luận Văn Giải quyết tranh chấp thương mại quốc tế bằng trọng tài ở Việt Nam trong điều kiện hội nhập kinh tế

1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài
Trọng tài Thương mại Quốc tế với tư cách là một phương thức giải quyết tranh
chấp thương mại quốc tế đã xuất hiện từ rất lâu trên thế giới và được giới kinh doanh
quốc tế đặc biệt ưa chuộng do những ưu điểm vượt trội của nó so với các phương thức
giải quyết tranh chấp thương mại quốc tế khác. Tuy nhiên, Trọng tài Thương mại Quốc
tế - một phương thức giải quyết tranh chấp tư - còn khá mới mẻ ở Việt Nam, chưa nhận
được sự quan tâm đúng mức của Nhà nước, và cũng chưa thực sự thu hút sự chú ý của
xã hội. Dưới góc độ nghiên cứu, ở nước ta hiện nay, có rất ít các công trình nghiên cứu
khoa học có tính hệ thống và chuyên sâu về Trọng tài Thương mại Quốc tế. Pháp luật
nước ta trong lĩnh vực trọng tài nói chung, Trọng tài Thương mại Quốc tế nói riêng
nhìn chúng chưa đáp ứng hiệu quả yêu cầu giải quyết các tranh chấp thương mại quốc
tế. Thực tiễn Trọng tài Thương mại Quốc tế chỉ ra rằng, không ít quy định của pháp
luật nước ta trong lĩnh vực này chưa phù hợp với thực tiễn, chưa tương thích với pháp
luật và tập quán trọng tài quốc tế. Bên cạnh đó, năng lực giải quyết tranh chấp thương
mại quốc tế của các trung tâm trọng tài Việt Nam, các Trọng tài viên Việt Nam còn ở
mức độ hạn chế, chưa tạo được uy tín vững chắc đối với các doanh nghiệp trong và
ngoài nước.
Việc nước ta ngày càng hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế thế giới tất yếu làm gia
tăng khối lượng và giá trị thương mại quốc tế, đồng thời kéo theo nhiều hệ luỵ phức
tạp của hiện tượng này mà một trong số đó là sự xuất hiện ngày càng nhiều các tranh
chấp thương mại quốc tế. Các tranh chấp thương mại quốc tế cho dù có quy mô và
mức độ phức tạp khác nhau, song bắt buộc các bên tranh chấp phải lựa chọn phương
thức giải quyết chúng sao cho đạt hiệu quả cao nhất, giúp tiết kiệm tối đa thời gian và
tiền bạc cho các bên. Ở các nước có nền kinh tế thị trường phát triển, đại đa số các
tranh chấp thương mại quốc tế thường được giải quyết bằng các phương thức ngoài tòa
án, trong đó trọng tài được đặc biệt ưa chuộng, song ở Việt Nam, thực tiễn cho thấy, số
lượng các tranh chấp thương mại quốc tế được các bên lựa chọn giải quyết bằng
phương thức trọng tài là quá ít ỏi, và đây là điều không bình thường trong điều kiện
Việt Nam đang hội nhập mạnh mẽ vào nền kinh tế thế giới. Có nhiều nguyên nhân dẫn
đến một bức tranh không mấy sáng sủa của thị trường trọng tài nước ta, nhưng nguyên
nhân căn bản nhất chính là sự thiếu đồng bộ và nhiều bất cập, hạn chế khác trong pháp
luật về Trọng tài Thương mại Quốc tế ở nước ta. Trong bối cảnh đó, việc nghiên cứu
một cách có hệ thống pháp luật Việt Nam về giải quyết tranh chấp thương mại quốc tế
bằng trọng tài, tìm ra những nội dung còn hạn chế bất cập, chưa phù hợp với thực tiễn,
chưa tương thích với pháp luật và tập quán trọng tài quốc tế từ đó đề ra các giải pháp
hoàn thiện pháp luật nước ta trong lĩnh vực này là một yêu cầu cấp bách hiện nay.
Luận án nghiên cứu sinh với đề tài: “Giải quyết tranh chấp thương mại quốc tế bằng
trọng tài ở Việt Nam trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế” không nằm ngoài mục
đích đó.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
2
Trọng tài Thương mại Quốc tế là một vấn đề pháp lý đã được các học giả trong và
ngoài nước quan tâm nghiên cứu từ nhiều năm qua. Các tác phẩm điển hình liên quan
tới Trọng tài Thương mại Quốc tế của các học giả nước ngoài có thể kể tới như: Tác
phẩm “Choice of Law in International Commercial Arbitration” của giáo sư Okezie
Chukwumerije xuất bản (1994) bởi Quorum Books Westport, Conecticut Law hoặc
“Law and Practice of International Commercial Arbitration” của Alan Redfern and
Martin Hunter xuất bản (1999) bởi Sweet and Maxwell. Tác phẩm “International
Commercial Arbitration: A hand book” của Markhuleatt - James and Nicholas Gouldv
xuất bản (1996) bởi LLP London - NewYork – HongKong. Tác phẩm “International
Arbitration: Three salient problems” của Stephen M.Schwebel xuất bản (1987) bởi
Gomer Press, Llandysul, Dyfed. Tác phẩm “Russell on Arbitration” của David St.John
Sutton, Judith Gill xuất bản (2003) bởi Sweet and Maxwell v.v. Những tác phẩm trên
đã đề cập tới các vấn đề hoặc từng vấn đề riêng rẽ của Trọng tài Thương mại Quốc tế
với tư cách là một phương thức giải quyết tranh chấp được ưa chuộng trong thương
mại quốc tế. Bên cạnh đó, các học giả trong nước cũng có những công trình nghiên cứu
quan trọng liên quan tới Trọng tài Thương mại Quốc tế. Trước khi Pháp lệnh Trọng tài
Thương mại 2003 ra đời, có thể kể tới những công trình nghiên cứu như: Cuốn sách
tham khảo “Trọng tài Quốc tế” của Nhà Pháp luật Việt – Pháp xuất bản năm 1995 bởi
Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Cuốn sách tham khảo “Trọng tài thương mại Việt
Nam trong tiến trình đổi mới” của Dương Văn Hậu xuất bản năm 1999 bởi Nhà xuất
bản Chính trị Quốc gia, Bài viết “Một số vấn đề cơ bản về thoả thuận trọng tài trong
thương mại quốc tế” của Trần Hữu Huỳnh đăng trên Tạp chí Luật học số 1/2000, Bài
viết “Về các điều kiện công nhận và cho thi hành quyết định của trọng tài kinh tế ở các
quốc gia” của Nguyễn Trung Tín đăng trên Tạp chí Nhà nước và Pháp luật số 8/2001
v.v. Sau khi Pháp lệnh Trọng tài Thương mại 2003 ra đời, nhiều công trình nghiên cứu
khoa học liên quan tới Trọng tài Thương mại Quốc tế được công bố như: Bài viết
“Pháp lệnh Trọng tài Thương mại 2003, động lực mới cho sự phát triển của trọng tài
phi chính phủ ở nước ta” của Dương Đăng Huệ đăng trong “Tài liệu tập huấn Hiệp
định Thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ và Trọng tài Thương mại” do Bộ Tư pháp, Hội
Luật gia Việt Nam, Dự án Star Việt Nam phối hợp thực hiện năm 2003, Bài viết “Xu
hướng phát triển văn hoá Trọng tài Thương mại Quốc tế” của Dương Văn Hậu đăng
trên Tạp chí Dân chủ và Pháp luật số 4/2005, Bài viết “Doanh nghiệp Việt Nam đón
nhận trọng tài như thế nào trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay” của
Nguyễn Liêm Chính đăng trên Tạp chí Dân chủ và Pháp luật số 4/2005, Cuốn chuyên
khảo “Công nhận và thi hành các quyết định của trọng tài thương mại tại Việt Nam”
của Nguyễn Trung Tín xuất bản năm 2005 bởi Nhà xuất bản Tư pháp, Bài viết “Một số
điểm bất cập của Pháp lệnh Trọng tài Thương mại Việt Nam về quy định tuyên quyết
định trọng tài theo nguyên tắc đa số” của Đặng Hoàng Oanh đăng trên Tạp chí Luật
học số 5/2006, Bài viết “Làm thế nào để Trọng tài Việt Nam là chỗ dựa của Doanh
nghiệp” của Đỗ Văn Đại, đăng trên Tạp chí Nghiên cứu lập pháp số (2/119) năm 2008,
Bài viết “Những vấn đề cơ bản của Luật Trọng tài” của Đào Trí Úc đăng trong Tài
liệu hội thảo “Góp ý dự thảo Luật Trọng tài” do Hội Luật gia Việt Nam phối hợp với
3
Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam tổ chức tháng 11/2008 tại Hà Nội, Luận
án Thạc sĩ Luật học “Sự hỗ trợ của cơ quan tư pháp đối với hoạt động của trọng tài
thương mại” của Nguyễn Thị Yến năm 2005, Luận án Tiến sĩ Luật học “Hoàn thiện
pháp luật về trọng tài thương mại của Việt Nam trong điều kiện hội nhập quốc tế” của
Nguyễn Đình Thơ năm 2007 v.v. Những công trình nghiên cứu của các Tác giả nêu
trên chỉ đề cập tới từng khía cạnh riêng lẻ của Trọng tài Thương mại Quốc tế. Cho đến
nay, chưa có một công trình khoa học nào nghiên cứu một cách cơ bản và có hệ thống
vấn đề giải quyết tranh chấp thương mại quốc tế bằng trọng tài ở Việt Nam trong điều
kiện hội nhập kinh tế quốc tế.
3. Mục đích, nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu
- Mục đích của Luận án
Tập chung nghiên cứu những vấn đề lý luận cơ bản về giải quyết tranh chấp
thương mại quốc tế bằng trọng tài. Trên cơ sở đó, phân tích, đánh giá những quy định
hiện hành của pháp luật Việt Nam về giải quyết tranh chấp thương mại quốc tế bằng
trọng tài, so sánh đối chiếu với pháp luật và tập quán trọng tài quốc tế, chỉ ra những
điểm còn bất cập, hạn chế của pháp luật nước ta trong lĩnh vực này, từ đó đề xuất giải
pháp hoàn thiện pháp luật nước ta về giải quyết tranh chấp thương mại quốc tế bằng
trọng tài trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế.
- Nhiệm vụ của Luận án
+ Làm sáng tỏ thêm khái niệm tranh chấp thương mại quốc tế, các loại tranh chấp
thương mại quốc tế, khái niệm trọng tài thương mại quốc tế, vai trò của trọng tài
thương mại quốc tế, các loại trọng tài thương mại quốc tế, thẩm quyền của trọng tài
thương mại quốc tế, luật áp dụng trong Trọng tài Thương mại Quốc tế, các nguyên tắc
cơ bản trong giải quyết tranh chấp thương mại quốc tế bằng Trọng tài.
+ Phân tích, đánh giá khách quan các quy định của pháp luật Việt Nam về giải
quyết tranh chấp thương mại quốc tế bằng trọng tài và thực trạng hoạt động giải quyết
tranh chấp thương mại quốc tế bằng trọng tài ở Việt Nam, tìm ra sự tương đồng và
khác biệt giữa pháp luật nước ta với pháp luật một số nước điển hình trên thế giới, các
điều ước quốc tế quan trọng về Trọng tài Thương mại Quốc tế và Luật Mẫu
UNCITRAL 1985 về Trọng tài Thương mại Quốc tế.
+ Phát hiện những hạn chế, bất cập trong các quy định của pháp luật Việt Nam về
giải quyết tranh chấp thương mại quốc tế bằng trọng tài từ đó đề xuất các giải pháp
hoàn thiện pháp luật nước ta trong lĩnh vực này.
- Phạm vi nghiên cứu của Luận án
Luận án không có tham vọng nghiên cứu tất cả các vấn đề về giải quyết tranh
chấp thương mại quốc tế bằng trọng tài mà chỉ tập trung nghiên cứu những vấn đề cơ
bản về: Giải quyết tranh chấp thương mại quốc tế giữa các cá nhân, pháp nhân
bằng phương thức trọng tài phi chính phủ theo pháp luật Việt Nam hiện hành. Trên
cơ sở đó, làm rõ hơn pháp luật nước ta về giải quyết tranh chấp thương mại quốc tế
bằng trọng tài và thực trạng giải quyết tranh chấp thương mại quốc tế bằng trọng tài ở
nước ta, phát hiện ra những bất cập, hạn chế của pháp luật nước ta trong lĩnh vực giải
4
quyết tranh chấp thương mại quốc tế bằng trọng tài, đồng thời đề xuất giải pháp hoàn
thiện pháp luật nước ta trong lĩnh vực này, đáp ứng yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế.