Tiến Sĩ Giải pháp xóa đói giảm nghèo nhằm phát triển kinh tế - xã hội ở các tỉnh Tây Bắc Việt Nam

Luận án tiến sĩ năm 2012
Đề tài: Giải pháp xóa đói giảm nghèo nhằm phát triển kinh tế - xã hội ở các tỉnh Tây Bắc Việt Nam

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN 0
MỰC LỤC 1
DANH MUC BẢNG, BIỂU ĐỒ 2
MỞ ĐẦU 1
CHƯƠNG lTỘNG QUAN NGHIỂN cửu VẾ XOÁ ĐÓI GIẢM NGHÈO VÀ
PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI 5
1 1. Kểt quả nghiên cửu của các tảc giả và tồ chửc quốc tể 5
1 11 Những nghiên cửu về nghèo đói vã xoá đói giảm nghèo 5
1 12 Những nghiên cửu về tăng trưởng và phát triển 10
1 2. Cảc kết quả nghiên cửu trong nuôc 15
1 3. Những kết quả nghiên cửu vã van đề cằn tiểp tuc nghiên cứu về xoá đói
giàm nghèo nhằm phét triền kinh tế - xã hội ờ các tỉnh Tây Bắc 26
1 31 Những kểt quả nghiên cửu đã đat được 26
1 32 Những vắn đề đãt ra cần tiểp tục nghiên cữu 29
1 33 Phương pháp tiểp cân vấn đề nghiên cữu của tác giả 31
CHƯƠNG 2. LÝ LUÂN VA THƯC TIỄN VỀ XOÁ ĐÓI GIẢMN GHEOVẢ PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI 33
2 1. Lỳ luận về nghèo đói và xoá đói giảm nghèo 33
2 11 Quan niệm vể đói nghèo 33
21.2 Chtiần nghèo và các tiêu chỉ đành giá 36
21.3 Nguyên nhân đỏi nghèo 39
21.4 Lý itịẩn về xoá đói giãm nghèo 40
22 Lý luận về phét triển kinh tế - xã hội 42
22.1 Qtian điểm phát triển kinh tế - xã hội 42
22.2 Chỉ tiêu, nhân tế ảnh hường và đietí^' kiện đảm bảo phát triển KT-XH 46
22.3 Qiian hệ giữa phát triển KT-XH với XĐGN 51
23 Tinh tắt yếu và vai trò của XĐGN đối VỚI phattnến kinh tế - xẫ hôi 53
23 ỉ. Tính tất yểu XĐGN trong quá trình phát triển KT-XH 53
23.2 Vai trò Cỉía xoả đôi giảm nghèo đối vơi? phát triển kinh tế - xã hội 56
24 Thực tilnxoá đói giảm nghèo nhằm phát uiền+` KT-XH ở Việt Nam 62
24.1 Khái quát chì tmơng chinh sách xoá đói giảm nghèo 62
24.2 Vai trồ của xoá đối giảm nghèo đối vời phát triển KT-XH ở Việt Nam ổ 5
24.3 Những hạn chế, khô khàn trong việc XĐGN nhằm phát triển KT-XH ở Việt Nom
thời gian qua 69
25 Kinh nghiệm quổc tể về xoá đỏi giảm nghèo vã phát triền KT-XH 73
25 Ỉ. OTning+? Quốc [8 &142] 73
25.2 Ở Ấn Độ [8] 78
25.3 Ở Thái Lan [65] 85
25.5 Bài học nít ra cho Việt Nam vể XĐGN 90
CHƯƠNG 3 THƯC TRẠNG XOÁ ĐÓI GIẢM NGHẺO VÀ VAI TRÒ CỦA NÓ ĐỐI VỚI PHÁT TRIỂN KINH TẺ - XÃ HỘI ở CÁC TỈNH TẢY BẮC VIỆT NAM 94
31 Đãc điềm cùa Tầy Bắc 94
31.1 Đặc điềm tự nhiên, dân Sỡ [49&125] 94
32 Hiện trạng nghèo đói và tinh hinh phét uiền+` kinh tể - xã hội ờ Tây Bẳc qua kết
quà điểu tra, khảo sát của tác già nãm 2011 99
32.1 ỉ. Đặc điểm nghèo đôi của Tây Bắc 99
32.1.2 Các nhân tể ảnh hưởng đển XĐGN ờ Tây Bắc ÌO2^`
32.2 Thực trạng nghèo đói ờ Tây Bắc 113
33 Thực trang xoá đói giảm nghèo nhằm phát triền kinh tế - xã hội ở Tây Bắc 118
33.2 XĐGN với phát then CSHT, mờ rộng ứng dtmg khoa học công nghệ ở Tây
Bắc 138
33.3 XĐGN với công tác tuyên truyền, giảo dục tư tường tâng cường mỗi qiưtn
hệ đoàn kết các dân tộc ở Tây Bắc ì 42
34 Những thành tưu, han chế và nguyên nhân hạn chế trong viêc xoá đỏi giảm
nghẻo nhằm phát triền kinh tể - xã hội ờ Tầy Bẳc 148
34 J. Những thành tựu của xoả đôi giảm nghẽo+` nhằm phát triền kmh tế - xã hội
ở Tây Bắc 148
34.2 Những khỏ khăn, hạn chế, bắt cập và tổn tại aỉa xoá đói giãm nghèo nhằm
phát tnển kinh tế - xã hội ở Tây Bắc ì 51
34.3 Nguyên nhẵn hạn chế của xoá đỏi giãm nghèo nhằm phát triển kinh tế - xã
hội ờ Tây Bắc ì 53
CHƯƠNG 4
QUAN ĐIỂM, ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHAPXOA' ĐÓI GIẢM NGHÈO NHẰM
PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI ở CÁC TỈNH TÂY BẮC VIỆT NAM 157
41 Những co hội và théch thửc đồi VỚI xoâ đói giảm nghèo ờ Tây Bẳc 157
4ị.]. Bồi cảnh qiiễc tế [I9&2I?] ì 57
41.2 Bối cảnh trong nước ì 58
41.3 Cơ hội và thách thức đối với XĐGN nhằm phát triển KT-XH ở Tây Bắc ỉôi?
42 Xu hướng xoá đói giảm nghèo và phát tnền KT-XH trong thời gian tới 168
43 Quan điềm, đinhhượng xoá đói giảm nghèo ờ Tẳy Bắc những năm tới . -171
431 Qaan điêm? xoả đối giảm nghèo và phát triển KT-XH ở Tây Bắc 171
43.2 Mục tieiL^~ và định hưởng XĐGNnhằm phát triền KT-XH ở Tây Bắc ì 73
44 Những giải pháp cơ bản xoá đói giảm nghèo nhằm phát triển kinh tế - xã hội ờ
Tây Bắc 175
44.1 Nhóm giai?~ pháp nâng cao chắt lượng nguồn ịửc lao động cho phát triển KT-XH ì 75
44.2 Nhỏm giải pháp đẩu tu CSHT thiết yếu phtỊC vụ sản Xì lất, hễ trợ sinh kế, nâng
cao thu nhập cho người nghèo ì 80
44.3 Nhóm giaiphẩp hạ động nguồn lực vắn choXĐGN ỉ 89
44.4 Nhỏm giải pháp nâng cao hieti^. qitả hoạch đĩnh và xây dựng các chinh sách giảm
nghèo ì 92
44.5 Nhỏm giải pháp nâng cao nhận thức, phối hợp tồ chức thực hiện chỉnh sách citả
các cấp, các ngành và người dân 194
KẾT LUÂN 198
DANH MUC TÀI LIÊU THAM KHÂO 202
MỜ ĐẰU
1, Tinlí cấp thiết của để tài
Xoá đói giảm nghèo (XĐGN) đề phát triền kinh tế - xã hội (KT-XH) lã vấn để có tính quốc tể, đồng thời cũng lã chù trương chinh séch lớn của Đảng và Nhã nước ta Trong những nãm chuyền sang nển kinh tể thi trướng (KTTT), đãc biệt lã quá trình cong nghiệp hoá, hiện đai hoá (CNH, HĐH) hiện nay Đảng, Nhà nước và nhân dân ta đã tập trung nguồn lực thuc hiện xoá đói giàm nghèo mạnh mẽ. Việc thực hiện chù trương chính sách nãy đã đưa nước ta trở thành môt nước có thành công ấn tượng trên trướng quốc tế về chồng đói nghèo và lã một trong bồn nước có tỷ lê giảm nghẻo nhanh nhắt thế giời, VỊ thế vã uy tin cùa Viêt nam trên toàn cằu ngây câng tăng trong qué uinh+` hội nhập kinh tế quốc tế. Công tảc xoá đói giảm nghẻo đã đạt được những thành tựu đáng kể Tỷ lệ hộ nghèo trong cà nước đã giảm xuồng nhanh chóng tử 37,4% năm 1998 xuống còn 9,45% năm 2010 [124]
Tuy nhiên, trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội hiện nay, tinh trang chênh lệch giàu - nghèo ngày một gia tăng và sư phét tnền không đồng đếu giữa céc vũng ngày càng lởn nên tiềm ẩn những nguy cơ hậu quả xã hội khỏ luông. Trong khi, XĐGN vln đang lã vấn để thách thúc lởn đồi VỚI nước ta, đặc biêt là ở Tây Bắc. Theo số liệu bảo cáo thống kê cho thấy, mặc dủ tình uằng nghèo cùa các tỉnh này đã giảm nhanh, tử 73,4% hộ nghèo năm 1998 xuống 27,3% hộ nghèo năm 2010, song so VỚI cả nước, thi giảm nghèo ở Tây Bắc diễn ra chậm hơn Năm 1998, tỷ lê hộ nghẻo của Tây Bắc bằng 1,96 lấn tỷ lệ hộ nghèo cùa cà nước, thi năm 2010 tỷ lệ này là 2,89 lằn. Hơn nữa qué trinh hội nhâp kinh tể quồc tể môt mặt đã tạo ra những cơ hội mới trong phét uiển+` kinh tể - xã hội nhưng mặt khác lai tiếm ẳn không it rùi ro, thách thửc. Điểu đỏ đòi hỏi phải có những nghiên cửu sâu đề đưa ra cảc quyểt đinh phát triển KT-XH phủ hop VỚI tửng thời kỳ cũng nhu VỚI từng địa phương, từng nhóm dân cư, timg vũng lãnh thồ nhằm vữa đàm bảo TTKT vừa đảm bào XĐGN nhanh, bền vững vã thưc hiện tốt công bằng x§ hội (CBXH). Chính vì vậy viêc nghiên cửu những giải pháp XĐGN nhằm phát triển KT-XH ờ Tây Bắc Việt Nam đang có ý nghĩa cấp bách, thiểt thực cả về lý luận và thực tiễn.
2. Mục đích và nliiệm vụ nghiên cứu của iụẩn án
21 Mục đích
Luận án lãm rõ mối quan hệ giữa XĐGN và phát triền KT-XH, thực ụằng XĐGN và vai uơ` của nó đổi VỚI phát tnền KT-XH ờ Tây Bẳc Việt Nam đề đưa ra phương hướng và những giải pháp cơ bàn đề thưc hiện XĐGN nhằm phát triền KT- XH ở các tỉnh này.
22 Nltiettt^. vụ
- Tồng quan các kết quà nghiên cửu trong và ngoài nưởc về XĐGN vã phát triền KT-XH từ đó góp phần hệ thống hoá những vấn để đã được nghiên cửu và những vấn để cằn tiếp tục nghiên cửu về XĐGN và vai trò của nó đối VỚI quá trình phát uiền+` KT-XH ờ Tây Băc.
- Phân tich thực tiễn về XĐGN ờ nưởc ta trong quá uinh+` phét triền KT-XH, khái quét những thành tựu, hạn chế và nguyên nhân hạn chế về XĐGN ở Việt Nam.
- Đánh gié tinh hình phát triền KT-XH vã XĐGN ở Tây Bắc qua kết quà điểu tra, khào sét của tác già, chỉ ra đươc đặc điềm nghèo đói ở Tây Bắc, những khó khăn hạn chế và nguyên nhân chủ yếu dẫn đến những hạn chế trong việc thực hiện XĐGN nhằm phát tnền KT-XH ờ các tỉnh nãy.
- Đưa ra quan điềm, phương hướng và một số giải pháp cơ bản để thực hiện XĐGN nhằm phát tnền KT-XH ờ Tây Bắc trong những năm tới.
3. Đối tuọmg và phạm vi nghiên cứu sl Đẳi tượng nghiên cứu
XĐGN và phát triền KT-XH lã hai vấn đề cùa môt quá trinh, có quan hệ biện chửng, tương hỗ lẫn nhau. XĐGN ở Tây Bẳc Viêt Nam hiện nay có tác động không nhò đến quả trinh phát triền KT-XH cùa Tây Bắc nói nêng và cả nước nói chung. Dưởi góc độ kinh tể chính trị, luận án đi sâu nghiên cứu mối quan hệ, tác đông và vai uơ` cùa XĐGN đối VỚI phát triền KT-XH ờ 4 tỉnh Tây Bẳc theo phân vũng kinh tể. Tử đó đưa ra các giài pháp đề thực hiên XĐGN nhằm thúc đầy phát triền KT-XH ờ Tây Bắc, hy vọng đưa Tây Bắc tiến kịp các tỉnh khác trong cà nước ở một tương lai gằn nhất.
S2 Phạm vi nghiên eím
- về nội dung: nhận diên nghèo đói nói chung, nghèo đói ở Tây Bắc nói riềng; nguyên nhân nghèo đói của Tằy Bẳc, thực trạng XĐGN và vai uơ` cùa nó đối VỚI phét tnền KT-XH ở Tây Bắc, khó khăn han chế ường việc XĐGN nhằm phát triển KT-XH ờ Tây Bẳc.
- về không gian Trong khuôn khổ luận án tiến sĩ, téc già thực hiên các nghiên cứu tai 4 tỉnh Tằy Bẳc theo phằn vùng kinh tể, bao gồm: Lai Châu, Điện Biên, Soil La, Hoà Binh (sau đây gọi tắt là Tây Bắc).
- Sổ liệu nghiên cứu trong những năm đồi mới, chù yểu từ 2000 đến nay.
4. Phương pháp nghiên cúu
- Luận án lấy những nguyên lý, quan điềm duy vật biện chứng vã duy vật lịch sử, những thành tựu của kinh tế học phét uiền+` vã kinh tế học hiên đại làm phương pháp luận chung. Lấy phương pháp trừu tuoiig+. hoá, phân tich vã tồng hop, logicvầ lịch sừ, so sánh, thống kê . làm phuoiig+ phép luận trực tiếp.
- Luân án tiến hành nghiên cửu các cách tiếp cận khác nhau của các nhã khoa học, các tồ chức trong và ngoài nưỡc về XĐGN vã phét triển KT-XH. Phân tich thực tiễn XĐGN và phát uiền+` KT-XH ờ Việt Nam và ở môt số nước trên thế giới, đề đưa ra céc giài pháp cơ bản đề XĐGN nhằm phét triển KT-XH ở Tây Bắc
- Luân an sử dụng céc phương pháp nghiên cứu truyền thống như: tiếp cận, so sánh, kểt hcrp VỚI cảc mô hinh hiện đại ường phân tích để làm rõ những tảc đông của XĐGN ường quả trinh phát triền KT-XH hiện nay.
- Luận án còn sử dụng céc tài liêu điểu tra thử cấp như số liêu thống kê các năm của cả nước cũng như số liệu thống kê của 4 tỉnh Tẳy Bắc, các béo céo vể tinh hình phát tnền KT-XH vã kết quà thực hiện các chương trinh, DA giảm nghèo của céc tỉnh, cảc Bộ ngành và của các Ban chỉ đạo giảm nghèo cùa 4 tỉnh Tằy Bắc. Đồng thời luận ản sử dung phương pháp điều tra, khào sát, phỏng vấn cán bộ quản lý cảc cấp vã người dân ở bồn tỉnh Tấy Bẳc (Thông qua cảc phiếu điều tra) đề đảnh giá thực trạng về tinh hinh phát uiền+` KT-XH và đánh giá téc động, hiệu quả của các chính séch XĐGN ờ các tỉnh Tằy Bắc.
5. Những đóng góp của iụẩn án
Kểt quả nghiên cửu của luận ãn góp phần lãm rỗ thêm cơ sờ lý luận của nghèo đói, XĐGN, phét triển KT-XH đồng thời làm rõ mối quan hệ giữa XĐGN và phát tnền KT-XH cũng như vai trò của XĐGN đối VỚI phát tnền KT-XH nói chung và đối VỚI cảc tỉnh Tây Bắc Việt Nam nói nêng Chỉ ra những tác động cùa XĐGN đến phát triển KT-XH, xác đinh vai trò của XĐGN đối VỚI việc phát triển KT-XH và đưa ra những giải pháp cơ bản để XĐGN nhằm phét tnển KT-XH ờ Tây Bắc Việt Nam
Luận án có thể được sừ dụng lãm tải liệu tham khảo tại các trường, trong việc hoạch đinh chinh sách vã quàn lý KT-XH cùa Đảng, Chính phủ và các địa phương đồng thời cung cắp một số tư liêu cho các nghiên cửu tiếp theo
6. Ket cấu của luận án
Tên hịẩn án “Giài pháp xoá đói giàm nghèo nhằm phát triền KT-XH ở Tây Bắc Việt Nam”.
Kết cầu aỉa Ltiận àn Ngoài phần mờ đầu, mục lục, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luân án đucrc+ kết cấu làm 4 chương như sau:
Chương 1 Tổng quan nghiên cửu về xoà đói giảm nghẻo vã phát triển kinh tể - xã hội
Chương 2. Lý luận vã thưc tiễn về xoá đói giảm nghèo vã phát triển kinh tế - xã hội Chương 3. Thưc trạng xoá đói giàm nghèo vã phát triển kinh tể - xã hội ờ Tây Bắc
Việt Nam
Chương 4 Quan điềm, đinh hướng và giài pháp xoá đói giảm nghẻo nhằm phát triển kinh tế - xã hội ờ Tây Bắc.
CHUƠNG1+~
TỎNG QUAN NGHIÊN cứu VẾ XOÁ ĐÓI GIẢM NGHÈO VÀ PHÁT TRIÉN KINH TÉ - XÃ HỘI
11 Kết quà nghiên cứu của các tác già và tổ chúc quốc tế
ĐÓI nghèo không chỉ tồn tại dưới chế độ công xã nguyên thuỳ, chiếm hữu nô lệ, phong kiến, . VỚI trinh độ lưc lượng sản xuất (LLSX) lạc hâu, kém phét triền mã ngay trong thời đại công nghiêp hoá, hiện đại hoá VO1+~ trinh độ khoa học kỹ thuật công nghệ phát triền như hiện nay, đỏi nghèo vẫn tồn tại ngay cà ở cảc nước phát triền. Vi vậy, từ xưa đến nay XĐGN luôn lã van đề được nhiều nước, nhiều nhà nghiên cữu trên thế giới và Việt Nam quan tâm nghiên cửu. Tuy nhiên ở mỗi thời đại, mỗi quốc gia lại có những quan niêm, cảch giải quyểt vấn đề XĐGN khéc nhau tuỳ thuộc vào quan điểm phát tnền KT-XH của minh
11 ỉ. Nỉíihtg~ nghiên cím về nghèo đói và xoá đói giâm nghèo
Ngay từ những năm 50 của thể kỷ XIX, KMarx. vã Ph Angghẻn đã viểt về tinh trang nghèo khổ và củng cực của giai cấp vô sàn và người lao đông khi sồng dưới ảch thống trị của chủ nghĩa tư bàn đã phải bán sức lao động của mình cho chủ tư bản để kiểm sống, như téc phẳm nổi tiểng là Kinh tể học vã Triết học (1860- 1895), rổi tác phằm “Bấn thảo kinh tế - triết hoc”., 1844 của KMarx. [61] hay tác phẩm “Tình cảnh giai cấp lao động ở Anh”, 1845 của ông và PhÃngghẹn [63]. Trong các téc phẩm uên+` vã hàng loạt ấn phẳm khác, cảc ông đã chỉ rõ sự phản hoá hai cực giàu - nghèo đó là: Tich luỹ giàu cỏ tột độ của giai cấp tư sàn và tich luỹ sự bằn cùng cưc độ cùa giai cấp vô sản vã người lao đông. Do chế độ tư hữu TBCN về TLSX vã chế độ áp bức bóc lột của giai cấp tư sản nên ngưỡi lao động bị tước đoạt hết TLSX rơi vão tinh trang bần củng buộc phải bán sức lao động đề kiểm sống. Trong “Tuyên ngôn của Đàng Cộng san”[60`], “Lao động lãm thuê và tư ban”[ó2^?], KMarx. và PhÃngghẹn đã để câp nhiều lần đến tình cảnh đói nghèo của người vô sản, của người lao động làm thuê, nhất là vắn đề lao động bi tha hoá.