Tiến Sĩ Đổi mới chính sách tài chính đối với khu vực sự nghiệp công ở Việt Nam

Luận án tiến sĩ năm 2011
Đề tài: Đổi mới chính sách tài chính đối với khu vực sự nghiệp công ở Việt Nam

MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẰU 1
Cltương 1 KHU Vực sự NGHIỆP CÔNG VÀ SÁCH TÀI CHÍNH ĐỐI VỚI KHU 15
vưc SUNGHIÊP+ CÔNG
11 Khu vục sụ nghiệp công d ong nền kinh tế quốc dân. 15
11.1 Str hình thành khu vtrc sự nghiệp cõng trong tiền kinh tỉ qtiic dáĩt. 15
ịịil?. Quan niệm vế khu vực sự nghiệp công. 15
11.1.2 Quá trình hình thành khu vực sự nghiệp công. 18
ịịi3?. Phân loại đơn vị sự nghiệp công. 19
11.2 Đặc điềm của kĩm rưc sir nghiệp công trong nền kinh té quốc đân. 22
ịi2.1`. Vê vài trò và chức năng của khíi vực sunghiệp+. công. 22
ịi2.2?. Vê tinh chât hoạt động. 23
12 Tài cliính cùa khu vục sụ nghiệp công trong nền kinh tế thị 27
trường.
12.1 Nitíbtg~ vấn đề cư batỉ vè thi chỉnh, tài chính Nhà nước va tài 27
chinh công.
12.2 Kitầi niệm và nội đung cùa tài chinh khu vttrc sự nghiệp công. 33
12 ỉ. Các chủ thề và iththtg mối quan hệ của tài chính khu vtrc sir 34
nghiệp công.
13 Chinlí saclí tài chính đôi với khu vục sụ nghiệp công trong nen 38
kinh te quoc dấn.
11.1 ouaii^. niệm vỉ chính sách tài chính đoi với khu rưc sir nghiệp 38
công.
15.2 Nội đung của chỉnh sách tài chính đoi với khu vtrc sự nghiệp 40
công.
ị3.2.1?. Chùih+` sách đấu tư của nhà nước cho khu vực sự nghiệp công. 40
ịs.2.2`. Chùih+` sách quản lý vốn và tài sản công tại các đơn vị SNcông. 42
ị3.2.3?. Chùih+` sách quản lý giá dịch vụ sự nghiệp. 43
ị3.2.4?. Chùih+` sách thuế. 44
ị3.2.5?. Chũih+` sách vê đầu tư tin dụng Nhà nưởc. 45
lịs Nliuỉig+~ nhân tí lác động đén chính sách tài chính đỉi với khu vttv. 47
sư nghiệp công.
ị3.3.1?. Niịẫn thức của các chủ thế tham gia vảo các quan hệ tài chinh. 47
ị3.3.2?. Mục tiêu của Nhà nước. 48
L33.3 Trình độ phát triển kinh tế xã hội và đặc điểm kinh te-kỹ^' thuật của 49
ngành, lĩnh vực hoạt động sự nghiệp.
14 Kinh nghiệm quốc tê vê xẳy dụng và đôi mới cliinlí sách tài 50
chính đỏi vói khu vục sụ nghiệp công.
14.1 Kinh nghiệm đổi mới chính sách tài chính đẳi vái khu vtrc sư 50
nghiệp công cùa Trung Quắc.
14.2 Kinh nghiệm cùa các nưởc vẻ đổi mói chi NSNN theo két quả hoạt 53
đông.
14.3 Môt so vấn đề ríu ra có thè vận đụng ỡ Việt Nam. ỐI
ị3.3.1?. Xác định mục tieit^~, nhiệm vụ hoạt động vầ dự toán ngân sách. 62
JS.S.2 Xẫy dụng hệ thẳng tiêu chí hiếm tra, giám sát, đánh giá. 62
13.3.3 Tổ chức hệ thống hiểm tra giám sát. 63
Kết luận Chương 1. 64
ClkƯơng 2 THƯC TRANG CHÍNH SÁCH TÀI CHÍNH ĐỐI VỚI KHƯ vực sự NGHIỆP 66
CÓNG ở VTÊT NAM
21 Khái quát về chính sách tài chính đôi với kim vục sụ nghiệp công 66
trong tliời kỳ chuyển đổi sang nền kinh tế tlụ trường ờ Việt Nam.
21.1 Giai đoạn thứ nhắt (từ năm 1994 - 2001). 66
21.2 Giai đoạn thuhắi (tù năm 2O02-2Ớ05+'). 67
21.3 Giai đoạn thubắ (tunhìit+` lOOo-nấy). 69
22 Thực trạng chính sách tài chính đối với khu vục sụ nghiệp công. 72
221**. Chỉnh sách phản cấp quảtt tỳ tài chỉnh tigâtt sách. 73
22.1 ì. vephan^? cap ngân sách. 73
22 ị2`. về phân cắp quản lý dự toán 74
22.2., Chính sách quàn lỷ chi NSNN cho các đon vi sir nghiệp cong. 77
22.2 ì. Kinh phí thường xuyên được giao thực hiện tự chủ. 78
22.2.2 Kinh phí không thường xuyên của đơn VỊ sự nghiệp. 80
22.2.3 Chi các Chương trình mục tiều quốc gia. 81
22.S Chính sách qttatĩ ìy von, tài sản tại cảc đơH vi str nghiệp công. 84
22.4 Chính sách phi, tệ phi. 8Ố
22.5 Chinh sách tút đụng Nhh nước. 92
22.6 về ché độ ké toán. 93
22.7 Chỉnh sách thuế. 94
22.7.L. về Thuế GTGT. 95
22,72 về Thuế INDN~. 97
22.7.3 vể Thuế Sử diuig+? đất. 99
23 Đánh giá chung về cliính sách tài chính đồi vói khu vục sụ nghiệp 100
công ờ Việt Nam.
23.1 Nhtntg két quả đã đạt đttrợc. 100
23 ỉi. về quy mô và cơ câu chiNSNNcho các hoạt động sự nghiệp. 100
23 ị2?. Cơ chế, chùih+` sách tài chỉnh đã tạo thêm các nguồn kinh phi đế phát 104
triền hoạt động của các đơn VỊ sự nghiệp công.
23 ị3?. Đă thực hiện chuyến đổi được một so loại hình hoạt động sự nghiệp sang hoạt động theo mô hình doanh nghiệp Nhà nưởc.
25 Ị4`. Tạo cơ chê, chùih+` sách thu hút các ngtiốn lực xã hội đê phát triển cấc đơn vị sự nghiệp ngoẵi công lập.
23.2 Nitihĩg vấn đề còn bất cập, Vitútig+' mắc trong chính sách tài chỉnh
đoi với kĩm vtrc sư nghiệp công.
23.2.1 Chưa thực hiện hạch toán đủ chì phí theo cơ chế thị trường.
23.2.2 Chưa hình thành cơ chê cạnh tranh.
23.2.3 vẫn đang thực hiện quản ỉy biên chế cản bộ VÀ chinh sách tiền lương như các cơ qtian hành chủih+`.
23.2.4 về cơ chế, cách thức điếu tiết của Nhà rtưởc đói với khu vực sự nghiệp công.
232.5 Cơ chế, chinh sách tài chủih+` chưa đảm bẳo sự đối xử bình đẳng giữa các đơn vị sự nghiệp công với cấc đơn Vỉ ngoài công lập.
23.2.6 Cơ chê, chủih+` sách tai` chính đối với các đơn VỊ sự nghiệp công chưa phù hợp với XỈI thê hội nhập kinh tế quốc tế và khu vực.
2S.S Nguyên nhân của nhihtg' bất cập, vuõiig+' mắc trong chinh sách tài chính đoi vài các đơn vi sự nghiệp công.
Ket luận Chương 2
Chương 3 GIẢI PHÁP ĐỐI MỚI CHÍNH SÁCH TÀI CHÍNH ĐỐI VỚI KHƯ VƯC sử NGHIÊP CÓNG ở VIẾT NAM
31 Nliũng căn cú cho việc đề xuất đồi xnới chính sách tải chính đối với kliu vục sự nghiệp công ờ Việt Nam.
31.1. Sir cầtt thiết phãi đồi mới chỉnh sách tài chinh đoi với khu vttc sư nghiệp công ờ Viêt Natỉu
3ỊL1 Qtía trình chuyến đổi sang nền kinh tế thị trường đòi hỏi phải đổi
mới chỉnh sách tài chinh đoi vơi? khu vực sự nghiệp công.
SỊI2 Hội nhập kinh tế quốc tế đòi hỏi phải đểi mới chùih+? sách tai` chinh 125
đoi với khu vực sự nghiệp công.
31.2 Nhu cầu của xã hội đối với các địch vtt công có xii huớiig+` ngày 126
càng gia tấHg.
ịl.i?. Dtebạo về xu hte&ngphát triền cùa khu vtrc SNcông ỡ Việt Nam. 127
32 Quan điểm định hướng đổi mới chính sách tài chinlỉ đối với khu 130
vục sụ nghiệp công ờ Việt Nam.
32.1 Tiếp tĩtc tatig~ chi NSNN cho các hoạt động sự ĩighiếp. 130
ị2.2?. Đa đạng hoá tiguồtt lực tài chỉnh cho đầu tít phát triền hoạt động 131
str nghiệp.
$.23. Vận đụng các quan hệ thị tnrotig+` trong đôi mới chinh sách tài 132
chinh đồi vài khu vtrc Sir nghiệp công.
32.4 Đồi m&i chính sách tài chính theo htrutig+' tãng quyền tự citũ, Utr 135
chiu trách nhiêm của các. đmi vị sự nghiệp công.
33 Các giãi pháp cơ bàn thục hiện đồi mói chinh sách tài chính đối 136
với khu vục sụ nghiệp công.
ss.l Tiếp tĩtc hoáìt thiện phân cấp quản ĩy tài chỉnh đoi vói các đơn W 136
sư nghiệp công.
ỊI2?. Thong qua các quan hệ tài chính đổi tnái cơ ché giảm sát, kiétn 138
tra, đấnh giả kết quã hoạt động của các đơn vi sự nghiệp công.
35.5 Chuyên chỉnh sách quản Ỉyphivh. lê phí sang quàn lý giả đicĩt VM. 140
SỊ4 Chuyển các đon vị SN sang thực hiện hạch toán đầy đít chi phí. 142
55.5 Chính sách đầu ne cùa NSNN cho khu vtrc sít nghiệp công. 143
33.6 Chính sách về lao động, tiền Itttritg? vhphanphii^ thu nhập trong 145
khu vtrc sự nghiệp công.
Chính sách về quản lỷ von, thi sàn tại các đoii+` vi sụ nghiệp công Chính sách thné đắi vái các đơn vị sự nghiệp công.
Các giài pliáp thục hiện đối với một số tính vục cụ thể.
Trong tĩnh vtrc giáo đục - đao tạo.
Trong tĩnh vttrc y té.
Trong tĩnh vtrc nghiên ciní khoa học.
Trong tĩnh vtrc vàn hoả, thong tín, thê thao.
Trong tĩnh vttrc sự nghiệp kinh tỉ.
Ket luận Chương 3.
KẾT LUẬN
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIÀ ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN Phụ lục sổ 01.
Phụ lục sổ 02.
Phụ lục sổ 03.
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHÀO
MỞ ĐẰU
1. Tinlí cấp tliiêt cùa để tài luận án:
Trong quá trình chuyền đồi nên kinh tè tù cơ chè kè hoạch hoẵ tập trung bao cảp sang cơ chê thị trường, đặc biệt trong diêu kiện hội nhập kinh tè quôc tè và khu vuc cùa Việt Nam ngày càng sâu rộng, đã và dang đặt ra yèu càu mới đôi với chính sách tài chính nói chung và đôi với các đơn vị sụ nghiệp (SN) công nói liêng.
Trong nên kinh tê kê hoạch hoẵ ịẳp trung bao càp, ngàn sách Nhà nước (NSNN) chi cho các hoạt động giáo dục, đào tạo y tê, văn hoá, thông till, thể dục, thể thao, khoa học . - hoạt động cùa các đơn vị kliòng thuộc khu vuc sàn xuât vật chẩi - được coi là thục hiện phàn phôi lại thu nhập quôc dàn.
Đông hành cùng quá trình đổi mới cùa ncn kinh tê, vai trò, vị trí, chúc năng của các đơn vị SN công cũng có sự thay đoi, tù chỗ là một bộ phận câu thành của hệ thông quàn lý Nhà nước chuyền (lân thành các đơn vị Cỡ nhiệm vụ cung câp dịch vụ công đáp ứng những nhu câu cùa xã hội (XH). Thay đổi tù chỗ Nhà nước là chủ thề duy nhât cung câp dịch vụ công, sang Nhà nước là một ường những đôi tượng được các đơn vị SN đáp ứng dịch vu.
Trong bôi cảnh đó, chính sách tài chỉnh đôi với các đơn vị SN còng cũng đã có nhiêu đồi thay. Qnôc hội đã ban hành Luật Ngân sách Nhà nước, Pháp lệnh Phí, lệ phi .; Chính phủ đã ban hành nliièu nghị đinlị, Độ Tài chính đã có nhiêu thòng tu hướng dẫn và bước đàu đã tạo được một sô kèt quả trong quản lý tài chính đòi với các đơn vị SN công. Trong đó điểm nhàn quan trọng nliàt là thục hiện chê độ tu chù tài chỉnh đòi với các đơn vị SN còng theo quy định tại Nghị định số 102002/NĐ-CP/ ngày ló01/2002^' và tiếp sau là Nghị định số 43200O/NĐ-CP^/ ngày 245/200Ô/ cùa Chinh phủ.
Tuy vậy ìilnmg? thay đổi trong chính sách tài chính đôi với các đơn vị SN vẫn chỉ mới là nlnmg sửa đồi, (tièu chỉnh do nhung đòi hòi tù thục tê quàn lý; còn mang dậm nét bao càp, bộc lộ iilũẻu vàn đè không phù hợp với cơ chè thị trường. Những hạn chè của chính sách chi SN theo kiều ngàn sách
(NS) tãng dàn hàng năm, thièu tâm nhìn trung và dài hạn, tách ìỡi giữa chi đâu tư và chi thường xuyèn; chua có sụ đánh giá giữa việc sử dụng NS với kêt quà hoạt dộng SN . dẫn tới hiệu quả sừ dụng NSNN kliòng cao. Bời vậy, đổi mới chính sách tài chính dôi với các đơn vị SN đang cằn một giài pháp tong thể, đòng bộ, nhăm tạo ra được nhĩmg thay đoi cơ bàn cả vê cơ chè và cả vê hệ thông chính sách tài chính.
Từ thục ti en hoạt động quàn lý tài chính, tác già đã chọn Đè tài “Đôi mới chuih+` sách tài chính đối với khu vực sự nghiệp công ở Việt nam ” làm luận án tiên sỹ nhăm góp thèm ý ki én vào quá trình đoi mới, phát triển và hội nhập kinh tê quôc tè ò nước ta.
2. Tổng quan về tinh hình các nghiên cứu liên quan đến đề tài iụẩn án:
Đồi mới quàn lý tài chính, NSNN nổi chung và đòi với các lĩnh vục hoạt động SN nói liêng ỉa một chủ đẻ dược sự quan tâm cùa íãt nhiêu nhà klioa học, đã có nhièu (1è án, đè tài klioa học, nhièu luận án nghiên cứu vàn đẻ này, tiẻu biếu ỉa các luận án, đè tài nghièn cửu khoa học sau đây:
1/. Luận án Tiên sỹ, nghiên cihi vè: Một sô vân đè vè đoi mới hoạt động của ngân sách Nhà nước trong diêu kiện chuyển sang nên kinh tè thị tnrờng (Nguyen Thị Hoài Thu - Năm 1991).
Trong Luận án này, tác giả <tã có sụ ngliièn cứu tương đôi toàn diện vè đoi mới hoạt động của NSNN, phàn tích (tược nhung vàn (tê cụ thể đang dặt ra và nhũng giải pháp trong quá trình chuyển đổi tù cơ chẻ kè hoạch hoẵ tập trung, bao cảp huyên thòng sang nèn kinh tê thị trường; phạm vi đè cập trong luận án này tương đòi rộng (bao gôm nhiêu lĩnh vưc hoạt dộng khác cùa NSNN), nen các giài pháp đè ra vè đồi mới hoạt động cùa NSNN được trình bày có tính khái quát chung, chua có Iihừng (1è xuảt cụ thể đôi với quản lý tài chính cùa các dơn vị SN. Mật khác (to còng tuìilì này nghiên cứu tù năm 1990, thời kỳ nèn kinli tè bãt đâu thục hiện chuyển đoi, Iiluèu vàn đè lý luận cùa kinh tè thị trường chua được luận giải và thục thi ờ Việt Nam bời vậy nhièu nghiên cứu, đè xuât đèn nay đã không còn phủ hợp.
Tuy vậy, nhũng nghiên cứu cùa Luận án này đã gợi mờ một sô vàn đè càn phải giải quyct nliẳm đổi mới quàn lý clù NSNN cho các đơn vị SN công, đầy là những gợi ý quan ường để hinh thành ý tưởng nghiên cứu vè đổi mới chính sách tài chinlí đôi với khu vưc SN công.
li. Đẻ tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ, nghiên cứu vể: Đồi mới cơ chế quàn lý tài chính đối với đơn vị sự nghiệp có thu (PTS Trần Thu Hà - Chù nhiệm đè tài - Năm 1997).
Đẻ tài này là một công trình khoa học nghiên cihi tương đỗi tảng quát vê cơ chê quản lý tài chính ddi với các đơn vị SN, đã giải quyêt được các vân đè như:
- Làm rõ được vai trò, vị hí của các đơn vị SN đôi với sự phát triển của kinh tê - xă hội (KT-XH), sự tôn tại khách quan của các hoạt động SN.
- Tổng kèt, đánh giá tương đôi toàn diện vê thục trạng hoạt động SN và tình hình quàn lý tài chính đồi với các đơn vị SN trong thời kỳ chuyển đồi sang cơ che kinh tè thị trường (giai đoạn 1991-1995). Đã đánh giá được những vướng măc, hạn chè trong chính sách nhu: vê quàn lý phí, lệ phí, ca chê quàn lý tài chính đôi với các đơn vị SN chưa thông nliát, chua phù hợp với các loại hỉnh hoạt động SN .
- Đã đua ra được một Sỡ quan điềm, định hướng và kiên nghị chín giải pháp nhăm góp phàn hoàn thiện ca chẽ quàn ỉy tài chính các đơn vị SN có thu cho giai đoạn 1999-2005. Trên cơ sò các kiên nghị, đê xuât này, Bộ Tài chính đã tièp tục nghiên cứu, trình Chinlí phủ ban hành Nghị định sô 102002/NĐ-CP/ ngày 1601/2002/ thục hiện cơ chế tư chù tài chính đổi với các đơn vị SN có thu và tiếp sau là Nghị định sổ 43200O/NĐ-CP^/ cùa Chính phủ ban hành ca chê tự chủ tài chính đòi với tàt cả các đơn vị SN công.
Tuy vậy đè tài này còn có những hạn chê nhu:
- Chì mới tập trung (tánh giá vê cơ chè quản ỉy tài chính dồi với các đơn vị SN có thu, nặng vè tong kêt thục tiễn. Chua phản tích làm rõ những khác biệt vê bản chằt cùa cơ chê quàn lý tài chính các đơn vị SN thời ký này