Thạc Sĩ Giải pháp phát triển kinh tế hộ nông dân tại huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình viết luận văn, bản thân tôi đã nhận được rất nhiều sự quan
tâm giúp đỡ của các thầy cô giáo trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh -
Đại học Thái Nguyên, các cơ quan, ban ngành của huyện Phú Lương, anh em, bạn
bè, đồng nghiệp và sự hướng dẫn tận tình của TS. Trần Lê Hưng.
Xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Trần Lê Hưng, người đã tận tình
hướng dẫn, định hướng và giúp đỡ tôi về chuyên môn trong suốt thời gian thực hiện
đề tài và hoàn thành luận văn tốt nghiệp.
Tôi xin chân thành cảm ơn Tập thể các thầy cô giáo trường Đại học Kinh tế
và Quản trị kinh doanh - Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong
quá trình học tập, nghiên cứu để tôi thực hiện tốt đề tài này. Đồng thời xin chân
thành cảm ơn Ban Giám đốc, các cán bộ phòng nông nghiệp huyện Phú Lương, chi
cục thống kê huyện Phú Lương, UBND huyện Phú Lương, các ban ngành đoàn thể
và các xã của Huyện đã tạo điều kiện thuận lợi để tôi thực hiện tốt đề tài này.
Tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ của các thầy cô giáo, các cơ quan, bạn bè,
đồng nghiệp đã giúp tôi hoàn thành luận văn nghiên cứu của mình.
Luận văn là công trình nghiên cứu kỹ lưỡng, làm việc một cách khoa học và
rất nghiêm túc của bản thân tôi. Song không tránh khỏi những hạn chế và thiếu sót.
Vì vậy, tôi mong được sự đóng góp ý kiến của các thầy cô giáo, những độc giả quan
tâm đến công trình nghiên cứu này.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Xin trân trọng cảm ơn!
Thái Nguyên, ngày .tháng .năm 2015
Tác giả

Trịnh Hải Long iv

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN i
LỜI CẢM ƠN i
MỤC LỤC i
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT iv
DANH MỤC CÁC BẢNG . i
DANH MỤC CÁC HÌNH i
MỞ ĐẦU 1
1. Tính cấp thiết của đề tài 1
2. Mục tiêu nghiên cứu 2
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu . 2
4. Những đóng góp mới của đề tài 3
5. Bố cục của Luận văn . 3
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN
KINH TẾ HỘ NÔNG DÂN 4
1.1. Khái niệm . 4
1.1.1. Hộ nông dân 4
1.1.2. Kinh tế hộ nông dân 5
1.1.3. Phát triển kinh tế hộ nông dân 6
1.2. Vai trò của phát triển kinh tế hộ nông dân . 6
1.3. Phân loại hộ nông dân 6
1.4. Nội dung của phát triển kinh tế hộ nông dân . 7
1.4.1. Phát triển quy mô các yếu tố sản xuất của kinh tế hộ nông dân . 7
1.4.2. Nâng cao trình độ sản xuất của chủ hộ . 7
1.4.3. Gia tăng kết quả sản xuất, nâng cao thu nhập, đời sống và tích lũy
của kinh tế hộ 8
1.5. Các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển kinh tế hộ nông dân 8
1.6. Tình hình phát triển kinh tế hộ nông dân ở một số nước trên thế giới
và ở một số khu vực ở Việt Nam 11
1.6.1. Tình hình phát triển kinh tế hộ nông dân ở một số nước trên thế giới . 11 iv

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

1.6.2. Tình hình phát triển kinh tế hộ nông dân ở một số khu vực ở Việt Nam . 13
1.6.3. Những bài học kinh nghiệm rút ra đối với phát triển kinh tế hộ
nông ở huyện Phú Lương 23
Chương 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU . 25
2.1. Câu hỏi nghiên cứu 25
2.2. Phương pháp nghiên cứu 25
2.2.1. Cơ sở phương pháp luận . 25
2.2.2. Phương pháp thu thập thông tin 25
2.2.3. Phương pháp tổng hợp thông tin . 26
2.2.4. Phương pháp phân tích thông tin 26
2.3. Các chỉ tiêu phản ánh trình độ và hiệu quả sản xuất của kinh tế hộ
nông dân 27
2.3.1. Chỉ tiêu phản ánh về chủ hộ nông dân 27
2.3.2. Chỉ tiêu phản ánh điều kiện sản xuất kinh doanh của hộ nông dân 27
Chương 3. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN KINH TẾ HỘ NÔNG DÂN
TẠI HUYỆN PHÚ LƯƠNG TỈNH THÁI NGUYÊN 28
3.1. Vài nét cơ bản về huyện Phú Lương - tỉnh Thái Nguyên 28
3.1.1. Vị trí địa lý 28
3.1.2. Địa hình . 29
3.1.3. Khí hậu 29
3.1.4. Thuỷ văn 29
3.1.5. Các nguồn tài nguyên 30
3.1.6. Tình hình quản lý và sử dụng đất 31
3.1.7. Tình hình dân số và lao động 33
3.1.8. Tình hình về cơ sở hạ tầng, y tế, giáo dục 34
3.1.9. Tình hình kinh tế xã hội trên địa bàn huyện . 36
3.1.10. Những thuận lợi và khó khăn về điều kiện tự nhiên, kinh tế, văn
hoá xã hội ảnh hưởng đến phát triển kinh tế hộ nông dân ở vùng
nghiên cứu . 39
3.2. Thực trạng tình hình phát triển kinh tế hộ nông dân huyện Phú Lương 41
3.2.1. Tình hình chung kinh tế hộ nông dân của huyện Phú Lương từ
năm 2011 -2013 . 41 iv

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

3.2.2. Thực trạng phát triển kinh tế hộ nông dân ở các xã điều tra 43
3.3. Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến kết quả sản xuất nông - lâm
nghiệp của hộ 58
3.3.1. Ảnh hưởng trình độ học vấn, nguồn gốc và thành phần dân tộc của
chủ hộ nông dân 58
3.3.2. Ảnh hưởng quy mô các yếu tố sản xuất đến thu nhập về nông lâm
- nghiệp của hộ nông dân 59
3.4. Phân tích những điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong
việc phát triển kinh tế hộ nông dân tại huyện Phú Lương hiện nay . 61
3.4.1. Điểm mạnh 61
3.4.2. Điểm yếu . 61
3.4.3. Cơ hội 62
3.4.4. Thách thức . 63
Chương 4. GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN KINH TẾ HỘ NÔNG DÂN
TẠI HUYỆN PHÚ LƯƠNG TỈNH THÁI NGUYÊN 64
4.1. Phương hướng phát triển kinh tế hộ nông dân huyện Phú Lương . 64
4.2. Mục tiêu phát triển kinh tế huyện Phú Lương năm 2020 . 65
4.3. Những giải pháp chủ yếu nhằm phát triển kinh tế hộ nông dân
huyện Phú Lương . 68
4.3.1. Nhóm giải pháp về chính sách 68
4.3.2. Nhóm giải pháp về đất đai . 72
4.3.3. Nhóm giải pháp về vốn 73
4.3.4. Nhóm giải pháp về phát triển nguồn nhân lực . 74
4.3.5. Nhóm giải pháp về khoa học kỹ thuật 76
4.3.6. Nhóm giải pháp xây dựng kết cấu hạ tầng nông thôn . 78
4.3.7. Khuyến khích thành lập các tổ hợp tác, các nhóm cùng sở thích . 78
4.3.8. Giải pháp phát triển kinh tế hộ nông dân và bền vững . 78
4.4. Kiến nghị 79
KẾT LUẬN 81
TÀI LIỆU THAM KHẢO 83
PHỤ LỤC . 85 iv

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT
TT Ký hiệu viết tắt Nghĩa
1 NLN Nông lâm nghiệp
2 ATK An toàn khu
3 BCH Ban chấp hành
4 BHYT Bảo hiểm y tế
5 BQ Bình quân
6 CN-TTCN Công nghiệp - Tiểu thủ công nghiệp
7 ĐVT Đơn vị tính
8 FAO Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hiệp Quốc
9 GPMB Giải phóng mặt bằng
10 GDP Tổng sản phẩm quốc nội
11 GD&ĐT Giáo dục và đào tạo
12 GCĐ Giá cố định
13 GD&LĐXH Giáo dục và lao động xã hội
14 HTX Hợp tác xã
15 HĐND Hội đồng nhân dân
16 KH Kế hoạch
17 KCN Khu công nghiệp
18 KHCN Khoa học công nghệ
19 KHKT Khoa học kỹ thuật
20 LĐ Lao động
21 NTM Nông thôn mới
22 NN Nông nghiệp
23 NK Nhân khẩu
24 ANQP An ninh quốc phòng
25 PTNT Phát triển nông thôn
26 PTTH Phát thanh truyền hình
27 SKSS/KHHGĐ Sức khỏe sinh sản/ kế hoạch hóa gia đình
28 SL Số lượng
29 TT Thị trấn
30 THCS Trung học cơ sở
31 TLSX Tư liệu sản xuất
32 TN Thu nhập
33 TNVN Tiếng nói Việt Nam
34 UBND Ủy ban nhân dân v
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 3.1. Diện tích, Dân số, mật độ dân số huyện Phú Lương chia
theo xã, phường, thị trấn năm 2013 28
Bảng 3.2. Phân loại độ dày tầng đất của huyện năm 2013 . 30
Bảng 3.3. Đất đai và tình hình sử dụng đất đai của huyện năm 2013 . 32
Bảng 3.4. Tình hình dân số và lao động của huyện qua 3 năm 33
Bảng 3.5. Một số chỉ tiêu kinh tế xã hội của huyện giai đoạn 2011 - 2013 . 36
Bảng 3.6. So sánh một số chỉ tiêu chung của huyện Phú Lương và
tỉnh Thái Nguyên năm 2013 . 39
Bảng 3.7. Một số chỉ tiêu về kinh tế hộ nông dân của huyện qua 3 năm 42
Bảng 3.8. Đặc điểm chung về hộ nông dân điều tra năm 2013 43
Bảng 3.9. Phân bổ đất đai của nông hộ điều tra năm 2013 theo quy
mô diện tích . 45
Bảng 3.10. Một số chỉ tiêu về lao động và nhân khẩu của hộ nông dân
điều tra năm 2013 . 47
Bảng 3.11. Tỷ lệ lao động trong độ tuổi của các hộ nông dân năm 2013 . 47
Bảng 3.12. Trình độ học vấn của chủ hộ điều tra ở vùng nghiên cứu
năm 2013 . 48
Bảng 3.13. Vốn sản xuất bình quân của nông hộ năm 2013 . 50
Bảng 3.14. Vốn bình quân hộ nông dân năm 2013 . 50
Bảng 3.15. Tổng giá trị sản phẩm từ sản xuất Nông - Lâm nghiệp của
hộ gia đình năm 2013 52
Bảng 3.16. Chi phí sản xuất nông - lâm nghiệp của hộ nông dân năm 2013 53
Bảng 3.17. Tổng thu nhập từ sản xuất Nông - Lâm nghiệp ở hộ điều tra 54
Bảng 3.18. Tổng thu nhập từ sản xuất ngoài Nông - Lâm nghiệp của
các hộ 55
Bảng 3.19. Thu nhập của hộ nông dân năm 2013 . 56
Bảng 3.20. Thu nhập bình quân theo lao động và nhân khẩu . 57
Bảng 3.21. Ảnh hưởng của chủ hộ nông dân tới kết quả sản xuất 58
Bảng 3.22. Thu nhập về sản xuất NLN của hộ nông dân phân theo
nguồn lực 60
Bảng 4.1. Tổng hợp các chỉ tiêu chủ yếu kế hoạch phát triển kinh tế
xã hội chủ yếu của huyện đến năm 2015 tầm nhìn 2020 65
vi

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 3.1. Giá trị sản xuất nông nghiệp huyện Phú Lương Giai đoạn 2011 - 2013
(theo giá cố định 1994) 41
Hình 3.2. Phân bổ đất đai của nông hộ điều tra năm 2013 theo quy mô diện tích . 46
Hình 3.3. Tỷ lệ lao động trong độ tuổi của các hộ nông dân năm 2013 . 48
Hình 3.4. Trình độ học vấn của chủ hộ điều tra ở vùng nghiên cứu năm 2013 49


1
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Hộ nông dân đã và đang trở thành đơn vị sản xuất kinh doanh tự chủ về mọi
mặt. Kinh tế hộ nông dân đã phát huy được tính năng động, sáng tạo và tích cực
trong sản xuất kinh doanh, làm cho nền nông nghiệp nước ta phát triển mạnh mẽ.
Từ chỗ thiếu lương thực thì nay nước ta đã trở thành nước xuất khẩu gạo hàng đầu
Đông Nam Á. Tuy nhiên vấn đề được đặt ra là cần tiếp tục phát triển kinh tế hộ
nông dân như thế nào? Thực trạng, xu hướng phát triển kinh tế hộ nông dân và giải
pháp phát triển kinh tế hộ nông dân là những vấn đề lớn cần làm sáng tỏ cả về lý
luận và thực tiễn.
Phú Lương là một huyện miền núi của tỉnh Thái Nguyên. Trong những năm
qua cùng với sự phát triển kinh tế chung của cả nước, đời sống kinh tế xã hội của nhân
dân trong Huyện đã đạt được những thành tựu nổi bật. Tuy nhiên, vốn là huyện miền
núi, đất đai rộng lớn, trình độ sản xuất thấp, việc áp dụng khoa học kỹ thuật vào phát
triển kinh tế nông nghiệp nông thôn còn gặp nhiều khó khăn, vấn đề khai thác các tiềm
năng kinh tế và sử dụng các nguồn lực của hộ nông dân chưa triệt để nên kinh tế hộ
nông dân ở huyện Phú Lương chưa thực sự phát triển và đem lại những đóng góp lớn
vào đời sống vật chất và tinh thần cho người dân.
Kinh tế hộ nông dân luôn chiếm tỷ trọng không nhỏ trong toàn bộ nền kinh tế
Thái Nguyên nói chung và huyện Phú Lương nói riêng. Trong quá trình công nghiệp
hóa hiện đại hóa đất nước, đặc biệt là quá trình phát triển kinh tế nông nghiệp - nông
thôn - nông dân trong thời kỳ mới, vấn đề phát triển kinh tế hộ nông dân đang được các
cấp uỷ Đảng, chính quyền, đoàn thể các ngành và các nhà khoa học quan tâm. Kinh tế
hộ nông dân đóng vai trò rất quan trọng trong việc phát triển kinh tế huyện Phú Lương
nói riêng và tỉnh Thái Nguyên nói chung. Những vấn đề cần làm rõ là: Hiện trạng kinh
tế hộ nông dân ở huyện Phú Lương ra sao? Những giải pháp chủ yếu nào nhằm phát
triển kinh tế hộ nông dân trong thời kỳ hội nhập kinh tế quốc tế? Đây là những vấn đề
cần được nghiên cứu và giải đáp. Để góp phần làm sáng tỏ những vấn đề trên, tôi đã
lựa chọn đề tài “Giải pháp phát triển kinh tế hộ nông dân tại huyện Phú Lương
tỉnh Thái Nguyên” làm đề tài nghiên cứu của mình. 2
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

2. Mục tiêu nghiên cứu
2.1. Mục tiêu chung
Đề tài tập chung nghiên cứu thực trạng phát triển kinh tế hộ nông dân của
huyện Phú Lương và đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển kinh tế hộ nông dân
Huyện, đồng thời nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho cộng đồng nông dân
miền núi của tỉnh Thái Nguyên nói chung và của huyện Phú Lương nói riêng trong
tiến trình xây dựng nông thôn mới.
2.2. Mục tiêu cụ thể
- Góp phần hệ thống hóa và làm rõ một số vấn đề lý luận về phát triển kinh tế
hộ nông dân trong quá trình phát triển đất nước và hội nhập kinh tế quốc tế, đồng thời
đi sâu nghiên cứu đặc thù kinh tế hộ nông dân ở huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên;
- Đánh giá đúng thực trạng phát triển kinh tế hộ nông dân huyện Phú Lương
và phân tích được những điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, thách thức để phát triển kinh
tế nông hộ trên địa bàn Huyện;
- Đề xuất các giải pháp chủ yếu nhằm phát triển kinh tế hộ nông dân huyện
Phú Lương trong những năm tới.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đề tài tập trung nghiên cứu, phân tích, đánh giá tình hình phát triển kinh tế
hộ nông dân tại huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Phạm vi về không gian
Phạm vi nghiên cứu của luận văn là sự phát triển kinh tế hộ nông dân ở
180 hộ nông dân 3 xã Sơn Cẩm, Tức Tranh, Yên Đổ, thuộc 3 vùng sinh thái khác
nhau của huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên.
- Phạm vi về thời gian
Phạm vi về thời gian từ năm 2011 đến hết tháng 12 năm 2013.
- Phạm vi về nội dung
Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng phát triển kinh tế hộ nông dân tại
huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên thông qua việc nghiên cứu những nét cơ bản về 3
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên, điều kiện kinh tế - xã hội, tình hình dân số và lao
động của Huyện. Tác giả lựa chọn 3 xã Sơn Cẩm, Tức Tranh, Yên Đổ đại diện cho
ba vùng sinh thái khác nhau của Huyện để đánh giá các chỉ tiêu về kinh tế hộ nông
dân của Huyện như: Tổng giá trị sản xuất NLN, thu nhập bình quân của hộ nông
nghiệp, các yếu tố sản xuất của hộ nông dân và các nhân tố ảnh hưởng đến kết quả
sản xuất NLN của hộ nông dân. Từ đó tìm ra nguyên nhân và đề xuất các giải pháp
nhằm phát triển kinh tế hộ nông dân tại huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên.
4. Những đóng góp mới của đề tài
Đề tài đã đóng góp thêm vào hệ thống lý luận và thực tiễn trong việc phát
triển kinh tế hộ nông dân nói chung và phát triển kinh tế hộ nông dân ở huyện Phú
Lương tỉnh Thái Nguyên nói riêng. Qua việc phân tích thực trạng, đề xuất các giải
pháp và các kiến nghị nhằm phát triển kinh tế hộ nông dân ở huyện Phú Lương, đề
tài đã đóng góp những gợi ý quan trọng giúp các cơ quan quản lý nhà nước ở
huyện Phú Lương hoạch định và đưa ra các chính sách phát triển kinh tế xã hội
của Huyện nói chung và các chính sách phát triển kinh tế hộ nông dân ở huyện
Phú Lương nói riêng.
5. Bố cục của Luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và kiến nghị, luận văn gồm 4 chương chính sau:
Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn
Chương 2. Phương pháp nghiên cứu
Chương 3. Thực trạng phát triển kinh tế hộ nông dân tại huyện Phú Lương,
tỉnh Thái Nguyên
Chương 4. Giải pháp phát triển kinh tế hộ nông dân tại huyện Phú Lương,
tỉnh Thái Nguyên