Tài liệu Định hướng và giải pháp quản lý nhà nước nhằm phát triển kinh tế trên địa bàn quận Cẩm Lệ thành phố

Đề tài:Định hướng và giải pháp quản lý nhà nước nhằm phát triển kinh tế trên địa bàn quận Cẩm Lệ thành phố Đà Nẵng

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Quận Cẩm Lệ - thành phố Đà Nẵng được thành lập theo Nghị định số 102/2005/CP ngày 05/08/2005 của Chính phủ trên cơ sở 3 xă của huyện Ḥa Vang và phường Khuê Trung - quận Hải Châu, thành phố Đà Nẵng, để h́nh thành nên 6 phường trực thuộc quận. Sự h́nh thành quận Cẩm Lệ là kết quả của quá tŕnh xây dựng và phát triển của thành phố Đà Nẵng trong nhiều năm qua nhằm phấn đấu trở thành trung tâm kinh tế - xă hội và là động lực phát triển của khu vực kinh tế miền Trung và Tây Nguyên trong thời kỳ CNH - HĐH theo tinh thần Nghị quyết 33- NQ/TW của Bộ Chính trị. Đồng thời, với sự h́nh thành quận Cẩm Lệ, đây là bước phát triển mới nhằm mở rộng và phát triển không gian đô thị của thành phố về phía tây nam theo đúng quy hoạch tổng thể phát triển KT - XH của thành phố đă được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 903/1997/QĐ- TTg ngày 23/10/1997. Chính v́ vậy, việc đẩy nhanh quá tŕnh xây dựng và phát triển quận Cẩm Lệ trong thời kỳ CNH - HĐH giai đoạn 2006 - 2010 là một trong những giải pháp để thực hiện mục tiêu trên.
Với đặc thù là một quận mới thành lập c̣n mang tính chất của một vùng nửa thành thị, nửa nông thôn, có vị trí địa lư ở cửa ngơ về phía tây nam của thành phố, đang trong quá tŕnh đô thị hóa nhanh, cơ sở vật chất c̣n nhiều yếu kém, kinh tế kém phát triển, đời sống nhân dân c̣n thấp. Vấn đề đặt ra cho Đảng bộ và chính quyền của quận trong giai đoạn từ nay đến năm 2010 và những năm về sau là nhanh chóng khắc phục những hạn chế, nhược điểm, khai thác những tiềm năng và điều kiện hiện có để đẩy nhanh quá tŕnh xây dựng và phát triển quận trên địa bàn nhằm xây dựng quận trở thành một địa bàn phát triển, một vùng đô thị mới hiện đại văn minh đang trở thành vấn đề cấp thiết không những là nỗi trăn trở của Đảng bộ và nhân dân quận Cẩm Lệ mà c̣n là nhiệm vụ nặng nề của Đảng bộ và nhân dân thành phố Đà Nẵng trong những năm tới.
Là người trực tiếp tham gia quản lư nhà nước của quận, trước vấn đề đặt ra như trên, tôi chọn đề tài: Định hướng và giải pháp quản lư nhà nước nhằm phát triển kinh tế trên địa bàn quận Cẩm Lệ thành phố Đà Nẵng làm luận văn thạc sĩ kinh tế, chuyên ngành: Quản lư kinh tế.
2. T́nh h́nh nghiên cứu của đề tài
Lĩnh vực quản lư nhà nước nói chung và quản lư nhà nước trên phạm vi cấp quận (huyện) về kinh tế luôn thu hót sự quan tâm của các nhà nghiên cứu, các nhà hoạch định chính sách và chỉ đạo thực tiễn. Đă có một số tạp chí chuyên ngành, mét số luận văn, luận án, có nghiên cứu xoay quanh nội dung quản lư nhà nước nói chung và quản lư nhà nước trên các ngành, lĩnh vực cụ thể nh­ thương mại, dịch vụ, nông nghiệp, công nghiệp Kể từ khi triển khai Chương tŕnh Nghị sự số 21 về phát triển bền vững, công tác quản lư nhà nước về kinh tế cấp quận được chú ư hơn và được gắn với phát triển bền vững. Tuy nhiên, hầu hết các bài báo, tạp chí tập trung khai thác một sè khía cạnh cụ thể của công tác quản lư nhà nước về kinh tế trên các lĩnh vực nhất định. Luận văn, luận án nghiên cứu nội dung quản lư nhà nước khá đồ sộ, tập trung giải quyết hầu hết các lĩnh vực của công tác quản lư nhà nước như luận án tiễn sĩ kinh tế của tác giả Nguyễn Hữu Từ (2005) với tiêu đề: Tiếp tục đổi mới quản lư nhà nước về tài chính ở cấp tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương hay luận án của tác giả Phạm Văn Vận với đề tài: Một số vấn đề cơ bản về quản lư nhà nước của chính quyền cấp tỉnh đối với công nghiệp trên lănh thổ trong cơ chế thị trường (lấy tỉnh Nam Hà làm ví dụ); luận án tiễn sĩ của Trịnh Quang Hảo: Đổi mới vai tṛ quản lư của Nhà nước về kinh tế ở tỉnh Ninh B́nh cho phù hợp với nền kinh tế thị trường ở Việt Nam Công tŕnh khá gần với đề tài phải kÓ đến luận án PTS Khoa học Kinh tế của tác giả Trần Đ́nh Song (1993): Nâng cao hiệu quả việc thực hiện chức năng quản lư nhà nước về kinh tế của chính quyền cấp quận. Mặc dù đối tượng nghiên cứu đều tập trung vào quản lư nhà nước về kinh tế trên địa bàn cấp quận nhưng thời gian nghiên cứu của luận án từ trước 1993 do đó một số nội dung trong công tác quản lư nhà nước đă có nhiều thay đổi, mặt khác đề tài này tác giả nghiên cứu cấp quận nói chung, do đó những kết luận rót ra mang tính định hướng chung và cần được xem xét khi vận dụng vào một địa bàn cụ thể với những điều kiện đặc thù.
Tóm lại, mặc dù có nhiều công tŕnh tập trung nghiên cứu nội dung quản lư nhà nước nói chung và quản lư nhà nước trên địa bàn quận nhưng chưa có công tŕnh nào giải quyết một cách toàn diện, thấu đáo nội dung quản lư nhà nước về kinh tế ở Cẩm Lệ - thành phố Đà Nẵng về tiềm năng, thế mạnh riêng và những hạn chế mang tính đặc thù. Để thực hiện đề tài, tác giả có chú trọng kế thừa một số ư tưởng trong các công tŕnh đă công bố nhằm hệ thống hoá những vấn đề lư luận cơ bản, cũng như t́m kiếm các giải pháp cho địa bàn nghiên cứu.
3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
3.1. Mục đích nghiên cứu của đề tài
Mục đích nghiên cứu của đề tài là trên cơ sở làm rơ căn cứ lư luận, phân tích thực trạng, đề xuất giải pháp quản lư nhà nước nhằm phát triển kinh tế trên địa bàn quận Cẩm Lệ, thành phố Đà Nẵng.
3.2. Nhiệm vụ của đề tài nghiên cứu
- Xây dùng căn cứ lư luận làm khung lư thuyết về vai tṛ quản lư nhà nước nói chung và quản lư nhà nước về kinh tế trên địa bàn quận nói riêng.
- Hệ thống hóa những vấn đề lư luận thuộc phạm vi nghiên cứu để làm cơ sở, tiêu chuẩn đo lường về những vấn đề cần giải quyết của đề tài.
- Tổng hợp, phân tích và đánh giá về t́nh h́nh phát triển kinh tế và thực trạng quản lư nhà nước tác động tới phát triển kinh tế trong một số năm qua trên địa bàn nghiên cứu. Qua đó rót ra được những hạn chế cần giải quyết.
- Xác định quan điểm, định hướng, mục tiêu và giải pháp quản lư nhà nước nhằm phát triển kinh tế của quận trong giai đoạn 2006 - 2010.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là quản lư nhà nước đối với lĩnh vực kinh tế của cấp quận. Trong đó trọng tâm là vai tṛ quản lư kinh tƠ của Nhà nước cấp quận tác động tới sự phát triển kinh tế.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
- Phạm vi nội dung: đề tài tập trung nghiên cứu những nhân tố kinh tế chủ yếu trực tiếp chi phối sự phát triển kinh tế, nội dung chủ yếu về chức năng, quyền hạn của quản lư nhà nước cấp quận đối với lĩnh vực kinh tế; các nội dung khác của quản lư nhà nước cấp quận chỉ được đề cập ở mức độ nhất định để phục vụ cho mục tiêu của đề tài.
- Phạm vi thời gian: đề tài nghiên cứu thực trạng từ năm 2005 đến nay và đề xuất định hướng giải pháp đến năm 2010 và tầm nh́n đến năm 2020 của quận Cẩm Lệ, Thành phố Đà Nẵng.
5. Cơ sở lư luận và phương pháp nghiên cứu đề tài
- Cơ sở lư luận: Luận văn dùa trên cơ sở của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, các quan điểm, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, các nghị quyết về phát triển KT-XH của Thành phố Đà Nẵng, các lư thuyết kinh tế hiện đại có sự lùa chọn thích hợp với điều kiện Việt Nam.
- Phương pháp nghiên cứu:
Phương pháp phân tích, tổng hợp lư thuyết: Hệ thống hóa những vấn đề chung về phát triển kinh tế, những căn cứ lư thuyết và thực tiễn phát triển kinh tế cấp quận trong điều kiện hiện nay.
Phương pháp phân tích số liệu định lượng: Trên cơ sở những số liệu thu thập được và những số liệu qua khảo sát thực tế, luận văn sử dụng phương pháp phân tích định lượng theo nhóm vấn đề nghiên cứu nhằm phục vụ nội dung nghiên cứu và các kết luận tổng hợp.
Phương pháp thống kê, so sánh: Sử dụng các số liệu thống kê để phân tích, so sánh nhằm đề xuất những kết luận về định hướng và giải pháp phát triển kinh tế trên địa bàn quận Cẩm Lệ.
Phương pháp phỏng vấn sâu, ư kiến chuyên gia: Trong quá tŕnh thực hiện luận văn, tác giả sẽ tham khảo ư kiến chuyên gia trên lĩnh vực nghiên cứu, đồng thời tham khảo ư kiến của những người trực tiếp hoạch định chính sách và chỉ đạo thực tiễn.
6. Đóng góp về lư luận và thực tiễn của luận văn
6.1. Về lư luận
- Hệ thống hóa những vấn đề lư luận cơ bản về quản lư nhà nước nhằm phát triển kinh tế thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đối với cấp quận trong giai đoạn hiện nay.
- Vai tṛ, vị trí của chính quyền cấp quận đối với nhiệm vụ phát triển kinh tế thời kỳ CNH - HĐH trong điều kiện hội nhập quốc tế.
6.2. Về thực tiễn
- Trên cơ sở tổng hợp, phân tích, đánh giá về t́nh h́nh của quận trong các năm qua, nhằm làm rơ bức tranh toàn cảnh về các lĩnh vực KT - XH của quận trong mối tương quan với các địa phương bạn trong thành phố và cả thành phố nói chung. Điều này là rất cần thiết cho cấp uỷ Đảng và chính quyền quận trong việc hoạch định kế hoạch phát triển KT - XH của quận ḿnh trong giai đoạn 5 năm tới và những năm tiếp theo.
- Góp phần xây dựng mục tiêu, định hướng phát triển của quận trong giai đoạn 2006 - 2010. Đồng thời đề xuất các giải pháp cần tổ chức thực hiện để đạt được mục tiêu phát triển của quận Cẩm Lệ thời kỳ CNH - HĐH và hội nhập kinh tế quốc tế.
- Là tài liệu tham khảo có giá trị cho cơ quan quản lư nhà nước của quận Cẩm Lệ, thành phố Đà Nẵng.
7. Kết cấu luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn được kết thành 3 chương, 7 tiết.

Chương 1
NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ QUẢN LƯ NHÀ NƯỚC NHẰM PHÁT TRIỂN KINH TẾ CẤP QUẬN TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY

1.1. NHỮNG CĂN CỨ ĐỂ XÁC ĐỊNH CHỨC NĂNG, NHIỆM VÔ QUẢN LƯ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI PHÁT TRIỂN KINH TẾ CẤP QUẬN
1.1.1. Phát triển kinh tế và thước đo phát triển kinh tế
* Phát triển kinh tế
Phát triển kinh tế là sự tăng lên về số lượng, chất lượng của đời sống kinh tế - xă hội. Phát triển kinh tế bao gồm những nội dung chủ yếu sau đây:
Thứ nhất, tăng trưởng kinh tế. Muốn phát triển các mặt của đời sống kinh tế - xă hội, trước hết xă hội phải có thêm của cải, tức là năng lực của nền sản xuất phải được mở rộng hay nền kinh tế phải tăng trưởng. Những nước có nền kinh tế phát triển trước hết nền kinh tế phải tăng trưởng với tốc độ cao trong thời gian dài. Cũng v́ vậy, các nước nghèo, lạc hậu muốn tạo ra sự phát triển kinh tế phải coi tăng trưởng kinh tế là mục tiêu số 1 trong chiến lược kinh tế - xă hội của ḿnh.
Tăng trưởng kinh tế được quan niệm là sự gia tăng về số lượng, chất lượng hàng hóa và dịch vụ, là kết quả của tái sản xuất mở rộng theo chiều rộng bằng cách đầu tư thêm tư liệu sản xuất, sức lao động và theo chiều sâu bằng cách ứng dụng những thành tựu khoa học công nghệ, nâng cao tri thức, tŕnh độ lành nghề, kỷ luật cho người lao động Tăng trưởng kinh tế c̣n được quan niệm là sự gia tăng của thu nhập b́nh quân trên đầu người.
Xét trên góc độ kinh tế, tăng trưởng kinh tế có tính hai mặt: lợi Ưch và chi phí.
Tăng trưởng kinh tế có rất nhiều lợi Ưch, là cơ sở, là điều kiện để cải thiện và nâng cao đời sống của dân cư. Tăng trưởng kinh tế là tiền đề quan trọng bậc nhất để phát triển các mặt khác của đời sống kinh tế - xă hội nh­: khoa học, giáo dục, y tế, thể dục thể thao Do những lợi Ưch đó, tăng trưởng kinh tếlà hết sức cần thiết với tất cả các quốc gia. Với các nước nghèo, lạc hậu, tăng trưởng kinh tế càng quan trọng v́ mức thu nhập, mức sống của dân cư rất thấp, nhiều mặt của đời sống kinh tế xă hội c̣n ở tŕnh độ thấp, lạc hậu
Mặt thứ hai của tăng trưởng kinh tế là chi phí. Nền kinh tế tăng trưởng càng nhanh, nhu cầu khai thác và sử dụng tài nguyên càng lớn và v́ vậy tài nguyên càng sớm bị cạn kiệt, môi trường càng bị tổn hại, ô nhiễm. Nền kinh tế tăng trưởng càng nhanh, càng làm nảy sinh nhiều vấn đề xă hội nh­: phân hóa giàu nghèo, sự phát triển của các loại tội phạm và tệ nạn xă hội Nền kinh tế tăng trưởng càng nhanh, chi phí càng lớn.
Thứ hai, cơ cấu kinh tế theo ngành thay đổi theo hướng tiến bộ. Theo cách phân chia hiện đại, nền kinh tế gồm ba khu vực: khu vực I bao gồm nông nghiệp, lâm nghiệp, ngư nghiệp và khai khoáng; khu vực II gồm có công nghiệp và xây dựng; khu vực III là khu vực dịch vụ bao gồm các ngành như ngân hàng, bảo hiểm, thương mại, giao thông vận tải, thông tin bưu điện Khu vực I có hai đặc điểm: phụ thuộc nặng nề vào tự nhiên; năng suất lao động và hiệu quả kinh tế thấp. Do đó, trong cơ cấu các ngành kinh tế, khu vực I càng chiếm tỷ trọng lớn, khu vực II và III càng chiếm tỷ trọng nhỏ th́ nền kinh tế càng phụ thuộc vào tự nhiên, năng suất lao động và hiệu quả của nền sản xuất xă hội càng thấp. Và ngược lại, khu vực I chiếm tỷ trọng càng nhỏ nền kinh tế càng Ưt phụ thuộc vào tự nhiên, năng suất lao động và hiệu quả của nền sản xuất xă hội càng cao. Bởi vậy, cơ cấu kinh tế theo ngành thay đổi theo hướng: khu vực I giảm về tỷ trọng, khu vực II và III tăng về tỷ trọng được coi là tiến bộ và sự thay đổi đó là một nội dung của phát triển kinh tế.
Thứ ba, những tiến bộ kinh tế chủ yếu phải xuất phát từ động lực nội tại. Nền kinh tế tăng trưởng, cơ cấu các ngành kinh tế thay đổi tiến bộ chủ yếu phải do các nguyên nhân bên trong, do các nguồn lực trong nước. Do vậy, việc đề cao nội lực là cần thiết và đúng đắn.
Thứ tư, chất lượng cuộc sống của dân cư không ngừng được nâng cao, người dân phải được thụ hưởng những thành quả của tăng trưởng kinh tế. Chất lượng cuộc sống được thể hiện ở mức thu nhập; tuổi thọ; mức độ thụ hưởng các dịch vụ văn hóa, y tế, giáo dục; cơ hội lùa chọn trong việc thoả măn các nhu cầu; sự đảm bảo về an ninh
Nh­ vậy, khái niệm phát triển kinh tế có nội dung rộng hơn khái niệm tăng trưởng kinh tế. Nếu tăng trưởng kinh tế mới chỉ đề cập tới những thay đổi về lượng của nền kinh tế th́ phát triển kinh tế không những đề cập tới những thay đổi về lượng, mà c̣n bao hàm cả những thay đổi về chất.
* Các thước đo phát triển kinh tế
Để đo lường mức độ phát triển kinh tế có rất nhiều thước đo. Có thể chia các thước đo thành bốn nhóm cơ bản sau đây:
Nhóm 1: Các thước đo tăng trưởng kinh tế
a. Tổng sản phẩm quốc nội và tổng sản phẩm quốc dân
Để xác định được mức tăng trưởng của nền kinh tế, trước hết phải xác định được quy mô của nền kinh tế.
Tổng sản phẩm quốc nội (GDP - Gross Domestic Product) là giá trị của toàn bộ hàng hóa và dịch vụ được sản xuất và cung ứng bởi các yếu tố sản xuất trên phạm vi một quốc gia (hay lănh thổ) trong một năm. Đây là thước đo quan trọng, phản ánh tương đối chính xác quy mô của các hoạt động kinh tế của một quốc gia, một ngành, địa phương hay khu vực.
Theo các cách xác định trên đây, GDP phản ánh năng lực sản xuất, mức thu nhập hoặc mức tiêu dùng trong phạm vi một quốc gia, một ngành, một địa phương mà không kể đến quyền sở hữu năng lực sản xuất, mức thu nhập đó.
Tổng sản phẩm quốc dân (GNP - Gross National Product) là toàn bộ giá trị hàng hóa và dịch vụ do công dân của một nước sản xuất và cung ứng bất kể là ở trong nước hay ở nước ngoài trong một năm. Như vậy, GNP phản ánh năng lực sản xuất hoặc mức thu nhập thật sự của nhân dân một nước.
Khi sử dụng thước đo GDP và GNP chỉ đo lường được quy mô của các hoạt động kinh tế mà không đo lường đầy đủ hiệu quả của chúng; ở các nước đang phát triển, GDP và GNP danh nghĩa thường nhỏ hơn quy mô các hoạt động kinh tế v́ tính chất tự cung, tự cấp c̣n rất đậm nét và v́ thế một bộ phận sản phẩm và dịch vụ không phải là hàng hóa do đó không tính được hết vào GDP và GNP.
b. Tốc độ tăng trưởng kinh tế
Đó là tỷ lệ tính theo phần trăm giữa phần tăng thêm của GDP (hoặc GNP) so với GDP (hoặc GNP) của năm gốc so sánh. Đây là thước đo hết sức quan trọng, trực tiếp đo lường mức độ tăng trưởng kinh tế. Tốc độ tăng trưởng kinh tế có thể tính cho quy mô của nền kinh tế hay theo b́nh quân đầu người.
c. Chỉ số giá cả CPI (Consumer Price Index)
Sù thay đổi của GDP và GNP có nhiều nguyên nhân, trong đó có sự thay đổi của giá cả. Muốn biết tốc độ tăng trưởng kinh tế thực tế là bao nhiêu, người ta phải loại bỏ tác động của giá cả bằng cách lấy GDP hoặc GNP danh nghĩa chia cho chỉ số giá cả.
d. Sức mua ngang giá PPP (Purchasing Power Parity)
Mức giá của hàng hóa và dịch vụ ở các quốc gia không giống nhau. Do đó, để có thể so sánh chính xác hơn GDP hoặc GNP của các quốc gia, cần phải sử dụng thước đo sức mua ngang giá PPP.
Nhóm 2: Các thước đo cơ cấu kinh tế
Cơ cấu kinh tế là một nội dung của phát triển kinh tế. Để đo lường cơ cấu kinh tế, người ta sử dụng các thước đo chủ yếu sau đây:
a. Tỷ trọng các ngành trong GDP
Đây là thước đo trực tiếp đo lường cơ cấu kinh tế. Thước đo này cho biết mức độ phát triển của nền kinh tế. Sự phát triển của nền kinh tế thể hiện ở chỗ: tỷ trọng của các ngành nông nghiệp, lâm nghiệp, ngư nghiệp và khai khoáng ngày càng giảm xuống; tỷ trọng của công nghiệp, xây dựng và dịch vụ ngày càng tăng lên.
b. Cơ cấu lao động theo các ngành kinh tế
Cơ cấu lao động theo các ngành kinh tế do cơ cấu các ngành kinh tế quy định. Do đó, cơ cấu lao động là sự phản ánh tŕnh độ phát triển của cơ cấu kinh tế.
c. Cơ cấu dân cư theo khu vực thành thị - nông thôn
Quá tŕnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng tiến bộ cũng là quá tŕnh đô thị hóa. Điều đó làm cho tỷ lệ dân cư sống ở thành thị ngày càng tăng, tỷ lệ dân cư sống ở nông thôn ngày càng giảm. Bởi vậy, cơ cấu dân cư theo khu vực thành thị và nông thôn là thước đo cơ cấu kinh tế.
d. Tỷ trọng hàng hóa và dịch vụ xuất nhập khẩu trong GDP và cơ cấu xuất nhập khẩu
Tỷ trọng và cơ cấu xuất nhập khẩu không chỉ phản ánh mức độ phát triển các quan hệ kinh tế đối ngoại của các quốc gia, mà c̣n phản ánh cơ cấu các ngành kinh tế. Trong nền kinh tế mở, những ngành có tiềm năng, có lợi thế sẽ có điều kiện phát triển và chiếm tỷ trọng lớn trong nền kinh tế.
Nhóm 3: Các thước đo động lực của các tiến bộ kinh tế
a. Tỷ lệ vốn đầu tư nội địa trong tổng vốn đầu tư của nền kinh tế
Vốn là nguồn lực quan trọng để tăng trưởng, phát triển kinh tế. Nếu nguồn vốn trong nước chiếm tỷ trọng lớn trong tổng vốn đầu tư của nền kinh tế th́ có thể kết luận rằng những tiến bộ kinh tế xuất phát từ nội lực.
b. Tỷ lệ lao động kỹ thuật và lao động quản lư là người bản địa trong tổng lao động kỹ thuật và lao động quản lư trong nền kinh tế
Lao động là một trong bốn nguồn lực cơ bản để tăng trưởng, phát triển kinh tế. Trong nguồn lực này, lao động kỹ thuật và lao động quản lư có vai tṛ rất quan trọng. Do đó, để đánh giá động lực của các tiến bộ kinh tế cần phải sử dụng thước đo này.
c. Tỷ trọng kim ngạch xuất khẩu của các doanh nghiệp có vốn đầu tư trong những trong tổng kim ngạch xuất khẩu của nền kinh tế
Kim ngạch xuất khẩu không chỉ thể hiện quy mô của nền kinh tế, sự phát triển của các quan hệ thị trường mà c̣n phản ánh cơ cấu các ngành kinh tế. Do đó, tỷ trọng kim ngạch xuất khẩu của các doanh nghiệp có vốn đầu tư trong nước đo lường được động lực của các tiến bộ kinh tế.
Nhóm 4: Các thước đo chất lượng cuộc sống
Để đo lường chất lượng cuộc sống, người ta sử dụng các thước đo chủ yếu sau đây:
a. Thu nhập b́nh quân trên đầu người
Mức thu nhập quyết định mức độ thỏa măn các nhu cầu vật chất và các nhu cầu tinh thần. Do vậy, thu nhập b́nh quân trên đầu người là thước đo hết sức quan trọng đo lường chất lượng cuộc sống.
b. Các chỉ số về giáo dục
Các chỉ số về giáo dục bao gồm; tỷ lệ người biết chữ, tỷ lệ người đi học trong các độ tuổi, số năm đi học b́nh quân, số giáo viên trên một ngh́n dân, số sinh viên trên một ngh́n dân, số người có tŕnh độ đại học và trên đại học trên một ngh́n dân Các chỉ số này phản ánh tŕnh độ phát triển giáo dục của một quốc gia và mức độ thụ hưởng các dịch vụ giáo dục của dân cư.
c. Các chỉ số về y tế
Các chỉ số về y tế bao gồm: tỷ lệ trẻ em trong các độ tuổi, tỷ lệ dân cư được tiêm pḥng; số bác sĩ trên một ngh́n dân; số người bệnh trên một ngh́n dân Các chỉ số này phản ánh tŕnh độ phát triển y tế của một quốc gia và mức độ thụ hưởng các dịch vụ y tế của dân cư.
d. Các chỉ số công bằng xă hội
Đó là các chỉ sè nh­: hệ số Gini, tỷ lệ nghèo đói, hệ số chênh lệch giàu nghèo Các chỉ số này đo lường mức độ công bằng trong phân phối thu nhập.
e. Chỉ số phát triển con người HDI (Human Development Index)
Đây là chỉ số tổng hợp phản ánh tŕnh độ phát triển con người và mức độ thụ hưởng các thành quả kinh tế của dân cư. Chỉ số này bao gồm ba chỉ số nhỏ: tuổi thọ trung b́nh; mức độ phổ cập giáo dục; thu nhập b́nh quân trên đầu người. Nh­ vậy, HDI không chỉ phản ánh mức sống vật chất, mà c̣n đo lường cả mức sống tinh thần của dân cư và do đó chỉ số này đo lường chính xác hơn chất lượng cuộc sống của dân cư.
Trên đây là những thước đo chất lượng cuộc sống chủ yếu. Ngoài ra, để đo lường chất lượng cuộc sống, các thước đo khác có thể được sử dông nh­: sè đầu sách/người/năm, số lần xem phim/người/năm, tỷ lệ các gia đ́nh có tivi, tủ lạnh, máy giặt, điện thoại
1.1.2.Vai tṛ Vai tṛ, chức năng của nhà nước đối với phát triển kinh tế trong nền kinh tế thị trường định hướng xă hội chủ nghĩa ở nước ta
* Vai tṛ của nhà nước đối với phát triển kinh tế
Từ thực tiễn 20 năm đổi mới, nhất là qua những năm thực hiện Nghị quyết Đại hội IX của Đảng, đă dần thấy rơ hơn những đặc trưng chủ yếu của nền kinh tế thị trường định hướng xă hội chủ nghĩa Việt Nam là:
- Mô h́nh kinh tế thị trường định hướng XHCN là một kiểu kinh tế thị trường mới trong lịch sử phát triển của kinh tế thị trường, phù hợp với đặc điểm và điều kiện cụ thể của Việt Nam; là một kiểu tổ chức kinh tế vừa tuân thủ theo những quy luật của kinh tế thị trường, vừa dựa trên cơ sở và được dẫn dắt, chi phối bởi các nguyên tắc bản chất của chủ nghĩa xă hội, nhằm mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, xă hội công bằng, dân chủ, văn minh”. Trong quá tŕnh xây dựng và phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xă hội chủ nghĩa, những yếu tố, phương tiện và công cụ của nền kinh tế thị trường được sử dụng và phát triển để tính chất xă hội chủ nghĩa của nền kinh tế ngày càng được h́nh thành rừ nét hơn trong suốt thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xă hội.
Đây là nền kinh tế thị trường có tổ chức, có sự lănh đạo của Đảng Cộng sản, vai tṛ làm chủ xă hội của công dân và sự quản lư của Nhà nước pháp quyền xă hội chủ nghĩa, được nhân dân đồng t́nh và là chủ thể xây dựng, không phải là sự gán ghép khiên cưỡng, chủ quan giữa kinh tế thị trường và chủ nghĩa xă hội, mà là sự nắm bắt và tự giác vận dụng sáng tạo xu thế vận động khách quan của kinh tế thị trường trong thời đại ngày nay, tiếp thu có chọn lọc thành tựu của nền văn minh nhân loại, sử dụng và phát huy cao độ vai tṛ tích cực đồng thời hạn chế tối đa những khuyết tật của tính tự phát trong kinh tế thị trường, nhằm thực hiện có kết quả mục tiêu rút ngắn quá tŕnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa sớm trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại.
Trong nền kinh tế thị trường định hướng xă hội chủ nghĩa, quan hệ sản xuất không ngừng được đổi mới và hoàn thiện, phù hợp với tính chất và tŕnh độ phát triển của lực lượng sản xuất, nhằm giải phóng triệt để và thúc đẩy phát triển mạnh sản xuất, cải thiện nhanh đời sống của nhân dân, tạo ra sự đồng thuận cao trong xă hội, tạo động lực thu hút mọi nguồn lực trong và ngoài nước đầu tư cho phát triển, và giữ vững ổn định chính trị - xă hội. Các thành phần kinh tế hoạt động theo pháp luật đều là bộ phận cấu thành quan trọng của nền kinh tế thị trường định hướng xă hội chủ nghĩa, b́nh đẳng trước pháp luật, hợp tác và cạnh tranh lành mạnh, cùng phát triển lâu dài; trong đó, kinh tế nhà nước giữ vai tṛ chủ đạo, là lực lượng vật chất quan trọng để Nhà nước định hướng và điều tiết nền kinh tế, tạo môi trường và điều kiện thúc đẩy các thành phần kinh tế cùng phát triển; phát triển kinh tế tư nhân là vấn đề chiến lược lâu dài trong phát triển nền kinh tế nhiều thành phần, là một động lực phát triển kinh tế - xă hội; nguồn lực của nhà đầu tư nước ngoài được thu hút mạnh. Thực hiện chế độ phân phối chủ yếu theo kết quả lao động, hiệu quả kinh tế, đồng thời theo mức đóng góp vốn cựng cỏc nguồn lực khác và thông qua phúc lợi xă hội; thực hiện công bằng trong phân phối để tạo động lực mạnh mẽ phát triển kinh tế - xă hội.
Từ những tính chất trên, đặc trưng vai tṛ của nhà nước đối với phát triển kinh tế thể hiện ở những điểm cơ bản sau:
- Nhà nước, bằng pháp luật quy định tư cách chủ thể, tạo ra khung pháp lư cho các hoạt động kinh tế.
- Nhà nước tạo ra môi trường thuận lợi về an ninh, quốc pḥng, chính trị, xă hội ngoại giao cho hoạt động kinh tế.
- Nhà nước bằng pháp luật ngăn ngừa và chống các yếu tố phản thị trường, phản tự do kinh doanh; duy tŕ trật tự kinh tế, giữ ǵn nền văn hóa và bản sắc dân tộc trong phát triển nền KT - XH.
- Nhà nước bằng pháp luật định ra các phương thức giải quyết tranh chấp trong hoạt động kinh tế và thực thi sứ mạng đảm bảo trật tự kinh tế.
- Nhà nước thông qua các công cụ như chính sách tài chính, tiền tệ, tín dụng, quy hoạch, kế hoạch tác động đến nền kinh tế nhằm kiểm soát hạn chế hậu quả trong các biến động bất lợi của thị trường.
- Nhà nước thông qua kinh tế nhà nước đảm bảo tính hiệu quả, tính ổn định của nền kinh tế quốc dân, bảo đảm phúc lợi chung cho toàn xă hội;
- Nhà nước bằng pháp luật bảo đảm sự phát triển hài ḥa giữa kinh tế và xă hội, đảm bảo sử dụng khai thác hợp lư các nguồn tài nguyên, bảo vệ môi sinh;
- Nhà nước đóng vai tṛ là người mở đường và bảo trợ cho nền kinh tế đất nước hội nhập vào nền kinh tế khu vực và nền kinh tế thế giới.
* Chức năng của Nhà nước đối với phát triển kinh tế
Để nhận thức chức năng của nhà nước th́ cần phải đặt nhà nước vào trong chỉnh thể của đời sống kinh tế - xă hội. Bởi v́ nhà nước là hiện tượng xă hội, là sản phẩm của mỗi mô h́nh kinh tế - xă hội. Nếu đứng trên b́nh diện đú thỡ chức năng của nhà nước chính là các hoạt động mang tính khách quan thể hiện vai tṛ của nhà nước đối với xă hội. Mặc khác, dù quyền lực nhà nước có tác động rất sâu sắc và rộng lớn nhưng cũng không thể bao trùm hết đời sống kinh tế - xă hội nên cần thiết phải xác định phạm vi cần thiết cho sự hoạt động của nhà nước.
Từ góc độ khác, chức năng của nhà nước bao hàm ư nghĩa năng lực của nhà nước. Các hoạt động của nhà nước thể hiện vai tṛ của nhà nước chỉ có thể được triển khai trên cơ sở năng lực thực tế của bộ máy nhà nước ứng với mỗi bước phát triển của nền kinh tế - xă hội. Sự vận động biến đổi của đời sống kinh tế - xă hội thường phong phú, đa dạng và khẩn trương hơn so với sự phát triển của bộ máy nhà nước. Điều này cũng chính là yêu cầu của việc nâng cao năng lực và ư nghĩa về sự cần thiết của nhà nước đối với kinh tế - xă hội và con người.
Xét từ mối liên hệ giữa nhà nước và pháp luật, có thể thấy chức năng của nhà nước thể hiện ở thẩm quyền của nhà nước phải được quy định trong khuôn khổ pháp luật. Điều này là hệ quả của yêu cầu phát triển nền dân chủ ngày càng cao, nhà nước là người ban hành pháp luật nhưng tổ chức và hoạt động của nhà nước cũng phải được giới hạn trong khuôn khổ pháp luật ấy. Chức năng của nhà nước nói chung là hoạt động của nhà nước thể hiện vai tṛ của nhà nước đối với xă hội, khi vai tṛ của nhà nước đối với lĩnh vực kinh tế đă chuyển đổi th́ chức năng của nhà nước cũng phải được xác định cho phù hợp với yêu cầu của nền kinh tế mới.
Trong nền kinh tế thị trường, chức năng này được thực hiện thông qua chức năng quản lư nhà nước về kinh tế, các nhà kinh tế tiếp cận ở ba góc độ chủ yờỳ là phương hướng tác động, các giai đoạn và các lĩnh vực tác động của quyền lực nhà nước. Ở góc độ phương hướng tác động của quyền lực nhà nước, chức năng của nhà nước được biểu hiện trờn cỏc mặt hoạt động như tạo lập khuôn khổ pháp luật về kinh tế, tạo môi trường thuận lợi cho hoạt động sản xuất kinh doanh, phát huy những măt tích cực, hạn chế và khắc phục những biểu hiện tiêu cực của cơ chế thị trường, làm cho thị trường thật sự trở thành công cụ quan trọng trong việc phân bổ và sử dụng có hiệu quả hơn các nguồn lực, phân phối lại thu nhập quốc dân; điều tiết lợi ích của các thành phần kinh tế, các tầng lớp dân cư đáp ứng nhu cầu tăng trưởng ổn định, công bằng xă hội. Ở góc độ các giai đoạn của quá tŕnh tác động của quyền lực nhà nước tới các quan hệ kinh tế th́ nhà nước có chức năng như định hướng cho sự phát triển kinh tế, tổ chức và điều hành nền kinh tế, kiểm soát và điều chỉnh các hoạt động kinh tế để đạt được các mục tiêu ổn định và tăng trưởng kinh tế. Nếu xem xét theo lĩnh vực tác động của quản lư nhà nước về kinh tế th́ chức năng của Nhà nước được chia thành các chức năng quản lư nhà nước về các lĩnh vực như: tài chính, tiền tệ, kinh tế đội ngoại, khoa học - công nghệ Từ phân tích trên có thể thấy các chức năng quản lư nhà nước về kinh tế, đó là:
- Chức năng tạo lập môi trường pháp lư và cơ chế chính sách thuận lợi để phát huy các nguồn lực xă hội cho phát triển kinh tế.
Bằng quyền lực và sức mạnh tổ chức của ḿnh, nhà nước bảo đảm một môi trường pháp lư và cơ chế chính sách thuận lợi, b́nh đẳng cho hoạt động sản xuất kinh doanh, bao gồm môi trường chính trị, pháp luật, kinh tế, xă hội, là những điều kiện cần thiết để giới kinh doanh yên tâm đầu tư vốn và kinh doanh thuận lợi, góp phần phát triển có hiệu quả kinh tế đất nước. Nhà nước tạo ra các dịch vụ công về môi trường chính trị, pháp lư, an ninh, thủ tục quản lư, điều kiện kinh doanh, thông tin, an toàn xă hội phục vụ cho xă hội. Đảm bảo các quyền cơ bản như quyền sở hữu, quyền tự do kinh doanh những lĩnh vực, ngành nghề mà nhà nước không cấm, xử lư tranh chấp theo pháp luật, bảo đảm một xă hội lành mạnh và có văn hóa.
- Chức năng định hướng và hướng dẫn phát triển kinh tế trên cơ sở tôn trọng các nguyên tác của thị trường:
Trong nền kinh tế thị trường, nhà nước có chức năng định hướng phát triển kinh tế bằng các chiến lược, quy hoạch, kế hoạch. Quy hoạch, kế hoạch phải phát huy tối đa mọi lợi thế của quốc gia, vùng và địa phương, thu hút mọi nguồn lực tham gia phát triển kinh tế - xă hội.
- Chức năng bảo đảm sự phát triển bền vững và ổn định của các cân đối vĩ mô, hạn chế các rủi ro và tác động tiêu cực của cơ chế thị trường.
Nhà nước bằng các công cụ điều tiết của ḿnh, cần bảo đảm sự bền vững của các cân đối vĩ mô, tạo ra xu hướng phát triển tích cực để khuyến khích kinh tế phát triển. Ngoài ra, nhà nước có nhiệm vụ sắp xếp, tổ chức lại các doanh nghiệp nhà nước, tổ chức cỏc vựng kinh tế, các khu công nghiệp, khu chế xuất, nhằm tạo nên cơ cấu kinh tế hợp lư, sắp xếp lại hệ thống quản lư, các cơ quan quản lư nhà nước về kinh tế từ trung ương đến cơ sở, đổi mới thể chế và thủ tục hành chính, đào tạo và đào tạo lại, sắp xếp cán bộ công chức quản lư nhà nước và quản lư doanh nghiệp, thiết lập mối quan hệ kinh tế với các nước và các tổ chức quốc tế
- Chức năng hỗ trợ phát triển, chăm lo xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng kinh tế - xă hội quan trọng, hệ thống an sinh xă hội.
Trong điều kiện hạ tầng kinh tế - xă hội ở nước ta c̣n kém phát triển, xây dựng cơ sở hạ tầng yêu cầu chi phí đầu tư lớn,chậm thu hồi vốn, lăi suất thấp, trong khi vốn tích lũy cho đầu tư của các doanh nghiệp c̣n nhỏ bé, th́ việc nhà nước chăm lo xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng kinh tế - xă hội là rất cần thiết, đảm bảo kinh tế phát triển ổn định và có hiệu quả.
- Chức năng kiểm tra:
Nhà nước thực hiện chức năng kiểm tra, kiểm soát nhằm thiết lập trật tự, kỷ cương trong hoạt động kinh tế, phát hiện và ngăn ngừa các hiện tượng vi phạm pháp luật, sai phạm chính sách, bảo vệ tài sản quốc gia và lợi ích của nhân dân, góp phần thúc đẩy kinh tế tăng trưởng và từng bước thực hiện công bằng xă hội.
1.1.3. Cơ sở pháp lư về vị trí cấp quận, trong hệ thống chính quyền ở Việt Nam
Cơ cấu hành chính nhà nước qua các lần sửa đổi Hiến pháp đều khẳng định sự tồn tại cấp quận, cấp phường.
Hiến pháp năm 1980: Các đơn vị hành chính của Nước Cộng hoà xă hội chủ nghĩa Việt Nam được phân định nh­ sau: nước chia thành tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và đơn vị hành chính tương đương. Tỉnh chia thành huyện, thành phố thuộc tỉnh và thị xă; thành phố trực thuộc Trung ương chia thành quận, huyện và thị xă. Huyện chia thành xă và thị trấn; thành phố thuộc tỉnh, thị xă chia thành phường và xă; quận chia thành phường.
Hiến pháp năm 1992: Các đơn vị hành chính của Nước Cộng hoà Xă hội chủ nghĩa Việt Nam được phân định như sau: Nước chia thành tỉnh, thành phố thuộc tỉnh và thị xă; Thành phố trực thuộc Trung ương chia thành quận, huyện và thị xă; Huyện chia thành xă, thị trấn; thành phố thuộc tỉnh, thị xă chia thành phường và xă; quận chia thành phường.
Đó là cơ sở pháp lư của sự tồn tại cấp quận, huyện và cấp xă, phường ở nước ta, đồng thời cũng luôn đặt cấp quận, huyện và cấp xă, phường trong sự ràng buộc của hệ thống đơn vị hành chính quốc gia (sơ đồ 1). Mặt khác, trong thực tế đời sống xă hội ở nước ta, cấp quận, huyện đă được các tầng líp nhân dân, các thế hệ nối tiếp nhau thừa nhận, cấp quận, huyện đă đi vào tiềm thức của nhân dân. Tuy nhiên, do có sự nhận thức khác nhau về tầm vóc cấp quận, huyện nên đă xuất hiện những nhu cầu nhập quận, huyện, tách quận, huyện ở các thời kỳ khác nhau, hoặc là do có sự nhận thức khác nhau về tầm quan trọng của cấp quận, huyện mà đă dẫn đến việc có thời được đặc biệt quan tâm giao cho quận, huyện nhiều chức năng nhiệm vụ, lại có thời kỳ Ưt chó ư cấp quận, huyện, tập trung xây dựng tỉnh và cấp xă, phường. Trải qua quá tŕnh thực tế đă cho chóng ta nhiều thành công và cũng không Ưt thất bại. Thực tế qua chọn lọc cho thấy cấp quận, huyện với tầm vực nh­ hiện nay là hợp lư và cấp quận, huyện vẫn tồn tại cùng với yêu cầu cần thiết về chức năng nhiệm vụ của nó. Trong suốt quá tŕnh lịch sử nhiều biến động, cấp quận, huyện cũng chỉ thay đổi vai tṛ, cấp quận, huyện đă đi vào tiềm thức của nhân dân.

Sơ đồ 1.1: Sơ đồ hệ thống tổ chức chính quyền địa phương


[TABLE=align: left]
[TR]
[TD][/TD]
[/TR]
[TR]
[TD][/TD]
[TD][/TD]
[/TR]
[/TABLE]